Afektywno-emocjonalne pojmowanie dziecięcego ciała w literackich narracjach o II wojnie światowej (na przykładzie <i>Dzieci, których nie ma</i> Renaty Piątkowskiej)
(Artykuł w języku polskim/A research article in Polish)
Abstrakt
Afektywno-emocjonalne pojmowanie dziecięcego ciała w literackich narracjach o II wojnie światowej (na przykładzie Dzieci, których nie ma Renaty Piątkowskiej)
W artykule zaprezentowano propozycję afektywno-emocjonalnego modelu lektury utworu Renaty Piątkowskiej pt. Dzieci, których nie ma, z uwzględnieniem stylistyczno-narracyjnych mechanizmów wpływających na odbiorcze reakcje. Tekt koncentruje się szczególnie na sposobach literackiego obrazowania dziecka-więźnia, fizyczno-psychicznej przemocy wobec dzieci oraz dziecięcego ciała. Wzięto przy tym pod uwagę mechanizmy deskrypcji dzieci głodnych, chorych, kalekich, straumatyzowanych i martwych. Uwagę zwrócono także na problem odbiorczej ambiwalencji budowanej pomiędzy “protetycznym współodczuwaniem” a poczuciem wstrętu oraz między afektem a abiektem.
Słowa kluczowe
poetyka doświadczenia; afekty; abiekt; emocje; literatura dla dzieci i młodzieży; II wojna światowa
Bibliografia
Bajorek, Angela. “Zabawka jako historyczny artefakt w niemieckiej literaturze i kulturze dziecięcej”, Filoteknos, nr 9 (2019), 300–308.
Beręsewicz, Paweł. Czy wojna jest dla dziewczyn?, il. Olga Reszelska. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, Łódź: Wydawnictwo Literatura, 2010.
Beręsewicz, Paweł. Wszystkie lajki Marczuka. Łódź: Wydawnictwo Literatura, 2012.
Bojarska, Katarzyna. “Poczuć myślenie: afektywne procedury historii i krytyki (dziś)”. Teksty Drugie, nr 6 (2013), 8–16.
Chmielewska, Iwona. Pamiętnik Blumki. Poznań: Media Rodzina, 2011.
Chmielewska, Katarzyna. “Literackość jako przeszkoda, literackość jako możliwość wypowiedzenia”. W: Stosowność i forma. Jak opowiadać o Zagładzie?, red. Michał Głowiński i in., 21–32. Kraków: Universitas, 2005.
Chrobak, Małgorzata, Katarzyna Wądolny-Tatar. “Waga emocji. Narracje afektywne w literaturze dla dzieci i młodzieży”. Filoteknos, nr 10 (2020), 69–84.
Combrzyńska-Nogala, Dorota. Bezsenność Jutki, il. Joanna Rusinek. Łódź: Wydawnictwo Literatura, 2012.
Combrzyńska-Nogala, Dorota. Niedokończona opowieść Pepe, il. Magdalena Pilch. Łódź: Wydawnictwo Literatura, 2020.
Czerwińska-Rydel, Anna. Listy w butelce. Opowieść o Irenie Sendlerowej, il. Maciej Szymanowicz. Łódź: Wydawnictwo Literatura, 2018.
Dauksza, Agnieszka. Afektywny modernizm. Nowoczesna literatura polska w interpretacji relacyjnej. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2017.
Dymel-Trzebiatowska, Hanna. “Opowieść dla dzieci a opowieść dla dorosłych. Dwie literackie odsłony Wielkiej Szpery w łódzkim getcie”. W: (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. Bernadeta Niesporek-Szamburska, Małgorzata Wójcik-Dudek, 173–186. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2018.
Fabicka, Joanna. Rutka, il. Mariusz Andryszczyk. Warszawa: Agora, 2016.
Grabowski, Andrzej Marek. Wojna na Pięknym Brzegu, il. Joanna Rusinek. Łódź: Wydawnictwo Literatura, 2014.
Groński, Ryszard Marek. Szlemiel, il. Krzysztof Figielski. Warszawa: Wydawnictwo Nowy Świat, 2010.
Harasimowicz, Cezary. Mirabelka, il. Marta Kurczewska. Warszawa: Zielona Sowa, 2018.
Janus-Sitarz, Anna. “Gry wyobraźni a oswajanie przestrzeni strachu. Czasy Holokaustu w literaturze dla dzieci”. W: Wolność i wyobraźnia w literaturze dziecięcej, red. Anna Czabanowska-Wróbel, Marta Kotkowska, 195–206. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2017.
Jaromir, Adam. Ostatnie przedstawienie panny Esterki. Opowieść z getta warszawskiego, il. Gabriela Cichowska. Poznań: Media Rodzina, 2014.
Jarzyna, Anita. “Szlemiele. Zwierzęta wobec Zagłady w literaturze dla dzieci”. Narracje o Zagładzie, nr 2 (2016), 235–256.
Klebańska, Izabella. Jadzia, il. Maciej Szymanowicz. Łódź: Wydawnictwo Literatura, 2018.
Kowalska-Leder, Justyna. “Dzieciństwo czasu Zagłady. Przeciwstawne projekty prawdy, pamięci i zapisu doświadczenia”. W: Wojna. Doświadczenie i zapis. Nowe źródła, problemy, metody badawcze, red. Sławomir Buryła, Paweł Rodak, 311–330. Kraków: Universitas, 2006.
Kowalska-Leder, Justyna. Doświadczenie Zagłady z perspektywy dziecka w polskiej literaturze dokumentu osobistego. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2009.
Kristeva, Julia. Potęga obrzydzenia. Esej o wstręcie, przeł. Maciej Falski. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2007.
Landau, Irena. Ostatnie piętro, il. Joanna Rusinek. Łódź: Wydawnictwo Literatura, 2015.
Landsberg, Alison. “Pamięć protetyczna”. W: Antropologia kultury wizualnej. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. Iwona Kurz, Paulina Kwiatkowska, Łukasz Zaremba. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2012.
Leociak, Jacek. “O nadużyciach w badaniach nad doświadczeniem Zagłady”. Zagłada Żydów. Studia i Materiały, nr 6 (2010), 9–19.
Łebkowska, Anna. “Afekt”. W: Somatopoetyka – afekty – wyobrażenia, 83–155. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019.
Michułka, Dorota, Łukasz Gregorowicz. “Czytanie pamięci – doświadczenie – emocje. Narracja literackie dla młodego czytelnika – teoria i praktyka odbioru (Rutka Joanny Fabickiej), Polonistyka. Innowacje, nr 7 (2018), 41–58.
Myrdzik, Barbara. “O niektórych konsekwencjach zwrotu afektywnego w badaniach kulturowych”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio N, nr 2 (2017), 115–128.
Nader, Luiza. “Afektywna historia sztuki”. Teksty Drugie, nr 1 (2014), 14–40.
Nycz, Ryszard. Poetyka doświadczenia. Teoria, nowoczesność, literatura. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2012.
Ostrowicka, Beata. Jest taka historia. Opowieść o Januszu Korczaku, il. Jola Richter-Magnuszewska. Łódź: Wydawnictwo Literatura, 2012.
Papuzińska, Joanna. Asiunia, il. Maciej Szymanowicz. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, Łódź: Wydawnictwo Literatura, 2011.
Pekaniec, Anna. “Dwie opowieści o wojnie, Holokauście i nie tylko. Kotka Brygidy Joanny Rudniańskiej i Rutka Joanny Fabickiej”. Czy/tam/czy/tu, nr 1 (2017), 8–29.
Piątkowska, Renata. Dzieci, których nie ma, il. Maciej Szymanowicz. Łódź: Wydawnictwo Literatura, 2020.
Piątkowska, Renata. Wszystkie moje mamy, il. Maciej Szymanowicz. Łódź: Wydawnictwo Literatura, 2013.
Przymuszała, Beata. Smugi Zagłady. Emocjonalne i konwencjonalne aspekty tekstów ofiar i ich dzieci. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2016.
Rudniańska, Joanna. Kotka Brygidy. Żabia Wola: Wydawnictwo Pierwsze, 2007.
Rudniańska, Joanna. XY, il. Jacek Ambrożewski. Warszawa: Muchomor, 2012.
Rusinek, Michał. Zaklęcie na “w”, il. Joanna Rusinek. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, Łódź: Wydawnictwo Literatura, 2011.
Rybak, Krzysztof. “Rzeczy do zabawy. Zabawki w cieniu Zagłady w twórczości Uriego Orleva”. W: O czym mówią rzeczy? Świat przedmiotów w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, red. Anna Mik, Marta Niewieczerzał, Ewelina Rąbkowska, Grzegorz Leszczyński, 93–105. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2019.
Rybak, Krzysztof. “Traumatyzować czy tabuizować? Narracje holokaustowe w literaturze dziecięcej”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio N, nr 6 (2021), 251–264.
Ryrych, Katarzyna. Mała wojna, il. Joanna Rusinek. Łódź: Wydawnictwo Literatura, 2019.
Sikora, Aleksandra. “W jaki sposób mówimy dzieciom o wojnie? Charakterystyka prozy o tematyce wojennej na podstawie wybranych książek dla dzieci”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum, nr 19 (2014), 25–44.
Skarga, Barbara. Ślad i obecność. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002.
Skowera, Maciej. “Polacy i Żydzi, dzieci i dorośli. Kto jest kim w Kotce Brygidy Joanny Rudniańskiej i Bezsenności Jutki Doroty Combrzyńskiej-Nogali”. Konteksty Kultury, nr 1 (11/2014), 57–72.
Slany, Katarzyna. “Rutka Joanny Fabickiej jako przykład postpamięciowej literatury dla dzieci”. Maska, nr 35 (3/2017), 81–92.
Sowińska-Gogacz, Jolanta, Błażej Torański. Mały Oświęcim. Dziecięcy obóz w Łodzi. Warszawa: Prószyński Media, 2020.
Szczygielski, Marcin. Arka czasu, czyli Wielka ucieczka Rafała od kiedyś przez wtedy i wstecz, il. Daniel de Latour. Warszawa: Stentor, 2013.
Tomczok, Marta. “Getto łódzkie we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży. Krytyka ‘nowej wrażliwości’”. Zagłada Żydów. Studia i Materiały, nr 16 (2020), 665–684.
Tuszyńska, Agata. Mama zawsze wraca, il. Iwona Chmielewska. Warszawa: Wydawnictwo Dwie Siostry, 2020.
Wądolny-Tatar, Katarzyna. “Dziecko i wojna w perspektywie postpamięci. Narracje dla najmłodszych”. Litteraria Copernicana, nr 23 (3/2017), 111–124.
Wójcik-Dudek, Małgorzata. W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży. Katowice: Wydawnictw Uniwersytetu Śląskiego, 2015.
Wójcik-Dudek, Małgorzata. “Zamieszkać w Zagładzie. Geografia Holocaustu w literaturze dla dzieci i młodzieży”. W: Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej, red. Weronika Kostecka, Maciej Skowera. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2016.
Wróblewski, Maciej, red. “… a małe dzieci do ognia wrzucali”. Antologia wypracowań szkolnych (1945–1946) na temat II wojny światowej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2021.
Wróblewski, Maciej. “‘Tekst emocjonalny’ dla dzieci i młodzieży jako dialog międzypokoleniowy. Filoteknos, nr 10 (2020), 126–137.
Wróblewski, Maciej. Doświadczanie dzieciństwa. Studium z antropologii literatury. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2019.
Uniwersytet Wrocławski Polska
https://orcid.org/0000-0001-7717-8905
dr Kamila Kowalczyk – pracuje w Zakładzie Literatury Ludowej, Popularnej i Dziecięcej w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Zajmuje się genologią baśni, współczesną literaturą dziecięcą i młodzieżową, historią i genologią kultury popularnej oraz folklorem traktowanym jako tworzywo kultury współczesnej. Jest autorką monografii Grimmosfera polska. Baśnie ze zbioru Wilhelma i Jakuba Grimmów w polskiej kulturze literackiej (1865–2015) (2021) i Baśń w zwierciadle popkultury. Renarracje baśni ze zbioru Kinder- und Hausmärchen Wilhelma i Jakuba Grimmów w przestrzeni kultury popularnej (2016), a także artykułów publikowanych m.in. na łamach “Przeglądu Humanistycznego”, “Literatury i Kultury Popularnej”, “Literatury Ludowej”, “Er(r)go” i tomów zbiorowych.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
