Er(r)go. Teoria - Literatura - Kultura

Strona tytułowa i spis treści

2023-07-04T14:28:02+00:00

Strona tytułowa i spis treści Er(r)go. Teoria - Literatura - Kultura nr. 46 (1/2023) - czwórka redakcyjna.

Er(r)go...

2023-07-04T14:28:02+00:00

Człowiek – muzyka – Śląsk. Esej o ranie

2023-07-04T14:28:02+00:00

Artykuł (esej badawczy) pozwala zobaczyć śląską odmianę rany. Rzecz o Jorgu zostaje zakorzeniona w idei śląskiego zadomowienia, lecz także w śląskich odmianach niepokoju, dążenia i wzniosłości spoglądającej w nieskończoność. Odsłonięty zostaje dom jako niebagatelna konstrukcja kulturowa i metafizyczna, w której poraniony człowiek ćwiczy sobą powrót do domu i przepracowuje upadek. Towarzysząca figura Ōmy kryje wiedzę o ciążeniu tego, co absolutne, co w oddali, co nie powinno zawłaszczać życia i władać człowiekiem. W losie Jorga jest coś przerażająco symbolicznego, gdy „traci się” wraz z muzyką, wraz ze Śląskiem i tym, co ludzkie. Rzucenie się w objęcia sztuki i świata, chęć objęcia „wszystkiego”, pójście za tym, co rani, prowadzi do trudności w uzgodnieniu pasji i szaleńczego talentu z powściągliwością i precyzją domu, ale też z utrzymaniem człowieka przy życiu. Rachunek zapłacony przez człowieka jest przygniatający.

Postpacjent. Ryzyko zdrowotne i refleksyjne ucieleśnienie własnej osoby

2023-07-04T14:28:02+00:00

Skupiając się na rozważaniu społecznych i technologicznych przemian w obrębie medycyny artykuł ten jest próbą nakreślenia nowego modelu tożsamościowego, w którym cielesność jednostki jest włączona w obręb zaawansowanych biotechnologii, a zwłaszcza genetyki i genomiki. Proponowane pojęcie „post-pacjenta” określa wymiar tożsamości indywidualnej rozumianej jako konstrukt kulturowy, który odnosi obecny stan zdrowia jednostki do całego spektrum możliwych scenariuszy sformułowanych na podstawie oceny stopnia genetycznej podatności pacjenta na określone jednostki chorobowe. W tym kontekście geny są postrzegane w kategoriach zindywidualizowanych czynników ryzyka stosowanych do oceny stopnia podatności jednostki na choroby cywilizacyjne. Post-pacjent nie jest zatem ani zdrowy ani chory, a jego obecny stan nie ma większego wpływu dla ukształtowanie się subiektywnego poczucia cielesności.

Epidemia jako performans więcej-niż-ludzki

2023-07-04T14:28:02+00:00

Wychodząc od antropauzy (Rutz et al. 2020) towarzyszącej obecnej pandemii COVID-19, niniejszy artykuł proponuje nowe podejście do epidemii jako performansu więcej-niż-ludzkiego. Chodzi tu o działanie powstające w wyniku splątanych ze sobą sprawczości ludzi i nieludzi, które wywołuje konkretne efekty w danym kontekście społeczno-politycznym, ekonomicznym i kulturowym. Takie podejście stanowi alternatywę wobec dominujących narracji o epidemii, które wciąż traktują epidemię przede wszystkim jako zjawisko z zakresu ludzkiego zdrowia publicznego, lekceważąc sprawczość więcej-niż-ludzkich instancji sprawczych w jej powstawaniu i zapobieganiu jej. Analizując wybrane (re)prezentacje epidemii w kulturze popularnej, autor skupia uwagę na trzech aspektach epidemii jako performansu więcej-niż-ludzkiego. Zastanawia się nad wytwarzanym przez nią nowy model społeczeństwa, problematyzuje dotychczasowe sposoby myślenia o ludzkim i nieludzkim ciele oraz pokazuje więcej-niż-ludzkie sposoby radzenia sobie z epidemiami.

Cięcie - ćwiczenia z metafizyki ciała

2023-07-04T14:28:02+00:00

Artykuł jest analizą dwóch epizodów dotyczących kwestii ciała, jego autonomii i kruchości. Pierwszy dotyczy decyzji Bettiny Goring - której dziadek był bratem Hermanna Goringa. Kobieta postanowiła poddać się zabiegowi podwiązania jajowodów, by ród jej rodziny wymarł. Drugi epizod, bardziej znany, to historia przemocy w więzieniu Abu Ghraib w 2003 roku, gdzie amerykańscy wywiadowcy torturowali więźniów irackich i wszystko utrwalili w formie fotografii. Oba zdarzenia wyjaśniają znaczenie potencjalności zawartej w ciele i jego ekonomii oraz udowadniają, że granice cielesnej plastyczności - zarówno fizycznej jak i znaczeniowej - są przesunięte dalej niż powszechnie uważano.

Grając w chorobę. Metafory i dosłowności choroby w grach wideo na przykładzie „The Elder Scrolls III: Morrowind"

2023-07-04T14:28:02+00:00

Susan Sontag otwiera analizę metaforyki chorób od metafory stanów zdrowia i choroby jako podwójnego obywatelstwa w granicznych państwach. Gry oferują nam przepustkę do reprodukcji i parafraz rzeczywistości, tak więc również w nich widzimy graniczne doświadczenie zdrowia/choroby. Warto jednak w tym momencie postawić pytanie, czy w rozrywce interaktywnej można odnaleźć przykłady przedstawień chorób, która nie funkcjonują jak metafora. Co za tym idzie, celem niniejszego eseju jest analiza metafor wprowadzonych w życie – życie wirtualne, ale być może właśnie dlatego pozwalające na więcej niż obserwację niebezpiecznego patogenu. Główną tezą tego eseju jest stanowisko, że gry przez podstawowy aspekt medium - interaktywność, często wychodzą poza “treść sentymentalną” reprezentacji choroby. Lub przynajmniej proces “sentymentalizacji” jest bardziej złożony i stanowi wypadkową wielu procesów, które składają się na doświadczenie rozrywki interaktywnej.

Nieznośna kruchość bytu – literatura Młodej Polski wobec chorób ciała i ducha

2023-07-04T14:28:02+00:00

Schyłek wieku XIX odznaczał się osobliwym, wręcz afirmującym stosunkiem do ułomności, chorób i deformacji cielesnych. Po romantykach artyści Młodej Polski odziedziczyli fascynację gruźlicą, swoistą mitologizację chorych. Tuberkuloza była jednym z ulubionych tematów modernistycznych studiów nad ludzką ułomnością i śmiertelnością. Naturaliści z kolei wyposażyli wielkich prozaików belle époque w medyczny aparat pojęciowy, rozwinęli wyrafinowany język „literatury klinicznej”. Przełom wieków to także czas intensywnych badań nad chorobami umysłowymi. W artykule pochylono nad reprezentacyjnymi utworami, starając się zbadać, jak chorobowe doświadczenia ludzi przełomu wieków wpływały na teksty kultury – i na odwrót

Fizyczne i społeczno-kulturowe rany bohaterek współczesnej fantastyki młodzieżowej w świetle feminizmu korporalnego

2023-07-04T14:28:02+00:00

Przedmiotem artykułu jest zranione ciało bohaterek fantastyki młodzieżowej rozumiane jako konstrukt społeczno-kulturowy i element kobiecej tożsamości. Odnosząc się do kluczowych założeń feminizmu korporalnego (w ujęciu m.in. Elizabeth Grosz, Ewy Hyży i Moniki Świerkosz), autorka analizuje trzy cykle powieściowe: Lustrzannę Christelle Dabos, Cień i kość Leigh Bardugo oraz Klejnot Amy Ewing. Bada, w jakiej mierze ciało bohaterek determinuje ich miejsce w społecznej hierarchii, w jaki sposób doświadczają one świata poprzez ciało oraz czy posiadają swoje ciała w sensie kulturowym, społecznym i politycznym. Wskazuje na wagę męki ciał protagonistek jako obligatoryjnej drogi do kobiecej emancypacji.

Trauma zapisana w kamieniu. Materialna wspólnota i jednostkowość afektu traumy w „Twarzą w twarz" Yusefa Komunyaki

2023-07-04T14:28:02+00:00

Niniejszy artykuł stawia sobie za zadanie prześledzenie dynamiki afektu traumy na podstawie interpretacji wiersza Yusefa Komunyaki, Twarzą w twarz, będącego poetycką ekfrazą Pomnika Weteranów Wietnamu. W oparciu o ślady przepracowywania i odgrywania traumy podmiotu lirycznego, autor stawia pytanie o taką figurę traumy, która wymyka się obu procesom. Ta dostępna staje się dzięki zestawieniu nieludzkich form bycia, współdzielonych przez pomnik oraz samą traumę, otwierając tym samym drogę dla sojuszu dyskursów traumy i badań materialistycznych. Wiersz Komunyaki wraz z refleksjami Mai Lin, autorki pomnika, pozwalają nam także przedefiniować doświadczenie traumy poprzez zmysł dotyku. To właśnie dotyk jest tym tropem, który pozwala nam nawiązać nowe relacje etyczne z innymi, dzięki współdzieleniu traumy. Tym samym, aspiracje tego artykułu można sprowadzić do czterech zasadniczych celów: 1) analizy Twarzą w twarz w oparciu o badania nad traumą i studia materialistyczne, która pokazuje i poszerza rozumienie traumy; 2) rewizji naszego rozumienia relacji pomiędzy traumą oraz materią; 3) oceny tego, jak spekulatywne przesunięcia ludzkich i nieludzkich granic pozwalają nam uchwycić traumę, która zasadniczo operuje na granicznym doświadczeniu podmiotowym; 4) propozycji figury wspólnoty opartej na kruchości i transformatywności granic oraz etycznego imperatywu z niej płynącego, wpisującego się w traumatyczną erę, w której przyszło nam żyć.

Redefiniując patologie Południa: James Agee i myśl biologiczna Georges’a Canguilhema

2023-07-04T14:28:02+00:00

Let Us Now Praise Famous Men (1941) Jamesa Agee, dokumentalna relacja o trzech rodzinach dzierżawców bawełny w pogrążonej w kryzysie Alabamie, koncentruje się na obrazie rany w przedstawieniu ubóstwa dzierżawców. Agee przenosi jednak ten obraz na grunt bardziej biologiczny, tak że lokatorzy postrzegani są jako uszkodzone komórki lub embriony. Transpozycja ta może zostać ujęta jako eugeniczna troska o patologiczne ciała z lat 30. Jednak niniejszy artykuł argumentuje, poprzez porównanie z "The Normal and the Pathological" (1943) Georgesa Canguilhema, że Agee redefiniuje patologię jako wewnętrzną skłonność do błędu (lub aleatoryczną możliwość) organizmu. Pozwala mu to zaproponować lewicowy kontrdyskurs oporu, który różni się od finalistycznych marksistowskich czy New Deal rozwiązań ubóstwa z lat 30.

Literatura wyczerpania. Obrazy neurastenii w „Na wspak" Jorisa Karla Huysmansa oraz „Kobiecie w bieli" Wilkiego Collinsa

2023-07-04T14:28:02+00:00

A phenomenon known well before the onset of modern society, registered as a medical term not until the second half of the 19th century, when physiologists and psychologists inquired into physical and mental exhaustion resulting from excessive work as well as that which had no work-related etiology. Such condition of the severe mental fatigue which entailed deficiency of nerve-force was defined by American neurologist
George M. Beard as neurasthenia. Taking into account scientific studies of enervation, the article examines some late 19th-century literary treatments of exhaustion in Joris-Karl Huysmans’s Against Nature and Wilkie Collins’s The Woman in White to present them as peculiar, decontextualized cases of exhaustion for exhaustion’s sake.

Poezja otwartych ran. Stygmateksty Teresy Ferenc

2023-07-04T14:28:02+00:00

Niniejszy artykuł stanowi propozycję odczytania poezji Teresy Ferenc przez pryzmat feministycznej polityki żałoby. Posługując się pojęciem „stygmatekstu”, ukutym przez Hélène Cixous, wskazuję, że w centrum wyobraźni twórczej poetki znajduje się otwarta rana. Figura ta odsyła ona nie tylko do tragedii, jaką była pacyfikacja Soch, rodzinnej wsi poetki, ale też do szczególnie rozumianej, ponadjednostkowej więzi z matką. Matczyność funkcjonuje bowiem u Ferenc jako synekdocha stygmatyzowanej inności. Poezja otwartych ran staje się zatem nieodzownym elementem programu etycznego Ferenc, wymierzonego w fallogocentryczną logikę wojny, śmierci i zniszczenia.

Rana jako otwarcie na świat. O kategorii ranliwości w poezji Małgorzaty Lebdy

2023-07-04T14:28:02+00:00

Artykuł stanowi próbę lektury poezji Małgorzaty Lebdy ("Sprawy ziemi", "Mer de Glace") skoncentrowanej na obrazach ciała i cielesności. Stematyzowane w wierszach doświadczenie choroby, śmierci i naznaczenia raną stanie się punktem wyjścia do działań analityczno-interpretacyjnych. Artykuł skupi się na trzech ważnych w tej poezji tematach: dziecięcej inicjacji w świat poprzez ranę, cielesnej wspólnocie ludzko-zwierzęcej oraz żałobie po śmierci matki. Ukazane zostanie także, że wyczulenie na ranliwość staje się u Lebdy fundamentem troski.

„Śmiechem poza siebie wybiegać”. O szczególnym artefakcie maladyczno-geloterapeutycznym

2023-07-04T14:28:02+00:00

In the 20th century, tuberculosis was already perceived as a democratic disease. An overview of tuberculosis became different and less serious. Seven-volumed press ephemerid from the interwar period, that is, Prątka Jednodniówka (Bystra Śląska) is one of the examples. This journal is gelotherapeutic. Introducing satirical, journalistic, literary and graphic genres, it used some sophisticated rhetorical and metaphorical devices to
familiarize tuberculosis and made an attempt of a laughter therapy. A sense of community associated with the undertaking, placing the subject in the health resort reality and undertaking medical issues in a humorous manner: the aim of all these factors was to show the life in the sanatorium as well as tuberculosis itself in the crooked mirror of a satire.

Streszczenia w języku polskim/Summaries in Polish

2023-07-04T14:28:02+00:00

Polskojęzyczne streszczenia artykułów badawczych i esejów zamieszczonych w niniejszym numerze.

Informacje dla Autorów

2023-07-04T14:28:02+00:00

Informacje dla przyszłych Autorów -- tematyka tekstów, formatowanie tekstu, karta stylu.

Metryczka

2023-07-04T14:28:02+00:00

Metryczka numeru 46 (1/2023) E(r)rgo. Teoria - Literatura - Kultura.