Przegląd Rusycystyczny

PR 2024 nr 2 Cały numer

Piotr Fast — 2024-04-19

PR 2024 nr 2 Cały numer

strona tytułowa 2024 nr 2

Piotr Fast — 2024-04-19

strona tytułowa 2024 nr 2

PR 2024 nr 2 strona redakcyjna

Piotr Fast — 2024-04-19

PR 2024 nr 2 strona redakcyjna

PR 2024 nr 2 spis treści

Piotr Fast — 2024-04-19

PR 2024 nr 2 spis treści

Sołżenicyn wobec Ukrainy

Grzegorz Władysław Przebinda — 2024-04-19

Artykuł traktuje o fundamentalnej ewolucji poglądów wielkiego rosyjskiego pisarza Aleksandra Sołżenicyna (1918–2008) w „kwestii ukraińskiej” – od łagrowego braterstwa, zarysowanego przede wszystkim w Archipelagu Gułag (1973–1975), aż do gniewnych filipik przeciwko tzw. „leninowskim granicom” nowej Republiki Ukraińskiej, ogłaszanych przez Sołżenicyna w trybie narastającym po 1991 roku. Z tego punktu widzenia zostały przeanalizowane w artykule tak różne utwory Sołżenicyna, jak wspominany już Archipelag Gułag, Jak odbudować Rosję? (1990), Rosja w zapaści (1998), a także jego ustne wypowiedzi, ogłaszane w latach 1992–2008 wobec prasy i telewizji rosyjskiej. Najbardziej paradoksalny wydaje się fakt, iż Sołżenicyn w 2005 roku uznał Rewolucję Pomarańczową w Kijowie – całkowicie notabene w zgodzie z prezydentem Putinem – za wielkie zagrożenie także i dla Rosji. Pisarz traktował bowiem owe wydarzenia w stolicy Ukrainy – nie mając ku temu żadnych racjonalnych podstaw – za powtórkę niegdysiejszej rosyjskiej rewolucji lutowej 1917 roku, którą z kolei przedstawił w sposób ze wszech miar potępiający w wielotomowej epopei historycznej Czerwone Koło (1971–2005).

Wielka Wojna Ojczyźniana w rosyjskim podręczniku historii a Przeklęci i zabici Wiktora Astafiewa

Aleksander Wawrzyńczak — 2024-04-19

Artykuł porusza problem wprowadzenia do szkół rosyjskich nowej ujednoliconej ideologicznie serii podręczników historii, przede wszystkim zaś podręczników do historii Rosji dla klasy 10 oraz 11 autorstwa Anatolija Torkunowa i Władimira Miedinskiego. Zawarte w podręczniku treści dotyczące wydarzeń Wielkiej Wojny Ojczyźnianej, zostały skonfrontowane z obrazem wojny w wybitnej epopei Wiktora Astafiewa Przeklęci i zabici, która znalazła się w spisie rekomendowanych w podręczniku lektur. Przeprowadzona analiza dowodzi, że w warunkach restauracji w Rosji systemu imperialnego i totalitarnego literatura rosyjska w jej najlepszych dokonaniach, a do takich należy dzieło Astafiewa, którego 100 rocznica urodzin przypada w 2024 roku. pozostaje świadectwem prawdy o złu, jakie niesie jakakolwiek wojna.

Wiktor Szenderowicz — więcej niż satyryk

Katarzyna Mariola Jastrzębska — 2024-04-19

Więcej niż satyryk. Wiktor Szenderowicz

Artykuł prezentuje sylwetkę Wiktora Szenderowicza (ur. 1958) – współczesnego pisarza, określanego mianem czołowego rosyjskiego satyryka, eseisty, scenarzysty kultowego programu telewizyjnego Kukły, aforysty, dysydenta, obecnie emigranta. Zreferowano jego biografię twórczą, w której omówiono najważniejsze osiągnięcia literackie – Szenderowicz jest dramaturgiem, autorem licznych sztuk utrzymanych w konwencji satyry politycznej, w której sięga często do wydarzeń najnowszych w historii Rosji. W artykule omówiono też jego działalność dysydencką. W roku 2010 pisarz został laureatem nagrody Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w kategorii „obrona praw człowieka środkami kultury i sztuki”. Wielokrotnie aktywnie sprzeciwiał się polityce Kremla, podpisując liczne apele i protesty, kierowane do prezydenta Federacji Rosyjskiej. Po napaści Rosji na Ukrainę stanowczo potępił wojnę, był w grupie artystów i działaczy społecznych nawołujących do deeskalacji konfliktu i zaprzestania działań wojennych. W grudniu 2021 roku jego nazwisko zostało umieszczone na liście „zagranicznych agentów”, co stało się bezpośrednim impulsem wyjazdu Szenderowicza z kraju. W artykule omówiono również związki pisarza z polską kulturą, przede wszystkim historię powstania jego autorskiego projektu zatytułowanego Lec. XX wiek.

Neoimperialne mity i resentymenty: "Wszyscy zdolni do noszenia broni” Andrieja Łazarczuka

Andrzej Polak — 2024-04-19

Autor niniejszego artykułu stara się wyjaśnić przyczyny niepokojącego zjawiska występującego w rosyjskiej fantastyce alternatywnej. W kreślonych od początku lat 90. przez rosyjskich fantastów alternatywnych dziejach Rosji coraz wyraźniej tracą na atrakcyjności rozwiązania kojarzone z zachodnią liberalną demokracją kosztem postaw nacjonalistycznych, szowinistycznych, autokratycznych i totalitarnych. Nieufność Zachodu wobec Rosji oraz wrogość tej ostatniej wobec państw NATO i Unii Europejskiej doprowadziła do wzrostu nastrojów proimperialnych. W fantastyce rosyjskiej świadczy o tym popularność imperium w alternatywnych historiach oraz w tak zwanej fantastyce imperialnej. Analizowana w artykule powieść Andrieja Łazarczuka Wszyscy zdolni do noszenia broni należy do nielicznych rosyjskich alternatywnych historii, w których Rosja zawdzięcza swój dobrobyt rozwiązaniom społeczno-politycznym importowanym z Zachodu – z Niemiec i Stanów Zjednoczonych. Jednocześnie autor stara się pokazać, że odrzucenie przez społeczeństwo rosyjskie i rosyjskich fantastów zachodniej liberalnej demokracji stanowi problem głębszy – jak się bowiem okazuje system ten znajduje swoich krytyków również na Zachodzie, o czym świadczą prace Immanuela Wallersteina czy Patricka Deneena.

Wysłuchać, wyszukać, wy/dopowiedzieć. O memorialnej aktywności Eleny Makorovej

Beata Pawletko — 2024-04-19

Artykuł stanowi próbę przyjrzenia się działalności związanej z kultywowaniem pamięci o Holokauście pisarki, arteterapeutki i kuratorki wystaw Eleny Makarovej w pierwszych latach po repatriacji z ZSRR do Izraela. W przybliżaniu głównych pól aktywności memorialnej Makarovej pomocą służyć będzie korespondencja z matką, poetką Inną Lisnianską, zebrana w tomie Имя разлуки. Działalność Makarovej jest przykładem intuicyjnego wpisania się w epokę zwrotów — pamięciowego, wizualnego i afektywnego. Prekursorskie pod tym względem są studia poświęcone austriackiej artystce, Friedl Dicker-Brandeis oraz życiu kulturalnemu i naukowemu toczącemu się w Theresienstadt. Analizie poddana została również strategia literacka faction, która, zdaniem autorki artykułu, znajdzie odzwierciedlenie w takich utworach Makarovej jak Фридл czy Kopiści. O zapomnianych artystach z getta białostockiego.

Metaforyka choroby jako sposób obrazowania procesów społecznych w dyskursie rosyjskiego radykalnego prawosławia

Piotr Zemszał — 2024-04-19

Metaforyka związana ze zjawiskiem choroby od wieków używana jest w rozmaitych dyskursach dla obrazowania procesów społecznych wymagających w opinii nadawcy pilnych działań naprawczych. Szczególną popularność zdobyła sobie ok. połowy XIX wieku w wyniku dynamicznego rozwoju zainteresowania naukami biologicznymi, medycznymi, a następnie w związku z silnym wpływem materialistycznego i sensualistycznego poglądu na świat. Co ciekawe, ten typ metafory jest również intensywnie wyzyskiwany przez dyskurs wyznaniowy, w przypadku niniejszego opracowania chodzi o dyskurs radykalnego rosyjskiego prawosławia. Analizie pod kątem występowania metafory pojęciowej z domeną źródłową CHOROBA poddano niemal 800 tekstów, zidentyfikowane realizacje zostały podzielone na kategorie semantyczne odpowiadające różnym aspektom opisywanej w dyskursie rzeczywistości. Okazuje się, że metafora choroby znajduje w badanym dyskursie bardzo szerokie zastosowanie, stanowiąc istotny środek kształtowania postaw odbiorców również w przypadku dyskursu wyznaniowego.

Lingwokulturalizmy z odwołaniami do dzieł literackich w nagłówkach artykułów prasowych w trzech językach słowiańskich

Lukas Gajarsky — 2024-04-19

Literatura odgrywa istotną rolę w każdej kulturze narodowej, stanowiąc istotny element, który kształtuje i wzbogaca kulturową tożsamość, wartości i światopogląd społeczeństwa. Poprzez wprowadzanie odniesień literackich do nagłówków gazet dziennikarze mogą znacząco zwiększyć głębię i emocjonalne oddziaływanie konkretnej publikacji, co zwiększa ogólną atrakcyjność nagłówka. Takie nagłówki posiadają potencjał wciągnięcia czytelników i pomagają im w zrozumieniu zamierzonego znaczenia tekstu. Są nie tylko narzędziem przekazywania informacji, ale także środkiem przekazywania wartości, postaw i tożsamości określonej lingwistyki kulturowej. Niniejsze badanie skupia się na wykorzystaniu lingwistyki kulturowej w odniesieniu do dzieł literackich w nagłówkach gazet sześciu wybranych periodyków internetowych publikowanych w Rosji, na Słowacji i w Czechach. Na podstawie analizy wykazano, że cytaty, parafrazy lub różne formy odniesień do dzieł literackich są wykorzystywane w odrębny sposób w nagłówkach gazet różnych słowiańskich kultur językowych. Badania te przyczyniają się również do pełniejszego zrozumienia, w jaki sposób literatura wpływa na język mediów masowych i pokazują, w jaki sposób określone elementy literackie manifestują się w dyskursie medialnym.

Об одном неисследованном факторе, ускорившем грамматикализацию глагольного вида в русском языке

Gennadij Zeldowicz — 2024-04-19

Artykuł jest poświęcony pewnej dotychczas nie opisanej okoliczności, która przyczyniła się do powstania aspektu czasownikowego w języku staroruskim. Jej istotą była poważna asymetria pomiędzy dwiema klasami czasowników: tymi posiadającymi prefiks lesykalny (tzn. zauważalnie zmieniającymi znaczenie rdzenia) a tymi posiadającymi prefiks semantycznie „pusty”. Ponieważ, z jednej strony, czasowniki tych dwóch typów miały równy stopień złożoności formalnej i, zgodnie z zasadą ikoniczności, powinni wykazywać się podobnym zachowaniem funkcjonalnym, z innej zaś strony, rezultat implikowany przez czasownik o prefiksie leksykalnym był mniej naturalny, a zatem mniej „zwarty”, bardziej „kruchy” stawał się odpowiedni „scenariusz”, język staroruski uciekł się do szczególnych środków łagodzenia opisanego kontrastu. Jednym z tych środków było szerokie użycie tzw. wtórnych (proto)imperfektywów.

Osobliwości tłumaczenia wielowyrazowych czeskich oikonimów z przyimkiem “na” na język rosyjski (z wykorzystaniem korpusów lingwistycznych)

Simona Koryčánková — 2024-04-19

OSOBLIWOŚCI TŁUMACZENIA WIELOWYRAZOWYCH CZESKICH OIKONIMÓW Z PRZYIMKIEM “NA” NA JĘZYK ROSYJSKI (Z WYKORZYSTANIEM KORPUSÓW LINGWISTYCZNYCH)

Przedmiotem naszych badań jest jeden z typów toponimów – oikonimy – nazwy osad/miast, które w każdym języku stanowią specyficzną grupę wyrazów charakteryzujących się ścisłym związkiem z historycznym, codziennym i kulturowym dziedzictwem narodu lub kraju. W języku czeskim oikonimy wielowyrazowe ze strukturami zawierającymi różne przyimki (nad, pod, u, v) stanowią produktywną i liczną grupę toponimów, podczas gdy w języku rosyjskim istnieje tylko jeden model oikonimów wielowyrazowych (на-реке – „na rzece“). Podążając za porównawczym aspektem analizy, na podstawie danych z jednojęzycznych korpusów Narodowego Korpusu Języka Czeskiego i Narodowego Korpusu Języka Rosyjskiego, określiliśmy częstotliwość użycia oikonimów wielowyrazowych z przyimkiem na w języku czeskim i rosyjskim. Następnie, na przykładach danych z równoległych korpusów dwujęzycznych InterCorp v15 i NKJR, zbadaliśmy rosyjskie tłumaczenia oikonimów Lysá nad Labem i Kamýk nad Vltavou z książki Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války z przyimkiem na.

Obraz grzeczności utrwalony w połączeniach wyrazowych języka polskiego i rosyjskiego (na materiale wybranych słowników)

Daniel Dzienisiewicz — 2024-04-19

Artykuł stanowi analizę porównawczą połączeń wyrazowych związanych z grzecznością językową i niejęzykową, rejestrowanych przez słowniki opisowe i frazeologiczne języka polskiego i rosyjskiego jako hasła bądź stanowiących ilustrację materiałową haseł. Eksploracji poddano m.in. połączenia zawierające wyrazy grzeczność, grzeczny, grzecznie, etykieta, uprzejmość, вежливость, вежливый, этикет, этикетный, połączenia zawierające nazwy zwrotów grzecznościowych i połączenia z wyrazami często stosowanymi w pośrednich aktach etykiety (np. kłaniać się, ukłony, поклон, кланяться). W tekście dokonano rekonstrukcji obrazu grzeczności utrwalonego przez polską i rosyjską leksykografię, obejmującego m.in. cechy przypisywane grzeczności, a także przedmiot, cel i adresatów zachowań grzecznościowych. Badanie prowadzi do wniosku, że obraz uprzejmości wyłaniający się z analizowanych połączeń w dużej mierze odpowiada wypracowanym dotychczas modelom polskiej i rosyjskiej grzeczności.

Наталья Малютина, Коммуникативные ресурсы новейшей драматургии русскоязычных авторов

Beata Siwek — 2024-04-19

Recenzja książki „Rodina” („Ojczyzna”) Oxany Timofeevej [ТИМОФЕЕВА О. РОДИНА М.: СИГМА, 2020 — 64 С]

Magdalena Kozhevnikova — 2024-04-19

Recenzja książki „Rodina” („Ojczyzna”) Oxany Timofeevej [ТИМОФЕЕВА О. РОДИНА М.: СИГМА, 2020 — 64 С]

Ślady nie-obecności. E. Makarova, Kopiści. O zapomnianych artystach z getta białostockiego, przeł. B. Pawletko, Wyd. Galeria im. Sleńdzińskich, Białystok 2023, ss. 694.

Aurelia Jadwiga Kotkiewicz — 2024-04-19

Święte zwierzęta bez zwierząt?

Justyna Barbara Tymieniecka-Suchanek — 2024-04-19

Tekst pt. Święte zwierzęta bez zwierząt? jest recenzją książki Tatiany Goriczewej Święte zwierzęta w polskim przekładzie Grzegorza Ojcewicza, która została opublikowana przez wydawnictwo „GregArt” w 2022.

Marcin Poletyło: Dyskurs wojny jako dyskurs pomocy, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2022, 343 s.

Bożena Anna Hrynkiewicz-Adamskich — 2024-04-19

PR 2024 nr 2 Noty o autorach

Piotr Fast — 2024-04-19

PR 2024 nr 2 Noty o autorach