Rusycystyczne Studia Literaturoznawcze

Słowo wstępne. Literatura i kultura posowieckiej emigracji rosyjskiej

Elżbieta Tyszkowska-Kasprzak — 2024-10-30

Stratyfikacja rosyjskojęzycznego środowiska literackiego Łotwy, czyli „Kim jestem?”

Nataļja Šroma — 2024-04-23

W artykule przedstawiono przegląd literatury rosyjskojęzycznej na Łotwie według kryteriów pozwalających określić ją jako literaturę mniejszościową. Autorka opisuje autonomiczne mechanizmy legitymizacji — łotewskie wydawnictwa, periodyki, festiwale poetyckie specjalizujące się w popularyzowaniu współczesnej
literatury rosyjskiej, a także określa kilka strategii samoidentyfikacji rosyjskojęzycznych pisarzy na Łotwie. Dochodzi też do wniosku, że w nowym dla kultury rosyjskiej kontekście „po 24 lutego 2022 roku” rosyjskojęzyczna społeczność literacka Łotwy, podobnie jak po 1991 roku, przeżywa poważne wstrząsy, co prowadzi do większej polaryzacji środowiska literackiego. Szczególną uwagę autorka zwróciła na artystyczną prezentację nowej rzeczywistości społecznej — „emigracji bez emigracji” — z motywami przewodnimi nowego uchodźcy i kontrpamięci, które w ostatnim czasie przybrały na znaczeniu.

Tallin udoskonalony. Sprawcza moc wyobraźni w opowieści "Кармела" Goar Markosjan-Kasper

Liliana Kalita — 2024-04-29

Przedmiotem rozważań w prezentowanym opracowaniu jest rola wyobraźni artystycznej i sprawcza moc kreacji estetycznej tytułowej bohaterki opowieści Goar Markosjan-Kasper. W utworze, utrzymanym w postmodernistycznej stylistyce, pisarka łączy problem wyobraźni z kategorią pamięci/zapomnienia. Sięga również do koncepcji artysty, by pokazać dualizm niedoskonałego świata materialnego (rzeczywistego) i idealnego świata wykreowanego sprawczą siłą umysłu. Udoskonalanie świata odbywające się ― na zasadzie pars pro toto ― w zmianie oblicza Tallina ma wymiar zarówno geograficzny, jak i ludzki ― obcowanie z pięknem wyzwala w ludziach altruizm i miłość.

Na granicy światów. O korespondencji Inny Lisnianskiej i Eleny Makarovej

Beata Pawletko — 2024-05-14

W artykule analizie poddano listy Inny Lisnianskiej i Eleny Makarovej, wydane w 2017 roku w książce Имя разлуки. Korespondencja Makarovej i Lisnianskiej obejmuje niezwykły moment w dziejach Rosji i rosyjskiej emigracji, gdy cenzura i autocenzura schodzą na dalszy plan. To świadectwo o wielkiej wartości faktograficznej i literackiej. Tom Имя разлуки to nie tylko skarbnica wiedzy o biografii twórczej autorek listów, o życiu społecznym, politycznym, literackim i kulturalnym po upadku imperium sowieckiego, ale, co niemniej istotne, dowód na to, że w Rosji udało się ocalić dobre wzorce epistolarne i odbudować znaczenie gatunku listu w literaturze.

Przestrzeń w projekcie “DAU” (reż. Ilja Chrżanowski). Konteksty

Beata Waligórska-Olejniczak — 2024-05-16

Artykuł poświęcony jest analizie przestrzeni w projekcie “DAU”, reżyserowanym przez Ilję Chrżanowskiego we współpracy m.in. z Jekateriną Oertel, Aleksiejem Sljusarczukiem i Ilją Permakowem. Filmy fabularne i dokumentalne, składające się na projekt, kręcone były w latach 2009–2012, głównie w Charkowie, w specjalnie wybudowanym dla tego celu mieście-instytucie naukowym. Celem artykułu jest zbadanie wybranych rozwiązań przestrzennych w projekcie, ich kontekstualizacja, w konsekwencji czego możliwe staje się powiązanie sfery architektonicznej z sferą behawioralną i cielesnością bohaterów. Narzędziem metodologicznym, wspomagającym ogląd wybranych przestrzeni tekstu, jest kategoria podziemia, zakorzeniona w utworze Notatki z podziemia Fiodora Dostojewskiego. W procesie interpretacji autorka zwraca uwagę na zakodowane w materii ciała i architektury związki z mechanizmami opresji, funkcjonującymi w systemie totalitarnym.

Współczesna apokalipsa Ludmiły Ulickiej. O symbolice i wymiarze mądrościowym cyklu opowiadań "Шестью семь" („Sześć po siedem")

Monika Sidor — 2024-06-17

Artykuł przedstawia analizę najnowszego dzieła Ludmiły Ulickiej z punktu widzenia poetyki kognitywnej, uwzględniającej warunki wydania książki, sytuację pierwszego spotkania odbiorców z cyklem Sześć po siedem oraz skojarzenia związane z obecną działalnością autorki. Ulicka należy do grona najbardziej rozpoznawalnych autorów współczesnej literatury rosyjskiej, a jej emigracja z państwa, które rozpoczęło wojnę, postrzegana jest jako deklaracja polityczna i moralna. Pociągnęło to za sobą nowe sposoby lektury dzieł opublikowanych przez pisarkę po opuszczeniu Rosji. W artykule symbolika zawarta w fabule opowiadań oraz struktura całego cyklu stanowią podstawę interpretacji sugerowanego w utworze sensu apokaliptycznego. Autorka opracowania stwierdza, że specyficzna narracja, przypominająca koncepcję „czułego narratora” Olgi Tokarczuk i zawierająca cechy bliskie wschodniej tradycji literatury mądrościowej, nieoczekiwanie wzmacnia pozytywny przekaz dzieła. Tym samym apokaliptyczna wizja przedstawiona w ostatniej części cyklu Ulickiej otwiera się na perspektywę wieczności i zakłada oczekiwanie na zbawienie.

Trujący strach (Siergiej Lebiediew, "Debiutant")

Aleksandra Zywert — 2024-07-11

W powieści Debiutant Siergiej Lebiediew skupia swoją uwagę na analizie genealogii współczesnego zła, jego specyfiki i odpowiedzialności za nie. W tym przypadku impulsem do opisanej historii była próba otrucia Siergieja i Julii Skripalów. Autor po raz kolejny zwraca się ku tematowi aktualnemu, ale w ogóle nie rozpracowanemu (także w literaturze) – „trucicieli z Kremla”. Na przykładzie historii głównego bohatera – Kalitina – chemika, wynalazcy idealnej trucizny (tytułowego Debiutanta) przestrzega, by nie zapominać o złu tylko dlatego, że należy ono do teoretycznie minionej epoki. Ludzie (zwłaszcza naukowcy) powinni się z nim liczyć, brać odpowiedzialność za swoje decyzje i czyny, ponieważ jeśli zbrodnie wciąż będą pozostawały bez kary, nie będzie możliwe sprzeciwić się „terrorowi trującego strachu”.

Dwa miasta (Moskwa i Berlin) w esejach i wywiadach Władimira Sorokina

Zsuzsanna Kalafatics — 2024-09-03

Niniejszy artykuł został poświęcony analizie obrazów i kodów metapoetyckich związanych z dwoma miastami — Moskwą i Berlinem. W epitekstach Władimira Sorokina, tj. wywiadach i filmie dokumentalnym o nim samym (Сорокин трип), jak również w zbiorze esejów (Нормальная история) nazwy geograficzne niosą ze sobą symboliczne znaczenia, przy czym nazwy dwóch miast często stają punktem wyjścia dla rozmyślań metafizycznych. Sorokin łączy ontologiczną opozycję (lub jej brak) między wewnętrzną a zewnętrzną przestrzenią z relacją jednostka — władza. Jednym z istotniejszych punktów porównania Moskwy i Berlina jest odmienne podejście do przeszłości oraz do traumatycznego doświadczenia historycznego.

Rosjanie w Rzymie na początku XXI wieku w powieści "Appendix" Aleksandry Pietrowej

Laura Piccolo — 2024-09-30

Artykuł analizuje temat diaspory w Appendix, debiutanckiej powieści poetki Alexandry Petrovej. Opublikowany w 2016 r. Appendix otrzymał w tym samym roku Nagrodę Andrieja Biełycha. Jest to powieść o złożonej strukturze i fabule, wielu liniach narracyjnych i bogatym, erudycyjnym systemie cytatów. Głównym tematem jest trudna sytuacja "Innego", imigranta, outsidera, który znajduje się w nieznanym obcym mieście, w tym przypadku w Rzymie, założonym przez "obcego". Petrova podejmuje Wergiliański temat Eneasza jako wyraźne odniesienie do losu trojańskiego bohatera jako obrazu Rzymu imigrantów. Petrova jest jednym z głosów nowej Rosji za granicą, mimo że pod wieloma względami pozostaje głosem na progu.

„Nudna dystopia”: "Радио Мартын" Filippa Dziadki

Boris Lanin — 2024-09-12

W artykule przedstawione zostały cechy gatunkowe „nudnej dystopii” — powieści Filippa Dziadki Радио Мартын. Podkreślone zostały najważniejsze cechy gatunkowe utworu: obraz pseudokarnawału, sytuacja „stanu nadzwyczajnego”, cytowanie, aktywność bohatera dystopijnego. Wymiana listów pomiędzy nieżyjącymi już osobami staje się symbolem rozerwania chronotopu. Składnia powieści podporządkowana jest celowi gatunku dystopii. Utwór można rozumieć jako wyznanie pisarza-emigranta wobec jego czytelników.

Próba ożywienia przeszłości. Metapowieść Aleksieja Makuszyńskiego "Город в долине"

Antoni Bortnowski — 2024-10-25

Niniejszy artykuł poświęcony jest kwestii relacji między przeszłością a teraźniejszością w metapowieści Miasto w dolinie, napisanej przez rosyjskiego pisarza emigracyjnego Aleksieja Makuszyńskiego. Rozważania koncentrują się na postaci głównego bohatera, który podejmuje nieudaną próbę napisania powieści o wojnie domowej w Rosji. Celem artykułu jest ukazanie przyczyn i kluczowych aspektów przedstawionego przez Makuszyńskiego obrazu twórczej porażki, który został zbudowany wokół takich opozycji jak przeszłość–teraźniejszość, osobiste–historyczne, pamięć–wyobrażenie oraz jest ściśle związany z kwestiami interakcji między autorem a tekstem czy fikcją a historią. Najważniejsze wnioski są takie, że Miasto w dolinie potwierdza niemożność wykorzystania tekstu literackiego jako narzędzia wskrzeszania przeszłości, a dzieło nie może zastąpić pamięci i przekształcić tego, co historyczne, w to, co osobiste. Literatura i historia mogą się uzupełniać, ale pełna ich synteza jest a priori niemożliwa.

Obrazy przeszłości i przyszłości w prozie Władimira Sorokina i Siergieja Lebiediewa. Twórcze drogi rosyjskich emigrantów do zrozumienia teraźniejszości

Mateusz Jaworski — 2024-10-25

Celem podjętym w niniejszym opracowaniu jest analiza obrazów przeszłości i przyszłości w prozie dwóch współczesnych rosyjskich pisarzy emigracyjnych — Władimira Sorokina i Siergieja Lebiediewa. Autor wybrał dwa odpowiednie teksty z ich twórczości, które wykazują pewne podobieństwo w rozumieniu relacji między przeszłością a teraźniejszością. Dystopia Sorokina przedstawia Nową Rosję, która ma dopiero nadejść, ale dziwnie przypomina jej głęboką przeszłość. Z kolei Lebiediew stosuje literacki motyw nieliniowego postrzegania i przepływu czasu, co ukazuje niejednoznaczny związek między teraźniejszością a przeszłością.