Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego

Wstęp

Anna Guzy, Stanislav Štěpáník — pią, 29 gru 2023 00:00:00 +0000

Polski system kształcenia nauczycieli – historia i współczesność

Małgorzata Latoch-Zielińska — pią, 25 sie 2023 00:00:00 +0000

W artykule omówiono najważniejsze etapy formowania się współczesnego polskiego systemu kształcenia nauczycieli. Analiza sięga wczesnych lat osiemdziesiątych, kiedy to uchwalono ustawę Karta Nauczyciela określającą wymagania wobec osoby wykonującej zawód nauczyciela. Przepisy tej ustawy obowiązują do dziś. Następnie przywołano kolejne akty prawne i opisano ich praktyczne wdrożenia na przykładzie programów studiów z przygotowaniem pedagogicznym. Dokonano porównania różnych rozwiązań wynikających z uwarunkowań prawnych, ze standardów kształcenia nauczycieli i z programów kształcenia realizowanych na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Omówione przykłady ukazują system przygotowania do wykonywania zawodu nauczyciela w Polsce. W podsumowaniu wskazano zalety i mankamenty przedstawionych rozwiązań.

Nauczyciel z misją. Kilka refleksji wokół filmu Klasa pana Tourette’a w reżyserii Petera Wernera

Małgorzata Gajak-Toczek — śro, 06 wrz 2023 00:00:00 +0000

W artykule przedstawiono bohatera filmu Klasa pana Tourette’a – młodego człowieka z zespołem Tourette’a. Skupiono się na relacjach filmowego chłopca z rodzicami i bratem oraz z grupą rówieśniczą. Zwrócono uwagę na znaczenie wsparcia rodziny w procesie przystosowania osoby z niepełnosprawnością do życia. Pokazano zarówno przykłady zachowań stereotypowych wobec niepełnosprawności, jak i przykłady postawy otwartej na potrzeby Innego. W końcowej partii artykułu zamieszczono rekomendacje dla nauczycieli języka polskiego dotyczące potencjału dydaktycznego filmu Wernera w kształtowaniu postaw tolerancji i empatii wobec innych.

Rozmowy o wierszach Wisławy Szymborskiej w kontekście nowej humanistyki

Ewa Jaskółowa — pią, 03 lis 2023 00:00:00 +0000

W artykule poszukuje się drogi do zainteresowania uczniów poezją przez odnalezienie w niej problemów ważnych dla pokolenia nastolatków. Wybrane wiersze Wisławy Szymborskiej pokazane zostały jako medium, które może sprowokować pogłębioną refleksję o problemach żywo interesujących młodzież. Zaprezentowano sposoby rozmowy o utworach noblistki w kontekście takich kwestii, jak empatia, propaganda czy ekologia, zasugerowano jednocześnie, że można stawiać wiele pytań, sięgając do tej poezji.

Edukacja na rzecz klimatu przez fotografię i słowo. Przypadek „Gazety Strajkowej” #3

Justyna Hanna Budzik, Magdalena Ochwat, Piotr Skubała — czw, 16 lut 2023 00:00:00 +0000

W artykule poddano analizie trzeci numer „Gazety Strajkowej”, poświęcony Młodzieżowemu Strajkowi Klimatycznemu (MSK). Publikacja składa się ze zdjęć wykonanych w latach 2019–2021 przez fotografki i fotografów zaangażowanych w tworzenie Archiwum Protestów Publicznych – cyfrowego repozytorium zdjęć dokumentujących odbywające się po 2015 roku w polskiej przestrzeni społecznej protesty. Przedmiotem analizy i interpretacji uczyniono zdjęcia, grafiki z wybranymi hasłami ze strajkowych transparentów oraz różne formy tekstowe – „wstępniak” Filipa Springera, wypowiedzi aktywistek i aktywistów, informacje o stanie planety oraz postulaty MSK. Stwierdzono, że banery i znaki, którymi posługiwali się strajkujący, symbolizują dążenia młodych do natychmiastowego powstrzymania globalnych zmian klimatu oraz wdrożenia rozwiązań zaproponowanych przez środowiska naukowe. W artykule próbowano sprawdzić, czy przykładowe hasła z transparentów odpowiadają twierdzeniom naukowym. Wspomniano również o kluczowych, a ukazanych na zdjęciach emocjach aktywistek i aktywistów oraz o afektywnym oddziaływaniu tych emocji na odbiorcę. W ostatniej części artykułu zapisano pomysły wykorzystania „GS” #3 w humanistycznej edukacji klimatycznej.

Ekológia kultúry a ekológia prírody v románe Andreja Bitova Puškinov dom

Martin Lizoň — pon, 06 mar 2023 00:00:00 +0000

W artykule analizie poddano fragment powieści Andrieja Bitowa Puškinskij dom [Dom Puszkina] (rozdział Otec otca [Ojciec ojca]) jako przykład fikcyjnej narracji w obrębie dyskursu ekologicznego w literaturze rosyjskiej. Podstawę pedagogicznej interpretacji tekstu stanowi analiza literacka utworu Bitowa, którą autor artykułu poleca do wykorzystania na zajęciach/seminariach z literatury. Przedstawione w powieści Bitowa problemy ekologiczne oceniane są jako skutki zmian społecznych spowodowanych przez władzę radziecką. W powieści ukazane są analogie między ekologią środowiska naturalnego a ekologią kulturową, gdyż wspólnym mianownikiem obu jest konsumpcyjny (bezkrytyczny, wyzyskujący) stosunek do przyrody/kultury oraz (nie)świadome dążenie do likwidacji naturalnej hierarchii. Interpretację tekstu oparto na dekodowaniu jego poszczególnych elementów na poziomie intertekstualnym i metatekstowym oraz analizie wybranych elementów poetyki tekstu. Starano się zrozumieć specyfikę chronotopu wybranego fragmentu badanego tekstu i przyczyny takiego wyboru, a także zdekodować znaczenia typologii postaci.

Predstavy detí mladšieho školského veku o procesoch čítania

Ľudmila Liptáková — czw, 28 gru 2023 00:00:00 +0000

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wyników badań dotyczących postrzegania odbioru czytania przez dzieci. Dane empiryczne zostały zebrane od uczniów klasy 3 szkoły podstawowej w ramach szerszych badań nad rozumieniem czytania. W badaniach jakościowych wykorzystano metodę półstrukturalnego mmikrowywiadu do zbierania danych oraz metodę analizy treści do oceny danych. Wyniki badań podkreślają podobieństwa i różnice w interpretacjach procesu czytania przez dzieci, a także wpływ ich wcześniejszych doświadczeń czytelniczych na sposób konceptualizowania i rozwój kompetencji językowych. Występowanie zidentyfikowanych kategorii znaczeniowych u poszczególnych uczestników potwierdza ustrukturyzowany i wieloskładnikowy charaktern wyobrażeń dzieci.

Konceptualizacja relacji między mową i pismem w zapiskach małych dzieci

Elżbieta Awramiuk — pon, 28 sie 2023 00:00:00 +0000

Zapiski małych dzieci, które poznały już polskie litery, ale jeszcze nie rozpoczęły instytucjonalnej nauki bądź znajdują się na początku szkolnej edukacji, mają niestandardową postać graficzną. Celem artykułu jest wykazanie pozytywnych konsekwencji spojrzenia na takie zapisy jako na efekt intencjonalnego zastosowania pisma, znajdującego się między reprezentacją ortograficzną a transkrypcją fonetyczną. Ta zmiana perspektywy pozwala zrekonstruować sposoby dziecięcych konceptualizacji dotyczących pisma i jego relacji z mową. Dziecięce zapiski stanowią odbicie sposobów kategoryzacji dźwięków mowy oraz rekonstruowania systemu grafemicznego języka ojczystego, a także obrazują proces narastania świadomości językowej. Postrzeganie spotykanych w zapiskach dzieci odstępstw od standardowej ortografii w kategoriach prób odzwierciedlania wymowy, a nie błędów ortograficznych, stwarza szansę na efektywniejszą pomoc dzieciom w nabywaniu umiejętności czytania i pisania.

Umiejętność tworzenia definicji przez uczniów klasy czwartej szkoły podstawowej (na przykładzie pojęcia „superbohater”)

Magdalena Trysińska — śro, 30 sie 2023 00:00:00 +0000

Umiejętność definiowania jest niezbędna każdemu użytkownikowi języka i powinna być rozwijana w trakcie edukacji szkolnej. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że umiejętność ta nie jest wskazana explicite w obowiązującej podstawie programowej przedmiotu język polski, zwraca się w niej uwagę jedynie na umiejętność odczytywania definicji i rozróżniania ich typów. Celem artykułu jest przedstawienie wyników badania umiejętności językowych uczniów klasy czwartej szkoły podstawowej. Podczas badania uczniowie tworzyli definicje wskazanego w poleceniu słowa „superbohater”. Zebrany materiał posłużył do zrekonstruowania uczniowskiego rozumienia wzorca gatunku, jakim jest definicja. Przedstawiona w artykule analiza ograniczona jest do strukturalnego aspektu wzorca gatunkowego, pomięto aspekty poznawczy, pragmatyczny i stylistyczny. Pokazano schematy definicji oraz ich typy. Z analizy wynika, że uczniowie mają świadomość w zakresie badanego gatunku. Zdecydowana większość badanych potrafiła stworzyć poprawne pod względem strukturalnym definicje. Można w nich wyróżnić człon definiowany (definiendum), człon definiujący (definiens), a także czasami łącznik (copula). Na ogół uczniowie tworzą definicje realne; w zebranym materiale przykładów innych typów definicji, na przykład definicji ostensywnych lub synonimicznych, było niewiele.

Swobodne wypowiedzi uczniowskie jako droga do rozwijania kompetencji językowych uczniów

Paweł Sporek — pią, 08 wrz 2023 00:00:00 +0000

W tekście poruszono zagadnienie znaczenia metody swobodnych wypowiedzi uczniowskich w rozwijaniu kompetencji językowych uczniów na różnych poziomach kształcenia. Ukazano zastosowanie niniejszego rozwiązania dydaktycznego na lekcji wprowadzającej do opracowania lektury szkolnej w odniesieniu do projektowanych działań, które – podporządkowane dziełu literackiemu – dają wielorakie możliwości pracy nad doskonaleniem uczniowskich wypowiedzi ustnych i pisemnych. Metoda swobodnych wypowiedzi uczniowskich wdrożona w praktykę szkolną pozwala na naturalne integrowanie kształcenia literacko-kulturowego i kształcenia językowego, przełamywanie sztucznego oddzielania od siebie literatury i języka, odsłania drogi do myślenia o kulturze jako formacji spajającej tworzywo literackie i jego wytwory. Wskazuje również określony i uznany przez autora tekstu za pożądany kierunek myślenia dydaktycznego w odniesieniu do lekcji języka polskiego.

„Czynnik ludzki” w ocenianiu i recenzowaniu tekstów uczniów z ASD

Helena Balcerek — pią, 01 wrz 2023 00:00:00 +0000

Specyfika szkolnej oceny kompetencji tekstotwórczej polega na odczytywaniu, analizowaniu i ocenie tekstu uczniowskiego według ogólnie przyjętych kryteriów (na przykład zasad oceniania CKE), tak zwanego klucza. Taka ocena, a przede wszystkim recenzja tekstu uczniowskiego kojarzone są raczej z wymaganiami stawianymi uczniom w normie rozwojowej. Tymczasem jedną z podstawowych cech całościowego zaburzenia rozwoju, jakim jest ASD, stanowi nienormatywność w sferze językowo-komunikacyjnej. Nie należy więc zestawiać ani oceniać według tych samych kryteriów tekstów uczniów rozwijających się prawidłowo i tekstów uczniów z ASD. Indywidualizacja nauczania i ocenianie kształtujące wymagają uwzględnienia specyficznych trudności, możliwości i potrzeb uczniów z ASD, a także dostosowania kryteriów oceny tekstu do specjalnych potrzeb edukacyjnych tych uczniów.

Metoda skorelowana w dydaktyce polszczyzny edukacyjnej

Anna Seretny — pią, 03 lis 2023 00:00:00 +0000

Za sprawą zmian ekonomicznych i geopolitycznych do szkół w Polsce coraz częściej trafiają dzieci, które polskiego nie znają na tyle dobrze, by bez trudu uczestniczyć w lekcjach przedmiotowych, lub też wcale się polszczyzną nie posługują. Z roku na rok w naszym kraju przybywa więc placówek edukacyjnych, w których na przerwach i na lekcjach słychać języki inne niż polszczyzna. Zadaniem nauczycieli jest wprowadzanie obcojęzycznych uczniów w świat naszego języka na tyle sprawnie, by jak najszybciej mogli oni nie tylko porozumiewać się z otoczeniem, z polskimi rówieśnikami, lecz przede wszystkim efektywnie uczyć się razem z nimi różnych przedmiotów. W artykule starano się pokazać zalety stosowania w dydaktyce polszczyzny edukacyjnej metody skorelowanej, która jest narzędziem kształtowania kompetencji językowo-przedmiotowych, sposobem nauczania języka przez treść, a treści przez język. Metoda powstała co prawda na użytek nauczania polszczyzny odziedziczonej w szkołach polskich poza Polską, z powodzeniem może być jednak zaadaptowana do nowej misji, u podłoża metody skorelowanej leży bowiem przekonanie, iż kluczem do edukacyjnego sukcesu ucznia są dobrze rozwinięte kompetencje językowe, te zaś należy kształtować równolegle z kompetencjami przedmiotowymi, gdyż nie stanowią one do nich dodatku, lecz są ich
integralną częścią.

Nauczanie języka polskiego jako obcego/drugiego Kilka słów o odmianie edukacyjnej polszczyzny w szkole

Anna Mikulska — pią, 03 mar 2023 00:00:00 +0000

Artykuł przedstawia zagadnienie nauczania polszczyzny uczniów z doświadczeniem migracji. Ważnym aspektem ujętym w tekście jest również komponent kulturowy, który często stanowi czynnik determinujący dynamikę uczenia się przez uczniów polszczyzny oraz ich sukcesywną adaptację w polskiej szkole. W artykule krótko przedstawiono opracowaną przez Cumminsa genezę dychotomii kompetencji językowej, ogólną charakterystykę języka w odmianie edukacyjnej, a także potencjalne trudności, jakie uczniowie mogą napotkać podczas lekcji. Przytoczono ponadto przykłady dobrych praktyk – działań wspomagających uczenia się przez uczniów języka szkolnej edukacji (w zakresie czytania ze zrozumieniem treści, redagowania wypracowań) i nabywania umiejętności szukania praktycznych rozwiązań o charakterze uniwersalnym, które mogą być stosowane na wszystkich lekcjach.

Standardy prostej polszczyzny w glottodydaktyce. Poziom biegłości językowej B1

Magdalena Zakrzewska-Verdugo — śro, 25 paź 2023 00:00:00 +0000

W artykule porównano standardy prostej polszczyzny oraz standardy wymagań w zakresie znajomości języka polskiego jako obcego odnoszące się do poziomu biegłości językowej B1. Znajomość języka na tym poziomie jest warunkiem otrzymania polskiego obywatelstwa. Autorka artykułu dostrzegła wiele podobieństw między standardami i zaproponowała, aby osiągnięcia badań nad prostym językiem wykorzystać podczas przygotowywania materiałów do zajęć z języka polskiego jako obcego. Opisała proces dostosowywania materiałów do pożądanego poziomu biegłości językowej przy wykorzystaniu aplikacji do redakcji tekstów Jasnopis oraz Logios. Na końcu zaproponowała – przygotowane z użyciem dostępnych w aplikacjach narzędzi – zadania dotyczące aktualnych tematów, czyli ochrony środowiska oraz zmian klimatu.

„Ojczyzna" Marka Grechuty jako asumpt do rozmowy o wybranych polskich kulturemach i wartościach narodowych na lekcjach języka polskiego

Katarzyna Gryncewicz, Paulina Pawlik — czw, 28 wrz 2023 00:00:00 +0000

W artykule wskazuje się na potrzebę rozwoju kompetencji kulturowej uczniów z doświadczeniem migracyjnym, wpływającej na ich codzienne funkcjonowanie w przestrzeni polskiej szkoły. Rozważania prowadzone są wokół kulturemów wyróżnionych przez autorki w piosence Ojczyzna Marka Grechuty. Ujęcie teoretyczne uzupełnia propozycja lekcji, w której analiza poezji śpiewanej i wybranych fragmentów znanych polskich dzieł stają się początkiem dyskusji na temat odmiennego sposobu konceptualizacji kulturemu ojczyzna przez uczniów w klasie wielokulturowej. Lekcja, prowadzona z wykorzystaniem metod edukacji włączającej, ma na celu kształtowanie tolerancyjnej i empatycznej postawy uczniów wobec reprezentantów innych krajów.

Polonistyczne studia nauczycielskie z przyszłością

pią, 29 gru 2023 00:00:00 +0000

Na opracowanie składają się teksty sześciorga autorów. Dotyczy ono różnorodnych wymiarów nowej wizji polonistycznych studiów nauczycielskich, kwestie te zostały wypracowane podczas Konferencji Programowej „Ku Nowej Polonistyce” (Katowice, 17–18.04.2023). Wypowiedzi oscylują wokół diagnozy potrzeb i próby określenia wyznaczników dobrych studiów polonistycznych. Autorzy podkreślają, że dydaktyka polonistyczna ma od lat charakter interdyscyplinarny, to subdyscyplina istniejąca „pomiędzy” (literaturoznawstwem i językoznawstwem, pedagogiką i psychologią, filozofią i socjologią, uniwersytetem i szkołą, teorią i praktyką). Wskazują także na zależności między praktykowaniem różnych form aktywności interpretacyjnej a nadziejami na podniesienie poziomu edukacji polonistycznej, dowodzą jednocześnie, że reguły instytucjonalnej ewaluacji takie nadzieje odbierają. Badacze formułują tezy dotyczące kompetencji i umiejętności, jakie winien mieć polonista czasów kryzysów, i podkreślają wielką wagę badań edukacyjnych współcześnie, gdy przed dydaktyką języka polskiego stają nowe wyzwania cywilizacyjne.