Wieki Stare i Nowe

Legitymizacja władzy cesarza Hadriana w mennictwie rzymskim

2024-02-13T23:36:23+00:00

Celem artykułu jest prześledzenie okoliczności przejęcia władzy przez Hadriana po śmierci Trajana. Tekst opiera się na analizie materiału numizmatycznego pochodzącego przede wszystkim z pierwszych lat rządów cesarza Hadriana. Treści emitowane przez mennicę cesarską jednoznacznie wskazują na potrzebę usankcjonowania władzy nowego princepsa. W artykule przedstawiono ponadto tło wydarzeń politycznych tego okresu, a także postaci w największym stopniu mające udział we władzy, zarówno zwolenników, jak i oponentów cesarza.

Nieznany dokument Jana II Dobrego, księcia opolskiego, z datą 10 września 1476 roku

2024-02-13T23:36:23+00:00

W artykule przedstawiono nieznany dokument księcia opolskiego Jana II dotyczący sprzedaży osady Pawonków. Sam dyplom był przechowywany co najmniej do 1955 roku w archiwum parafii św. Mikołaja w Lublińcu, obecnie jest zaginiony. Nie jest to jedyny dokument, który niegdyś należał do zbiorów lublinieckiej parafii. W 1950 roku znajdowały się tam cztery średniowieczne dyplomy, na początku XXI wieku pozostał tylko jeden, a obecnie nie ma już żadnego. W artykule zawarto edycję tytułowego źródła przygotowaną na podstawie odpisu z przełomu XIX i XX wieku uzupełnionego w 1955 roku. Również odpis, który znajdował się w archiwum wspomnianej parafii do 2010 roku, obecnie jest zaginiony.

Oczekiwanie na dziecko w rodzinie królewskiej w Polsce w XV i XVI wieku

2024-02-13T23:36:23+00:00

Koniecznym dopełnieniem obrazu dzieciństwa w Polsce średniowiecznej i nowożytnej jest dzieciństwo dzieci królewskich. Oczekiwanie na dziecko królewskie miało dwa wymiary — lepiej widoczną perspektywę publiczną i trudniej uchwytny wymiar prywatny. Przeznaczenie królowej do macierzyństwa podkreślane było w rozpisanym na etapy procesie stawania się królową. W macierzyńskiej historii jagiellońskich żon — z jedenastu matkami zostało sześć — liczne były szczęśliwe rozwiązania, ale zdarzały się także poronienia. W badaniach nad kwestią oczekiwania na dziecko ważne są zagadnienia zachowania królowych w czasie ciąży, relacji z małżonkiem, przestrzegania zaleceń medycznych, opieki lekarskiej i akuszerskiej, podejmowania różnych aktywności, zabezpieczania potrzeb mającego się urodzić dziecka czy w końcu wykorzystanie tego czasu na budowanie pozycji królowej i jej queenship.

Wychowanie przyszłego władcy w świetle traktatów „De institutione regii pueri” (1502/1503) i „Institutio principis christiani” (1516)

2024-02-13T23:36:22+00:00

Celem artykułu jest ukazanie procesu wychowania przyszłego władcy przedstawionego w dwóch traktatach pedagogicznych okresu humanizmu. Pierwszy z nich, De institutione regii pueri (1502/1503), powstał zapewne z inspiracji Elżbiety Rakuszanki oczekującej narodzin pierworodnego dziecka swego syna Władysława Jagiellończyka. Traktat ten stanowi zbiór praktycznych uwag do wychowania przyszłego władcy z uwzględnieniem oczekiwanych wartości, postaw i zachowań. Natomiast Institutio principis christiani (1516) został napisany przez Erazma z Rotterdamu dla księcia Karola Habsburga, przyszłego króla hiszpańskiego i cesarza. W dziele tym zaprezentowano wizję idealnego władcy chrześcijańskiego, trudną jednak do zrealizowania w rzeczywistości.

Wybrane przykłady zwolnień i udziału nieletnich w kampaniach wojennych ostatnich Jagiellonów

2024-02-13T23:36:23+00:00

W artykule poruszono zagadnienie uczestnictwa nieletnich przedstawicieli szlachty w konfliktach zbrojnych prowadzonych w XVI wieku. Podjęto refleksję na temat kształcenia młodzieńców w rzemiośle wojennym na dworach, a także pierwszych militarnych doświadczeń i praktycznej nauki sztuki wojennej realizowanych poprzez udział w kampaniach wojennych oraz zaznajamianie się z realiami życia obozowego i trudami przemarszów. Publikacja stanowi podsumowanie analiz dotyczących obecności pacholąt w wojskach obrony potocznej oraz analizę wojskowych źródeł normatywnych omawiających zasady ich obecności w zgrupowaniu wojskowym, powierzane im zadania i regulujących odpowiedzialność za ich bezpieczeństwo i przeszkolenie. Istotny element stanowi również wskazanie wieku jako przyczyny zwolnienia od obowiązku udziału w wyprawach wojennych, co wykorzystywała szlachta w XVI wieku.

Tacierzyństwo i samotne ojcostwo. Zygmunt III i jego dzieci w latach 1593—1605

2024-02-13T23:36:23+00:00

W artykule ukazano króla Zygmunta III w roli ojca i jego stosunek do potomstwa zrodzonego z małżeństwa z Anną Habsburżanką. Skoncentrowano się na okresie po śmierci pierwszej małżonki monarchy, co pozwoliło pokazać, jak król wypełniał zadania samotnego ojca i jakie emocje temu towarzyszyły. Omówiono również główne zadania stojące przed królewskim ojcem, takie jak: wybór dla dziecka imienia i rodziców chrzestnych oraz modelu wychowania, wyznaczenie opiekunów i wychowawców, a także zaplanowanie przyszłości dzieci przez zacieśnianie więzów rodzinnych z najważniejszymi rodami panującymi Europy.

„A to tak prędko kaleczeję, jako źrebiec po starym ojcu…”. Późne tacierzyństwo Jana Zamoyskiego i jego relacje z synem Tomaszem

2024-02-13T23:36:23+00:00

Tomasz Zamoyski, upragniony dziedzic nazwiska i rodowej fortuny, urodził się, gdy kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski przekroczył 52. rok życia. O ile matka Tomasza, Barbara z Tarnowskich, otoczyła go bezgraniczną miłością, o tyle ojciec, który niewątpliwie cieszył się z narodzin syna, nie poświęcił się tacierzyństwu, wyżej stawiając sprawy państwowe. Zatroszczył się jednak o wszechstronną edukację potomka, zadbał o odpowiednie koneksje towarzyskie, a zostawiając olbrzymi majątek, zapewnił mu jak najlepszy start w życiu. Trudno jednak doszukać się w ich relacji bliższych więzi łączących ojca z synem.

Dzieciństwo drobiazgowo opisane — Ludwik XIII w dzienniku Jeana Héroarda z lat 1601—1609

2024-02-13T23:36:23+00:00

Francuski medyk Jean Héroard przez 27 lat prowadził dziennik przedstawiający codzienność delfina, a potem króla Ludwika XIII. Omawiał w nim kwestie rozwoju, zdrowia, żywienia, edukacji, a nawet emocji swego podopiecznego. Jego dzieła nie da się porównać z niczym innym w piśmiennictwie europejskim, jest to jedyne tak szczegółowe omówienie życia królewskiego dziecka i młodego władcy. Celem artykułu, którego podstawę źródłową stanowi część dziennika z lat 1601—1609, jest przybliżenie zawartości tego dzieła, a także namysł nad znaczeniem informacji, które można na jego podstawie pozyskać.

Ojcowskie troski i radości Bazylego Rudomicza, czyli o dzieciach w rodzinie zamojskiego patrycjusza w drugiej połowie XVII wieku

2024-02-13T23:36:23+00:00

Celem artykułu jest analiza dzieciństwa widzianego z perspektywy ojca i jego roli w życiu dzieci w rodzinie nowożytnej. Brak opracowań na ten temat wynika m.in. z przewagi przydatnych w takich badaniach źródeł narracyjnych wytworzonych przez kobiety nad tymi wytworzonymi przez mężczyzn. Na tym tle wyróżnia się słabo znany diariusz zamojskiego mieszczanina Bazylego Rudomicza (ok. 1620—1672). Zawiera on liczne zapiski o udziale autora w wychowaniu dzieci i ich codzienności. Badania nad tym źródłem pokazują w nowym świetle rolę ojca w rodzinie nowożytnej i umożliwiają porównywanie różnych sposobów jej realizowania.

Daremne starania: klienci Karola Stanisława Radziwiłła i ich zabiegi o ochronę dóbr patrona przed Szwedami i wojskami Leszczyńskiego w latach 1706—1709

2024-02-13T23:36:22+00:00

Artykuł poświęcony jest staraniom kanclerza wielkiego litewskiego Karola Stanisława Radziwiłła i jego klientów podjętym w celu ochrony dóbr przed wojskami szwedzkimi i polskimi. Radziwiłł został stronnikiem Leszczyńskiego ze względu na chęć ochrony swoich posiadłości, niszczonych przez Szwedów. Jego rezydenci na dworze króla Stanisława nie odnieśli jednak sukcesów w swoich interwencjach. Polski monarcha był bezsilny wobec działań Szwedów, którzy eksploatację kraju traktowali jako konieczność. Zabiegi klientów mogły jedynie demonstrować poświęcenie Radziwiłła.

Organizacja szkolenia kawalerzysty armii Księstwa Warszawskiego w świetle rozkazów płk. Feliksa Przyszychowskiego

2024-02-13T23:36:23+00:00

W artykule poruszono problem organizacji szkolenia kawalerzysty Wojska Polskiego w czasach Księstwa Warszawskiego. Zasadnicze było podjęcie próby zweryfikowania, jak przy braku centralnego regulaminu dowódcy pułków radzili sobie z organizacją szkolenia oraz manewrów w podległych im oddziałach. W tym celu poddano analizie rozkazy dowódcy 9. pułku ułanów — płk. Feliksa Przyszychowskiego. Zostały one zapisane w księdze pułkowej z lat 1809—1811. Można w nich dostrzec wpływ wysyłanych do oddziału instrukcji generalnego inspektora jazdy gen. Aleksandra Rożnieckiego. W dyspozycjach pułkownika odnajdujemy wiele cennych uwag dotyczących organizacji musztry ułanów — stosowanego systemu trójkowego, ćwiczeń lancą, flankierowania, manewrów kompanii i szwadronów, szkoły pieszej i konnej żołnierza, przygotowań do lustracji pułku przez generalnego inspektora jazdy czy też porad dla oficerów na temat prowadzenia „małej wojny”.

Walenty Fojkis: działalność publiczna w czasach międzywojnia (część I — działacz związków kombatanckich)

2024-02-13T23:36:23+00:00

W artykule przedstawiono aktywność Walentego Fojkisa (1895—1950) w organizacjach gromadzących weteranów powstań śląskich w okresie międzywojennym. Na podstawie analizy materiałów archiwalnych oraz kwerendy wybranych tytułów prasowych autor opisuje rolę, jaką W. Fojkis odegrał w poszczególnych organizacjach, oraz wybory, jakich dokonał w obliczu ewolucji i podziałów ruchu kombatanckiego. Analizę przeprowadzono na tle politycznym z uwzględnieniem pobudek ideowych oraz wątków dotyczących życia prywatnego. Artykuł jest częścią cyklu prezentującego działalność publiczną W. Fojkisa w okresie międzywojnia.

Організація та функціонування німецькомовних навчальних закладів у Галичині (1919—1939)

2024-02-13T23:36:22+00:00

Artykuł poświęcony został rozwojowi szkolnictwa niemieckiego w Galicji w latach 1919—1939. Z prowadzonych rozważań wynika, że działania polskich władz, mające na celu reorganizację niemieckich placówek oświatowych, skomplikowały nauczanie dzieci narodowości niemieckiej w ich języku ojczystym i doprowadziły do rozwoju utrakwistycznych szkół publicznych. Pragnienie przedstawicieli mniejszości niemieckiej w Galicji, by uczyć swoje dzieci w języku ojczystym, zachęciło ich do rozwijania prywatnych szkół podstawowych i średnich. W rezultacie około 60 procent dzieci narodowości niemieckiej w regionie uczęszczało do szkół z ich macierzystym językiem nauczania.

Inspiracja zbiorową pamięcią czy zbiorowa pamięć inspirowana? Działalność wystawiennicza Instytucji Kultury Panteon Górnośląski; jej edukacyjne przesłanie i misja

2024-02-13T23:36:23+00:00

W 2020 roku powstała w Katowicach Instytucja Kultury Panteon Górnośląski. Jej statutowym celem jest upamiętnianie, zachowanie i upowszechnianie dziedzictwa poprzez czczenie pamięci osób zasłużonych dla polskości ziem Górnego Śląska, ze szczególnym uwzględnieniem twórców, artystów, naukowców, polityków, żołnierzy oraz osób duchownych. Realizując tak zdefiniowaną funkcję, w 2022 roku w podziemiach katedry pod wezwaniem Chrystusa Króla w Katowicach instytucja ta otwarła dla zwiedzających wystawę: „Panteon Górnośląski”. Ma ona charakter formacyjno-wychowawczy; ukazuje dokonania wybitnych, XX-wiecznych mieszkańców Górnego Śląska. Biografie tych osób mają służyć za wzorce osobowościowe, które w procesie naśladownictwa staną się użyteczne dla zwiedzających, zwłaszcza dla młodego pokolenia. Spośród promowanych na wystawie cech na pierwsze miejsce wysuwa się transgresja (transgression). Zgodnie z psychologiczną koncepcją Józefa Kozieleckiego jest to pokonywanie własnych ograniczeń, wyjście poza przypisaną sobie rolę społeczną. Autorzy wystawy, powołując się na przykłady zasłużonych Górnoślązaków, starają się udowodnić, że choć to trudne, jest możliwe i powinno być wyzwaniem dla każdego młodego człowieka zastanawiającego się nad swoją przyszłością.

Śląski akcent w czeskim dokonaniu bawarskiego artysty? [Rec. „Monogramista IP. Oltář svaté Anny Samotřetí v Českým Krumlově", red. Peter Kováč, Marek Zágora, Praha 2020]

2024-02-13T23:36:23+00:00

Recenzja dotyczy obszernej, zbiorowej monografii ołtarza św. Anny z lat 1519—1524, wykonanego przez bawarskiego rzeźbiarza znanego jako Monogramista IP. Relief powstał na zamówienie czeskiego magnata, Zdeňka Lva z Rožmitála, który był czołową postacią życia politycznego Korony Królestwa Czech w pierwszym trzydziestoleciu XVI wieku. W recenzji zaproponowano inny motyw zamówienia dzieła. Jego treść, związana z rodziną i macierzyństwem, przemawia za tym, że powstało ono jako dar ojca dla syna Adama i jego poślubionej w 1518 roku śląskiej szlachcianki Anny Haugwitz z Biskupic