Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies

Od redakcji

Justyna Tymieniecka-Suchanek — 2024-12-06

Interdyscyplinarne podejście do zagadnienia dobrostanu zwierząt na przykładzie badań zaburzeń behawioralno-poznawczych u psów i kotów

Adriana Schetz — 2024-09-09

Artykuł stanowi próbę zastosowania narzędzia nazywanego za Danielem Dennettem inżynierią odwróconą do próby odpowiedzi na pytanie, jak można opisać umysł zwierząt, wykorzystując pojęcia z zakresu filozofii umysłu i kognitywistyki. W związku z tym, że filozofia umysłu w centrum swoich dociekań umieściła człowieka, może się wydawać, że charakterystyczny dla niej system pojęciowy nie jest adekwatny do opisu stanów mentalnych istot pozaludzkich. Tymczasem, pokazując, jak kategorie stworzone do klasyfikacji ludzkich zaburzeń behawioralno-poznawczych sprawdzają się w wypadku opisu zaburzeń tego rodzaju u zwierząt domowych, a dokładniej psów i kotów, można przyjąć, że uprawnione jest rozszerzenie aplikacji teorii opracowanych na gruncie filozofii umysłu oraz kognitywistyki – jako dziedziny interdyscyplinarnej, w której skład wchodzi refleksja filozoficzna – tak, by obejmowały one swoim zakresem również umysły zwierząt innych niż człowiek.

Zarys procesów kognitywnych kota domowego: uczenie się, pamięć i percepcja (część pierwsza)

Marcin Urbaniak — 2024-09-06

Ta rekonstrukcja procesów i struktur poznawczych kota domowego napisana jest z perspektywy poznawczo-zoopsychologicznej i skupia się tylko na wybranych procesach, zdolnościach i aspektach psychicznych kota, które zdaniem autora są warunkiem koniecznym zapewnienia zwierzęciu maksymalny dobrostan. Głównym celem artykułu jest potwierdzenie tezy, że naukowe rozpoznanie bogactwa świata mentalnego jest dowodem na potrzebę zwiększenia dobrostanu poprzez odpowiednie wzbogacenie środowiska, w którym nasz kot jest przetrzymywany. Tekst podzielony jest na dwie główne części, z rekonstrukcją niższych i osobno wyższych procesów poznawczych w umyśle kota. W pierwszej części artykułu pokrótce omówiono zdolność kotów do uczenia się oraz niektóre procesy percepcyjne. Druga część skupia się na myśleniu przyczynowym, zjawisku świadomości oraz kompetencjach społecznych kota.

Zarys procesów kognitywnych kota domowego: rozumienie przyczynowe, świadomość i kompetencje społeczne (część druga)

Marcin Urbaniak — 2024-09-06

Terapeutyczna rola zwierząt na przykładzie koni

Agnieszka Bołdak — 2024-09-09

Celem opracowania jest przegląd terapeutycznych oddziaływań zwierząt na zdrowie fizyczne i samopoczucie psychiczne człowieka na przykładzie koni. W artykule omówiono zjawisko zooterapii oraz przytoczono wyniki wybranych badań empirycznych dotyczących terapii z udziałem koni. Przedstawione wyniki potwierdzają pozytywny wpływ terapii z udziałem tych zwierząt na zdrowie pacjentów, niezależnie od wieku i rodzaju dolegliwości. W sferze fizycznej poprawa dotyczy głównie ogólnej kondycji, napięcia mięśniowego i równowagi oraz zdolności motorycznych. W obszarze emocjonalno-motywacyjnym korzyści polegają na wzmocnieniu poczucia sprawczości, podniesieniu własnej wartości oraz regulacji emocjonalnej. W sferze poznawczej notuje się poprawę uwagi, pamięci, mowy oraz percepcji zmysłowej. W aspekcie społecznym rozwija się umiejętność współpracy i budowania bliskich relacji. Przeprowadzenie metaanalizy omawianych badań nie było możliwe z uwagi na ich zróżnicowanie pod względem założonych celów, procedur i doboru grup badawczych.

Samorozpoznanie koni w teście lustra. Nowe podejście

Ida Aleksandra Ilmer — 2024-12-13

Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie nowej, zmodyfikowanej procedury testu lustra i udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy koń domowy (Equus caballus) jest gatunkiem samoświadomym w ujęciu świadomości refleksyjnej. Nowe podejście do testu lustrzanego charakteryzuje się skróceniem czasu ekspozycji zwierzęcia na odbicie lustrzane, zmianami w markerze oraz wprowadzeniem warunku kontrolnego, który minimalizuje prawdopodobieństwo uzyskania fałszywie pozytywnych wyników. Dwadzieścia cztery konie zostały przetestowane w dwóch warunkach. Jedna czwarta testowanych koni przeszła test lustrzany. W świetle wyników eksperymentu i teoretycznej analizy cech gatunku wyciągamy wniosek, że obserwowane samorozpoznanie koni jest prawdopodobnym znakiem ich samoświadomości.

Fauna wyspy Taprobane i Oceanu Indyjskiego w relacji Klaudiusza Eliana (NA XVI 17–18)

Elwira Kaczyńska — 2024-09-06

Artykuł zawiera opatrzony komentarzem polski przekład dwóch kolejnych rozdziałów dzieła Klaudiusza Eliana pt. O właściwościach zwierząt (De natura animalium XVI 17–18), poświęconych wyspie Sri Lanka (w starożytności zwanej Taprobane, potem Cejlon), Rozdział XVI 17 opisuje olbrzymie żółwie morskie, identyfikowane z żółwiami skórzastymi (Dermochelys coriacea Vandelli), zabijane przez miejscową ludność. Rozdział XVI 18 przedstawia wielkie słonie cejlońskie (Elephas maximus maximus L.), a także potwory morskie, żyjące w Oceanie Indyjskim. Zawarty w tym rozdziale zwięzły opis diugonia przybrzeżnego (Dugong dugon, Müller) jest jedynym zachowanym w literaturze grecko-rzymskiej świadectwem znajomości tego zwierzęcia.

Oppian z Cylicji o potworach morskich i falajnie (Halieutica I 360–408)

Krzysztof Tomasz Witczak — 2024-09-09

Artykuł zawiera poetycki przekład na język polski dwóch fragmentów zaczerpniętych z pierwszej księgi poematu Oppiana pt. Halieutica. Pierwszy fragment to poetycka inwokacja i dedykacja dla rzymskiego cesarza Marka Aureliusza (H. I 1–9). Drugi fragment opisuje największe potwory Morza Śródziemnego i Oceanu Atlantyckiego, w tym walenie, rekiny, delfiny, morsy i foki (H. I 360–408). Przekładowi towarzyszy krótki komentarz i zwięzłe objaśnienia. W centralnej części artykułu autor omawia wybrane problemy związane z gatunkową identyfikacją morskiego potwora nazywanego przez starożytnych Greków falajną (gr. φάλ(λ)αινα).

Splatając to, co ludzkie, i to, co zwierzęce. Kilka uwag o utworach Żabińskiej i Pufelskiego

Szymon Kamiński — 2024-09-06

Artykuł skupia się na przemianach, jakie zachodzą w ramach ogrodów zoologicznych, zatracających swój antropocentryczny charakter. Wpływ na to mają nowe, etyczne podejścia osób, działających w ramach tychże instytucji. Analiza dotyka również świadomości dyskryminacji pewnych grup ludzi i wpływie tego na opresyjny sposób traktowania zwierząt. Splecenie losów ludzi i nie-ludzi sprawia, że ich losy są podobne. Nawiązują do tego twórcy literackich świadectw. Za pomocą swojej twórczości i wcześniejszych działań próbują dokonać subwersji, pozwalającej na zmianę znaczeń oraz humanizacji ludzkich i zwierzęcych podmiotów. Za podstawę wywodu przyjęto prozę Antoniny Żabińskiej „Ludzie i zwierzęta” (1968) oraz pamiętnik Patryka Pufelskiego, „Pawilon małych zwierząt” (2022).

Międzykulturowa niedosłowność ptasiej symboliki w powieści Mo Yana Obfite piersi, pełne biodra

Monika Grotek — 2024-09-09

Artykuł przedstawia powieść Mo Yana Obfite piersi, pełne biodra jako tekst wymagający od czytelnika funkcjonującego w kulturze Zachodu „przykładnej lektury” w rozumieniu Rolanda Barthes’a. W utworze, głęboko osadzonym we wschodnim porządku filozoficznym, który organizuje jego świat przedstawiony, szczególną rolę odgrywają ptaki. Specyficzna „ptasia” symbolika – czasem łudząco podobna do zachodniej, lecz faktycznie zdecydowanie odmienna – wymusza na czytelniku uważną lekturę. Wychodząc z takiego założenia, autorka artykułu podejmuje próbę naświetlenia roli hybrydycznych ptasio-ludzkich postaci w narracji utworu, aby ukazać istotność zaskakujących przeplotów: ptaki i ludzie stanowią w tekście formy istnienia, które płynnie w siebie przechodzą, a w ten sposób dają asumpt do stawiania pytań o charakterze etycznym. Bogactwo znaczeniowe „ptasiej” symboliki w powieści Mo Yana uwypukla się szczególnie w kontekście analiz międzykulturowych – zarówno tych dotyczących współwystępowania różnych porządków dyskursywnych w tkance samego tekstu, jak i tych wyczulonych na kulturowe zakorzenienie przedzrozumień badacza.

Przez mroczne zwierciadło. Surrealistyczna wyobraźnia i wizerunki zwierząt w filmie Philipa Ridleya Połyskująca skóra

Andrzej Pitrus — 2024-09-06

Artykuł jest aspektową interpretacją debiutanckiego filmu Philipa Ridleya pod tytułem Połyskująca skóra (1990). Autor skupia się na odniesieniach do świata zwierząt, ukazując funkcję animalistycznych hybryd i totemów u rekonstrukcji świata straumatyzowanego dziecka. Odczytanie filmu opiera się na założeniu, że Philip Ridley buduje świat przedstawiony swojego dzieła na bazie surrealistycznej tradycji reprezentacji.

O szczurach i ludziach I: Pragmatystyczne podejście do wolnej woli jako wyzwanie dla dychotomii człowiek-zwierzę

Zbigniew Słuszkiewicz — 2024-12-06

The article is the first part of a triptych on agency. It critically analyses those arguments drawing from the notion of free will (FW) that most frequently resurface in discussions of non-human minds within the context of the human-animal divide. By embedding the investigation within pragmatic philosophy, backed by broadly understood cognitive sciences, the author argues that this web of assertions is unconvincing, as FW’s ontology: 1) is inconsistent with current empirical knowledge; 2) appears to be a superficial construct, failing to reflect the intricacies of human decision-making processes; and 3) is inconsequential for experience. Rather than being a unique capability of the mind, FW reveals itself as an anthropocentric and WEIRD-made artefact, which lacks explanatory power regarding human behaviour. As such, when applied to non-human species, it qualifies as anthropofabulation. Consequently, the author proposes replacing FW with an empirically informed concept of agency derived from Karl Friston’s free-energy principle, supported by insights from the processual philosophy of biology. Such a framework allows for capturing the nature of agency in its advanced form, plausibly shared with at least some other species. It thus facilitates the construction of gradable concepts of moral agency, in the likes of Mark Rowlands’s category of “the moral subject.” Subsequent articles will discuss this subject matter further.

Zwierzęta powiewające tęczową flagą [Recenzja książki Fransa de Waala Jak się różnimy. Gender oczami prymatologa, przeł. Mikołaj Golachowski, Kraków: Copernicus Center Press, 2023]

Tomasz Pawłowski — 2023-09-05

The review discusses the latest book by the famous primatologist Frans de Waal entitled Jak się różnimy. Gender oczami prymatologa [Different. Gender Through the Eyes of a Primatologist]. This popular science publication by a Dutch-American author addresses the similarities and differences between primates and humans, especially in terms of how both species approach the issue of sex roles. The review discusses the levels on which the primatologist makes interspecies comparisons, what conclusions he reaches and what significance it has for the discussion about human social roles.

O dawnych zwierzyńcach i menażeriach [Recenzja książki Aleksandry Jakóbczyk-Goli Ogrody zwierząt. Staropolskie zwierzyńce i menażerie, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Muzeum Historii Polski, 2021]

Natalia Rezmer-Mrówczyńska — 2024-09-06

Najnowsza monografia Aleksandry Jakóbczyk-Goli pt. Ogrody zwierząt. Staropolskie zwierzyńce i menażerie omawia zwierzyńce i menażerie w czasach dawnej Rzeczypospolitej i u progu nowoczesności. Autorka osadziła swoje badania dotyczące historii kolekcji zwierząt w szerokim kontekście społecznym i historycznym, a także muzealnym i przyrodniczym. Prezentowana książka prezentuje wynik najnowszych badań rodzimej i pozaeuropejskiej fauny w epoce nowożytnej. Książka Aleksandry Jakóbczyk-Goli jest opracowaniem struktury i zasobów dawnych zwierzyńców, obejmującym analizę rozwoju i budowania relacji człowiek – zwierzę w perspektywie kulturowej, od czasów starożytnych. Zawiera historię zwierzęcych kolekcji z rejonów Mezopotamii, Chin, Afryki i Ameryk.

Nie taki rekin straszny, jak go malują… Wywiad z Justyną Szumacher – polską podróżniczką i miłośniczką nurkowania z rekinami

Justyna Szumacher — 2024-12-13

An interview with Justyna Szumacher – a traveler who dives (not in a protective cage!) with sharks in various places around the world – aims to show that these fish do not pose such a threat to humans as is commonly believed. Szumacher is considered an expert in diving with sharks in Poland, with extensive theoretical and practical knowledge about the behavior of these fascinating fish in their natural environment. It carries out activities aimed at raising awareness of the necessary protection of this apex predator, which is in danger of extinction, and shaping the appropriate perception of these animals by refuting the ethologically false image of a man-eating shark established in popular consciousness by the