Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies

Od redakcji

Marzena Kubisz — 2024-04-11

An introduction to the volume.

Pierwszy szczebel

Lew Nikołajewicz Tołstoj — 2024-04-17

Leo Tolstoy’s essay, The First Step (Первая ступень) written in 1891, is a multi-dimensional text whose purpose was not only to try to convert people to the righteous path of living through consistently followed restraint and self-control over one’s desires, but its author also encouraged people – in a rather convincing way – to become vegetarians. Tolstoy claimed that meat-free diet closely relates to healthy nutrition and considerably limits or even eliminates the suffering of animals being slaughtered on a mass scale for consumption in pain and death factories, as he referred to mechanised slaughterhouses. Using naturalistic images, the writer describes horrifying scenes he witnessed at the abattoir in Tula. The text is filled with drastic imagery, sounds and foul odours wafting from the slaughterhouse and the vision of inhumane practices of butchers, young and old, devoid of any sympathy towards the animals being killed. In hindsight it must be regretfully noted that Tolstoy’s essay has not changed people’s dietary habits and vegetarianism has not managed to supplant the traditional, mostly meat-based menu.

Co decyduje o zmianie stylu życia? Filozoficzne założenia weganizmu jako postawy moralnej człowieka wobec zwierząt pozaludzkich

Adriana Schetz — 2024-04-25

Artykuł stanowi filozoficzną analizę głównych czynników biorących udział w podejmowaniu decyzji o zmianie stylu życia na wegański. Ustaliłam, że do czynników tych należą: (1) przede wszystkim kierowanie się zasadą charakterystyczną dla koncepcji głębokiej ekologii, w myśl której życie każdego zwierzęcia (w tym oczywiście również człowieka) jest wartością wewnętrzną czy też finalną oraz (2) poziom inteligencji emocjonalnej, a zwłaszcza empatii. Rozważam także jeden z poważniejszych dylematów moralnych, z jakim zmagają się zwolennicy wegańskiego stylu życia, a który określiłam mianem dylematu głębokiej ekologii.

Krytycznie o pojęciach weganizmu aspiracyjnego i tożsamościowego w typologii weganizmu według Lori Gruen i Roberta C. Jonesa

Dariusz Gzyra — 2024-04-29

Lori Gruen i Robert C. Jones proponują wprowadzenie dwuelementowej typologii weganizmu, wyróżniając dwa jego ujęcia: weganizm aspiracyjny i tożsamościowy. Wskazują na jedno z nich jako preferowane – mowa o weganizmie aspiracyjnym. Wydaje się ono szczególnie interesujące, ale nasuwają się wątpliwości co do uzasadnienia jego stosowania, przynajmniej w sposób, w jaki zaproponowali to autorzy. Pomimo trafności wielu spostrzeżeń Gruen i Jonesa, przyjęta nomenklatura również w przypadku drugiego elementu typologii, weganizmu tożsamościowego, nie jest odporna na krytykę. Niniejszy artykuł, pytając o granice weganizmu, poddaje krytycznej analizie zaproponowany przez autorów podział wegańskich postaw.

Wegańska socjologia, czyli socjologia biocentryczna zaangażowana w zmianę społeczną

Łucja Lange — 2024-04-10

Celem artykułu jest przybliżenie paradygmatu związanego z wegańską socjologią i jej obszarem badawczym. Autorka przybliża korzenie wegańskiej socjologii, prezentuje poruszane w ramach badań empirycznych i teoretycznych tematy oraz przedstawia Międzynarodowe Towarzystwo Wegańskich Socjolożek_gów_x wraz z wyszczególnieniem podejmowanych w kolektywie działań i badań prowadzonych przez poszczególne osoby w kolektywie. Następnie wskazane zostały kierunki i nadzieje związane z przyszłością wegańskiej socjologii oraz możliwości faktycznego rozwoju tej subdyscypliny.

Odebrana podmiotowość? Diety wegańskie dla zwierząt towarzyszących

Hanna Mamzer — 2024-04-25

Wraz z rosnącą popularnością diet roślinnych, niektórzy weganie próbują stosować ten sposób żywienia zwierząt, którymi się opiekują. Łatwo sobie wyobrazić, że główną motywacją do tego jest chęć ratowania życia zwierząt, które zostałyby zabite i przetworzone na karmę dla zwierząt towarzyszących. Karmienie zwierząt towarzyszących może być uciążliwe dla wegan, którzy wkładają wiele wysiłku w wyeliminowanie produktów pochodzenia zwierzęcego zarówno z diety, jak i codziennego użytku. Karmienie mięsożerców pokarmem roślinnym jest praktyką kontrowersyjną i rodzi wiele pytań: etycznych, biologicznych i prawnych. Czy ludzie mają prawo ograniczać dietę zwierząt innych niż ludzie i odbierać im sprawczość, zmuszając je do jedzenia tego, co jest dostępne? Jakie fizjologiczne konsekwencje może powodować fakt stosowania diety planowej? Czy to legalne, aby ograniczać mięsożercom jedzenie, które byłoby ich naturalną dietą? Jak wspierać wegan w zapobieganiu dyskomfortowi związanemu z karmieniem zwierząt produktami pochodzenia zwierzęcego? Czy możliwe jest utrzymanie dobrostanu zwierząt towarzyszących, jeśli nie mogą one jeść naturalnego pokarmu?

Konsumowanie weganizmu

Agata Sitko — 2024-04-16

Obserwując rozwój rynku wegańskiego można zacząć się zastanawiać na ile to jest konsumowanie idei oraz do jakiego stopnia sama idea stała się towarem. Mając na uwadze rynkowe znaczenie weganizmu, artykuł odnosi się do takich pojęć jak towar (według definicji Karola Marksa) i konsumpcja symboliczna oraz zwróci uwagę na urynkowienie buntu (tu rozumianego jako sprzeciwianie się dominującej kulturze mięsożerców). Poruszona zostanie kwestia charakterystyki społeczeństwa konsumpcyjnego (definiowanego według Zygmunta Baumana). Natomiast Kat von D, która jest amerykańską celebrytką i weganką, posłuży jak przykład połączenia weganizmu i komercji. Artykuł nawiązuje też do kwestii akceptacji przedsiębiorstw komercyjnych, które mogą się przyczynić do stworzenia wegańskiego świata, a także rynkowego znaczenia samego weganizmu w XXI wieku.

Dwa wegetarianizmy Władysława Reymonta – obraz wegetarianizmu i wegetarian w Ziemi obiecanej i Chłopach

Gabriela Kasprzyk — 2024-04-29

Temat dobrowolnej rezygnacji z mięsa jest obecny w dwóch najważniejszych powieściach Reymonta: Chłopach i Ziemi Obiecanej. W pierwszej wegetarianizm jest praktykowany przez Rocha, wędrownego nauczyciela i propagatora polskiego patriotyzmu wśród mieszkańców wsi. Z kolei w Ziemi obiecanej fabrykanta Hermana Bucholca za pomocą diety wegetariańskiej leczy doktor Hamerstein.

Artykuł przedstawia analizę fragmentów tekstów, w których wspomniana zostaje decyzja o rezygnacji ze spożywania mięsa. Pozwala to zauważyć różnorodność powodów stosowania diety wegetariańskiej przez postaci Reymonta. W przypadku Bucholca jedyną motywacją wydaje się konieczność wynikła z pogorszenia zdrowia, ale już pobudki, którymi kieruje się Roch, mogą mieć bardziej skomplikowane podłoże. Tadeusz Budrewicz jako przyczynę wegetarianizmu bohatera Chłopów zaproponował przynależność do wyznania mariawickiego.

Artykuł bada również biografię Reymonta i jego związki z wegetarianizmem. Noblista prywatnie przyjaźnił się z Józefem Drzewickim, lekarzem promującym jarstwo, który mógł być inspiracją dla Hamersteina. Wegetarianizm był również popularny wśród niektórych politycznych grup jako sposób na odbudowanie, fizycznie i duchowo, narodu polskiego. Właśnie taka motywacja może stać za rezygnacją Rocha z jedzenia mięsa.

„Człowiek jest stworzony na podobieństwo Boga, zwierzęta na podobieństwo rzeczy” – dyskurs wegetarianki w powieści Elizabeth Costello Johna Maxwella Coetzee

Agnieszka Stanecka — 2024-04-10

W powieści Elizabeth Costello autorstwa J.M.Coetzee tytułowa bohaterka, mimo iż jest cenioną pisarką, wydaje się być kompletnie niezrozumiana i nieakceptowana w związku ze swoimi stanowczymi poglądami na temat traktowania zwierząt i spożywania mięsa. Kontrowersyjne opinie poparte wyjątkowo sugestywnymi argumentami i intelektualnymi rozważaniami zawstydzają nie tylko słuchaczy wystąpień publicznych Elizabeth Costello, ale także jej syna, który jest pracownikiem uniwersytetu, na którym kobieta ma wykład. Argumenty i porównania, których używa Costello zawsze wywołują zainteresowanie. Szeroki kalejdoskop dziedzin, jakie Elizabeth Costello stosuje do wyjaśnienia swoich poglądów, daje czytelnikowi możliwość wielopłaszczyznowego spojrzenia na zagadnienie spożywania mięsa, a nade wszystko traktowania zwierząt przez człowieka. Celem artykułu jest omówienie poglądów i dyskursu, jakim posługuje się bohaterka powieści w celu wpłynięcia na odbiorców jej wykładów.

Uwolnienie zwierząt i rezygnacja z diety mięsnej w powieści La penultima magia Tiziana Scarpy

Karolina Kopańska — 2024-04-11

Celem artykułu jest zaprezentowanie, w jaki sposób Tiziano Scarpa promuje idee wegetarianizmu i weganizmu oraz dialogu międzygatunkowego w powieści La penultima magia. Autorka zaproponuje ekokrytyczną lekturę, która pozwoli prześledzić wartości tekstu związane z relacją człowiek-zwierzę. W pierwszej części autorka zastanowi się nad zasadnością hodowli zwierząt. Druga część będzie poświęcona idei weganizmu.

Spory o wegetarianizm w wieku XIX. Ideowe i materialne podstawy diety bezmięsnej

Paweł Pasieka — 2024-06-18

Założone w 1847 roku w Anglii pierwsze na świecie Towarzystwo Wegetariańskie przyjęło podstawową deklarację programową, zgodnie z którą członkom nie wolno było spożywać mięsa, drobiu oraz ryb (flesh, fowl, fish). Co do jaj, mleka, serów, masła i miodu pozostawiono członkom wolny wybór. Również od ich decyzji zależało to, czy będą korzystać z alkoholu, tytoniu, używek takich, jak kawa, herbata, lub też ubrań i materiałów pochodzenia odzwierzęcego. Szeroka formuła pozwoliła połączyć ze sobą wegetarian, którzy w zróżnicowany sposób przestrzegali tych wskazań, lecz nieuchronnie prowadziła również do kontrowersji i sporów na temat tego, co właściwie oznacza bycie wegetarianinem. Pod koniec XIX wieku wewnętrzne konflikty ideowe nasiliły się także z uwagi na to, że powstały nowe produkty „czysto” roślinne, zamienniki masła, mleka, mięsa i skór, które znacznie poszerzyły materialną bazę wegańskiego stylu życia. W artykule omówiono zarówno ideologiczny, jak i materialny wymiar powstania oraz rozwoju ruchu wegetariańskiego w drugiej połowie XIX wieku i prześledzono narodziny dwudziestowiecznego weganizmu.

Diety roślinne w relacjach dzieci, czyli o poszerzaniu kulturowej historii weganizmu

Marzena Kubisz — 2024-04-25

Publikacje na temat kulturowej historii weganizmu, wnikliwe i inkluzywne, sprawiają wrażenie, że weganizm był doświadczany i opowiadany wyłącznie przez dorosłych, a dzieci nie miały żadnego udziału w jego rozwoju. Artykuł podważa to założenie, postulując włączenie relacji dzieci do kulturowej historii bezmięsnych diet. Biorąc pod uwagę znaczenie narracji pierwszoosobowych dla analizy procesów kształtowania się tożsamości, autorka proponuje wytyczenie i poddanie szczegółowej lekturze repozytorium wegańskich autobiografii oraz wprowadzenie do niego głosów dzieci. Podejmując badanie historycznego wymiaru dziecięcych narracji pierwszoosobowych, autorka przygląda się XIX-wiecznym wegetariańskim czasopismom dla dzieci i wydobywa na światło dzienne ich głosy i doświadczenia.