Literacka historia ołowiu. Rekonesans
Abstrakt
This article offers an overview and preliminary arrangements of literary texts, chosen paintings and films (most of them from the past three centuries) which feature the motif of lead. The presence of lead as a symbol has been detected in poetry which treated the problem of war and peace; occasionally this use of lead has occurred in relation to printing, typesetting, and – less frequently – children’s toys. Much more often the motif of lead has been used in literary works to introduce the topic of melancholia and to express artists’ interest in alchemy. An analysis of literary prose at the turn of the 20th century related to zinc and lead metallurgy shows that lead did not occur in the context of mining, chemistry, and medicine until the 19th century. On the basis of studies of the press, historical literature, and contemporary reportage, the article shows the toxic nature of lead and its harmful effect on people and the environment, about which artists and authors try to warn the public at the turn of the 21st century. The article shows that the parallel between melancholia and saturnism is a well-documented phenomenon.
Słowa kluczowe
lead; saturnism; literary history; metallurgy; industry; Szopienice
Bibliografia
Bardi U.: Wydobycie. Jak poszukiwanie bogactw mineralnych pustoszy naszą planetę. Przeł. J. Bednarek. Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2019.
Baudelaire Ch.: LXXVIII Spleen. Przeł. B. Wieniawa Długoszewski. W: Ch. Baudelaire: Kwiaty zła. Wybór M. Leśniewska, J. Brzozowski. Red. i posł. J. Brzozowski. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1990, s. 203.
Bednarek A. i in.: Hutnictwo na ziemiach polskich. Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Hutniczego w Polsce, Katowice 1992.
Bereska H.: Krajobraz nowego typu. W: H. Bereska: Familoki. Księgarnia Akademicka, Kraków 2001, s. 29.
Bereska H.: Maria. W: H. Bereska: Familoki. Księgarnia Akademicka, Kraków 2001, s. 17.
Bereska H.: Ogród Marii. W: H. Bereska: Familoki. Księgarnia Akademicka, Kraków 2001, s. 33.
Bieńczyk M.: Melancholia. O tych, co nigdy nie odnajdą straty. Świat Książki, Warszawa 2012.
Cabała J., Janeczek J., Kowalczyk A.: Ołów w środowisku. „Narracje o Zagładzie” 2021, nr specjalny, s. 147–186.
Celan P.: [„Osiko, twoje liście lśnią biało…”]. W: P. Celan: Psalm i inne wiersze. Wybór i przeł. R. Krynicki. Wydawnictwo a5, Kraków 2013, s. 25.
Chazal G.: Bachelardowskie wątki w twórczości François Dagogneta. Przeł. M. Ples‑Bęben. „Folia Philosophica” 2020, Vol. 43, s. 1–14, https://journals.us.edu.pl/index.php/FOLIA/issue/view/1049.
Dante Alighieri: Boska Komedia. Przeł. E. Porębowicz. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1959.
Dziekoński T., Keckowa A., Molenda D.: Zarys dziejów górnictwa na ziemiach polskich. T. 1. Wydawnictwo Górniczo-Hutnicze, Katowice 1960.
Dziurka od klucza jest mgławicą. Z Bianką Rolando rozmawia Joanna Mueller. Dostępne w Internecie: https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/wywiady/dziurka-kluczamglawica/ [data dostępu: 5.05.2021].
Encyklopedia techniki. Metalurgia. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1985.
Ficowski J.: Cienie. W: J. Ficowski: Ołowiani żołnierze. Wydawnictwo Eugeniusza Kuthana, Warszawa–Kraków 1948, s. 4.
Franz M.-L. von: Alchemia. Wprowadzenie do symboliki i psychologii. Przeł. M. Kalinowska. Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2015.
Gruszecki A.: Hutnik. Powieść współczesna. Wydawnictwo Biblioteki T.S.L., Kraków [b.d.w.].
Gruszecki A.: Krety. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1959.
Grzegorek G., Frużyński A., Rygus P.: Kopalnie i huty Katowic. Wydawnictwo Prasa i Książka – Grzegorz Grzegorek przy współpracy z Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, Katowice 2017.
Jarniewicz J.: Ołowiany wierszyk. W: Sposoby na zaśnięcie we współczesnych wierszach i ilustracjach dla dzieci. Biuro Literackie, Wrocław 2015, s. 73.
Jędryka M.: Ołowiane dzieci. Zapomniana epidemia. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2020.
Kämmerling Ch., Pursche P.: Nachts fahre ich mit dem Fahrrad von Bild zu Bild. Ein Werkstattgespräch mit Anselm Kiefer über seine Arbeit und seine Weltsicht. „Süddeutsche Zeitung. Magazin“ 1990, Nr. 46.
Klibansky R., Panofsky E., Saxl F.: Saturn i melancholia. Studia z historii, filozofii, przyrody, medycyny, religii oraz sztuki. Przeł. A. Kryczyńska. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2009.
Kmiecik-Małecka E. i in.: The Effect of Blood Lead Concentration on EEG, Brain Electrical Activity Mapping and Psychological Test Results in Children. “Polish Journal of Environmental Studies” 2009, Vol. 18, no 6, s. 1021–1027.
Kopaliński W.: Słownik symboli. Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1990.
Kortko D., Ostałowska L.: Pierony. Górny Śląsk po polsku i niemiecku. Antologia. Agora S.A., Warszawa 2014.
Kutz K.: Piąta strona świata. Wydawnictwo Znak, Kraków 2010.
Lubosz B.: Kraina gwarków i lasów. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1969.
Lubosz B.: Rodzinny pejzaż. W: B. Lubosz: Odkrywanie Kolumba. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1970, s. 7.
Matywiecki P.: Palamedes. Biuro Literackie, Stronie Śląskie 2017.
Mazuś M.: Co pozostało po hucie w Szopienicach? „Polityka” 2014, nr 17. Dostępne w Internecie: https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/1577389,1,copozostalo-po-hucie-w-szopienicach.read [data dostępu: 3.05.2021].
Nadgórska-Socha A.: Bać się czy się nie bać? Bioakumulacja, bioindykacja i toksyczność metali ciężkich. Rośliny w świetle badań terenowych i laboratoryjnych. „Narracje o Zagładzie” 2021, nr specjalny, s. 225–253.
„Opisałem historię klasy, która znika”. O prawdę o śląskiej epidemii walczyły dwie lekarki. Rozmowa Arkadiusza Gruszczyńskiego z Michałem Jędryką. weekend.gazeta.pl, 20.06.2020. Dostępne w Internecie: https://weekend.gazeta.pl/weekend/7,177333,26043536,opisalem-historie-klasy-ktora-znika-o-prawde-o-slaskiej.html [data dostępu: 8.05.2021].
Pawlas N.: Autoreferat. Postępowanie habilitacyjne, załącznik nr 2. Dostępne w Internecie: https://sum.edu.pl/images/download/doktoraty/N.Pawlas_autoreferat.pdf [data dostępu: 3.05.2021].
Pollak S.: Pocisk i słowo. W: S. Pollak: Pocisk i słowo. Czytelnik, Warszawa 1952, s. 12.
Rolando B.: Jednorożec. (La Dame à la Licorne). W: B. Rolando: Stelle. Biuro Literackie, Stronie Śląskie 2019, s. 112.
Staff L.: Dzieci ołowiu. Dostępne w Internecie: https://poezja.org/wz/Staff_Leopold/26262/Dzieci_o%C5%82owiu [data dostępu: 4.05.2021].
Szaraniec L.: Osady i osiedla Katowic. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1980.
Szekspir W.: Kupiec wenecki. Przeł. L. Ulrich. W: W. Szekspir: Dzieła dramatyczne. T. 2. Oprac. S. Helsztyński, R. Jabłkowska, A. Staniewska. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1973, s. 83–176.
Tchórzewska-Kabata H.: Artur Gruszecki. Teoria i praktyka pisarska wobec naturalizmu. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1982.
Therborn G.: Nierówność, która zabija. Jak globalny wzrost nierówności niszczy życie milionów i jak z tym walczyć. Przeł. P. Tomanek. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015.
Ujejski K.: Na drukarski jubileusz. Dostępne w Internecie: https://literat.ug.edu.pl/ujejski/021.htm [data dostępu: 8.05.2021].
Waśniewski J.: Ognie w pirytach. Powieść. Centrum Kultury im. M. Płonowskiej, Bolesław 2008.
Wilczok E.: 150 lat hutnictwa metali nieżelaznych w Szopienicach. Dzieje Huty Metali Nieżelaznych „Szopienice” i jej załogi. Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice”, Katowickie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Katowice 1984.
Żeromski S.: Ludzie bezdomni. Czytelnik, Warszawa 1973.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
