Ołowiane żołnierzyki, cynkowe trumny. Swietłany Aleksijewicz opowieść o wojnie w Afganistanie i granice świadectwa
Abstrakt
The novel Zinky Boys (1989; Polish editions in 2007 and 2015) by Belarusian author Svetlana Alexievich is more than just a story of the Soviet military intervention in Afghanistan (1979–1989) told from the perspective of the soldiers who participated in it. It also confronts readers with the contractual nature of the line that separates “artistic” and “documentary” prose and probes the complexities of the discourse on memory in Russian culture. This article discusses the key motifs of Zinky Boys: “zinc coffins” and “lead soldiers”. It also examines and ponders the reasons for the lawsuit against the author for the publication of passages from the novel. Drawing on Michael Rothberg, Anna Artwińska argues that, in order to be able to understand the drama of the Soviet intervention in Afghanistan, one needs to assume the position of an “implicated subject”, i.e., of a person who understands the need for shared ethical responsibility for traumatic past events, even though they neither participated in those events nor witnessed them.
Słowa kluczowe
Soviet intervention in Afghanistan (1979–1989); Svetlana Aleksievich; zinc coffin; collaborative writing; implicated subject
Bibliografia
Aleksijewicz S.: Cynkowi chłopcy. Przeł. J. Czech. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2015.
Artwińska A.: Gewalt legitimieren? Krieg und Affekte bei Svetlana Aleksijevič. In: Verbrechen, Fiktion, Vermarktung. Gewalt in den zeitgenössischen slavischen Literaturen. Hrsg. L. Burlon i in. Universitätsverlag Potsdam, Potsdam 2013, s. 161–175.
Artwińska A.: We’re Easy to Spot’: Soviet Generation(s) after Soviet Era and the Invention of the Self in Svetlana Alexievich’s “Secondhand Time: The Last of the Soviets”. In: Gender, Generations, and Communism in Central and Eastern Europe and Beyond. Eds. A. Artwińska, A. Mrozik. Routledge, New York–London 2020, s. 227–247.
Bajor M.: Mój żołnierzyku. Dostępne w Internecie: https://www.michalbajor.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=116:moj-zolnierzyku&catid=17:tekstypiosenek&Itemid=101 [data dostępu: 18.03.2021].
Bełza W.: Ołowiany żołnierz. W: W. Bełza: Ołowiany żołnierz i inne powiastki dla młodego wieku. Gebethner i Wolff, Warszawa 1909, s. 3–9.
Bratkowski S.: Książka o wyobraźni Rosjan. W: S. Aleksijewicz: Ołowiane żołnierzyki. Przeł. L. Wołosiuk. Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, Wrocław 2007, s. 5–6.
Couser Th.G.: Making, Taking, and Faking Lives. The Ethics of Collaborative Life Writing. “Style. Literature and Ethical Criticism” 1998, no 32/2, s. 334–350.
Ficowski J.: Każdy ślad cieniem wyrasta. W: J. Ficowski: Ołowiani żołnierze. Wydawnictwo Eugeniusza Kuthana, Warszawa–Kraków 1948, s. 4.
Haska A.: „Znałam tylko jedną żydóweczkę ukrywającą się…”. Sprawa Zofii i Mariana Chominów. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2008, nr 4, s. 392–407.
Kandziora J.: Tropy akowskie w poezji Jerzego Ficowskiego. „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2012, nr 20 (40), s. 251–270.
Krämer S.: Vertrauen schenken. Über Ambivalenzen der Zeugenschaft. In: Politik der Zeugenschaft. Zur Kritik einer Wissenspraxis. Hrsg. S. Schmidt, S. Krämer, R. Voges. Transcript, Bielefeld 2011, s. 117–139.
Laub D.: Bearing Witness or the Vicissitudes of Listening. In: Testimony: Crises of Witnessing in Literature, Psychoanalysis, and History. Eds. Sh. Felman, D. Laub. Routledge, New York 1992, s. 57–74.
Lejeune Ph.: Die Autobiographie der Nicht-Schreiber. In: Texte zur Theorie der Biographie und Autobiographie. Hrsg. A. Tippner, Ch.F. Laferl. Reclam, Stuttgart 2016, s. 191–218.
Lindbladh J.: The Problem of Narration and Reconciliation in Svetlana Aleksievich’s Testimony “Voices from Chernobyl”. In: The Poetics of Memory in Post-Totalitarian Narration. Ed. J. Lindbladh. Centre for European Studies, Lund 2008, s. 41–55.
Ołów. Dostępne w Internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/O%C5%82%C3%B3w#CITEREFPolyanskiy1986 [data dostępu: 18.03.2021].
„Osteuropa“ 2018, Nr. 1–2: Nackte Seelen. Svetlana Aleksievič und der „Rote Mensch“. Hrsg. M. Sapper, A. Tippner, V. Weichsel.
Puto K.: Wielki kapitał chciał nas zatruć ołowiem. Nie tylko on. „Krytyka Polityczna” z 19 marca 2021 r. Dostępne w Internecie: https://krytykapolityczna.pl/swiat/wielkikapital-chcial-nas-zatruc-olowiem-nie-tylko-on/ [data dostępu: 18.03.2021].
Radziwinowicz W.: „Ładunek 200”. Ten ohydny wspaniały ZSRR. „Gazeta Wyborcza” z 19 października 2015 r. Dostępne w Internecie: https://wyborcza.pl/1,90535,18990702,ladunek-200-ten-ohydny-wspanialy-zsrr.html [data dostępu: 18.03.2021].
Rothberg M.: The Implicated Subject. Beyond Victims and Perpetrators. Stanford University Press, Stanford 2019.
Sanders M.A.: Theorizing the Collaborative Self: The Dynamics of Contour and Content in the Dictated Autobiography. “New Literary History” 1994, Vol. 25, no 2: Writers on Writers, s. 445–458.
Szczęsny A.: „Ołowiane żołnierzyki” czy „Cynkowi chłopcy”? Przypisy tłumacza jako kryterium analizy serii tłumaczeniowej. „Między Oryginałem a Przekładem” 2016, nr 2 (32), s. 103–119.
Wójcińska A.: Nikogo nie zmuszam, sami mówią. [Rozmowa ze Swietłaną Aleksijewicz]. „Polityka” 2015, nr 42, s. 38–42.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
