Literatura polska wobec zagłady sowieckich więźniów wojennych
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest motyw i temat sowieckich jeńców wojennych w literaturze polskiej. Zaprezentowano w nim fakty historyczne, będące źródłem ujęć literackich, dotyczące
skomplikowanego losu sowieckich jeńców podczas wojny niemiecko-sowieckiej (1941–1945) i po jej zakończeniu. Ukazano także polityczne i ideologiczne determinanty literackiego wizerunku jeńca. Przedmiotem analiz są zarówno utwory fikcjonalne, jak i wspomnieniowe, między innymi Chłopiec z Salskich Stepów Igora Newerlego, Zagrycha Seweryny Szmaglewskiej, Anus mundi Wiesława Kielara. Szczególną uwagę poświęcono wierszowi Obóz głodowy pod Jasłem Wisławy Szymborskiej.
Słowa kluczowe
literatura polska; temat; motyw; ludobójstwo; zbrodnie nazistowskie; zbrodnie wojenne; sowieccy jeńcy wojenni
Bibliografia
[Borowski T.]: Dzień na Harmenzach. In: J. Nel-Siedlecki, K. Olszewski, T. Borowski: Byliśmy w Oświęcimiu. [München 1946], pp. 68–93.
Borowski T.: “A Day at Harmenz.” In: This Way for the Gas, Ladies and Gentlemen. Selected and translated by B. Vedder. Introduction by J. Kott. Introduction translated by M. Kandel. New York 1967, pp. 50–81.
Cieśla W.: “Trzeci życiorys.” Rzeczpospolita 2005, no. 189, p. A13.
Cieślak T.: “O Holokauście. Jeszcze Wisławy Szymborskiej.” In: W poszukiwaniu ostatecznej tajemnicy. Szkice o polskiej literaturze XX wieku i najnowszej. Łódź 2009, pp. 113–123.
Cyra A.: “Polacy wśród jeńców sowieckich w KL Auschwitz.” In: J. Faryś, T. Sikorski, P. Słowiński (eds.): Wrzesień 1939 roku. Geneza II wojny światowej w polskiej perspektywie. Vol. 2 (Wojsko. Wojna. Jeniectwo). Gorzów Wielkopolski 2010, pp. 213–221.
Czech D.: “Kalendarz najważniejszych wydarzeń z dziejów KL Auschwitz.” In: W. Długoborski, F. Piper (eds.): Auschwitz 1940–1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu. Vol. 5. Oświęcim 1995, pp. 73–151.
Danilecki T.: “Dwaj literaci.” Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej 2005, no. 12, pp. 28–39.
Дегтярев В[ладимир]: Побеждая смерть. Ростов-на-Дону 1962.
Diegtiariew W.: Zwyciężając śmierć. Trans. M. Klimkowski. Lublin 1970.
Dobraczyński J.: Doścignięty. Warszawa 1967.
Franaszek A.: Od Bieruta do Herlinga-Grudzińskiego. Wykaz lektur szkolnych w Polsce w latach 1946–1999. Warszawa 2006.
Głowiński M.: “Wisławy Szymborskiej ballada o Zagładzie.” In: M. Kalinowska, E. Kiślak (eds.): Lustra historii. Rozprawy i eseje ofiarowane Profesor Marii Żmigrodzkiej z okazji pięćdziesięciolecia pracy naukowej. Warszawa 1998, pp. 183–189.
Gold H.: Japan’s Infamous Unit 731. Firsthand Accounts of Japan’s Wartime Human Experimentation Program. With a new foreword by Y. Totani. Tokyo–Singapore 2019.
Gold H.: Jednostka 731. Okrutne eksperymenty w japońskich laboratoriach wojskowych. Relacje świadków. Trans. M. Szymonik. Kraków 2015.
Gold H.: Unit 731. Testimony. Tokyo 1996.
[NN]: Historia szkolnictwa w Szebniach, http://www.zsszebnie.szkolnastrona.pl/index.php?c=article&id=1 [accessed 3.05.2019].
Hoess R.: Commandant of Auschwitz. The Autobiography of Rudolf Hoess. Trans. C. FitzGibbon, with an introduction by Lord Russel of Liverpool. Cleveland–New York 1959.
[NN]: Карбышев и Власов. Подвиг и предательство. „KM.RU,” http://www.km.ru/news/karbyshev-i-vlasov-podvig-i-predatelstvo [published 18.02.2011, accessed 20.04.2019].
Kielar W.: Anus Mundi. 1,500 Days in Auschwitz/Birkenau. Trans. S. Flatauer. New York 1980.
Kielar W.: Anus mundi. Wspomnienia oświęcimskie. Kraków 1972.
Klee E.: Auschwitz, die NS-Medizin und ihre Opfer. Frankfurt am Main 1997.
Kowal P. (in collaboration with G. Sołtysiak): “Katyń w relacjach PRL–ZSRR w latach 1985–1989.” Polski Przegląd Dyplomatyczny 2010, no. 2, pp. 145–158.
Krajobraz poezji polskiej. Antologia. [Selection and introduction by] B. Kryda. 3rd revised ed. Warszawa 1992.
Kranz T.: “Ewidencja zgonów i śmiertelność więźniów KL Lublin.” Zeszyty Majdanka 2005, vol. 23, pp. 7–53.
Kuczyńska-Koschany K.: “Trzy wiersze najważniejsze: Szymborska.” In: „Все поэты жиды”. Antytotalitarne gesty poetyckie i kreacyjne wobec Zagłady oraz innych doświadczeń granicznych. Poznań 2013, pp. 275–283.
Lachendro J.: Jeńcy sowieccy w KL Auschwitz. Oświęcim 2016.
Lietz Z.: Obozy jenieckie w Prusach Wschodnich 1939–1945. Warszawa 1982.
Macek Z.: Hitlerowski obóz pracy przymusowej w Szebniach. Jasło 2013.
Macek Z.: “Jeńcom głodem i zimnem uśpionym.” In: Hitlerowski obóz pracy przymusowej w Szebniach. Jasło 2013, p. 30.
Mackiewicz J.: Kontra. Paris 1957.
Majda J.: Świat poetycki Wisław Szymborskiej. Kraków 1996.
Matuszewski R.: Literatura polska 1939–1991. Warszawa 1992.
Matuszewski R.: Literatura współczesna dla kl. IV lub V szkoły średniej. 13th revised ed. Warszawa 1988.
Matuszewski R.: Polska literatura współczesna. Podręcznik pomocniczy dla klasy IV liceum ogólnokształcącego oraz dla klasy V techników i liceów zawodowych. Warszawa 1976.
Matuszewski R.: Polska literatura współczesna. Podręcznik pomocniczy dla klasy IV liceum ogólnokształcącego oraz dla klasy V techników i liceów zawodowych. 6th revised ed. Warszawa 1981.
Morawiec A.: Literatura w lagrze, lager w literaturze. Fakt – temat – metafora. Łódź 2009.
Morawiec A.: “Literatura rosyjska wobec zagłady sowieckich jeńców wojennych.” Narracje o Zagładzie 2020, no. 6, pp. 80–114.
Motyka G .: “ Tragedia jeńców s owieckich w c zasie I I wojny ś wiatowej w p olskiej h istoriografii.” In: J. Wojtkowiak (ed.): Jeńcy sowieccy na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej. Warszawa 2015, pp. 17–33.
Nauschütz H.J.: “Na sympozjum w Oświęcimiu w październiku 1997 r.” Trans. J. Zacharska. In: J. Papuzińska, G. Leszczyński (eds.): Dzieciństwo i sacrum. Studia i szkice literackie. Warszawa 1998, pp. 57–62.
Newerly I.: Chłopiec z Salskich Stepów. Warszawa 1948.
Newerly I.: Chłopiec z Salskich Stepów. Warszawa 2010.
Newerly I.: “Prawdziwe przygody autora i bohaterów tej powieści.” In: Chłopiec z Salskich Stepów. 19th ed. Warszawa 1974, pp. 187–201.
Omiljanowicz A.: “Koniec kommanda śmierci.” In: Sens życia. Warszawa 1971, pp. 68–80.
Pankowski M.: Z Auszwicu do Belsen. Przygody. Warszawa 2000.
Пиотровская A[стра]: Художественные искания современной польской лите-ратуры. Проза и поэзия 60–70-х годов. Москва 1979.
Pogozhev A.: Escape from Auschwitz. Trans. V. Krupnik, J. Armstrong. Barnsley 2007.
Pogożew A.: Ucieczka z Auschwitz. Trans. K. Bażyńska-Chojnacka, P. Chojnacki. Warszawa 2011.
Погожев Андрей А., Стенькин Павел А.: Побег из Освенцима. Остаться в живых. Москва 2005.
Reid A.: “Szymborska Wisława.” In: T. Riggs (ed.): Reference Guide to Holocaust Literature. With introduction by J.E. Young. Detroit 2002, pp. 312–313.
Roszak J.: “Wezwałem cię po numerze. 172364, 119198, 132434 i inni.” Przestrzenie Teorii 2012, no. 18, pp. 67–81.
Roszak J.: “Wstań, imię. Jeszcze Wisławy Szymborskiej.” Polonistyka 2012, no. 11, pp. 43–45.
Rybak A.: “Losy jeńców sowieckich w Stalagu 319 w Chełmie.” In: J. Wojtkowiak (ed.): Jeńcy sowieccy na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej. Warszawa 2015, pp. 35–61.
Schirg O.: “Als das UKE [Universitätsklinikums Eppendorf] unter die Nazis fiel” [review: Hendrik van den Bussche: Die Hamburger Universitätsmedizin im Nationalsozialismus. Forschung – Lehre – Krankenversorgung. Berlin–Hamburg 2014]. Hamburger Abendblatt, https://www.abendblatt.de/hamburg/article133284418/Als-das-UKE-unter-die-Nazis-fiel.html [published 15.10.2014, accessed 28.04.2019].
Шлионская И.: Генерал Карбышев: он не стал Власовым, https://russian7.ru/post/karbyshev/ [published 14.10.2016, accessed 20.04.2019].
Snyder T.: Bloodlands. Europe between Hitler and Stalin. New York 2010.
Szmaglewska S.: Dymy nad Birkenau. Warszawa 1945.
Szmaglewska S.: Smoke over Birkenau. Trans. J. Rynas. Auckland 2015.
Szmaglewska S.: “Zagrycha.” In: Chleb i nadzieja. Opowiadania. 2nd extended ed. Warszawa 1960, pp. 56–67.
Szymborska W.: “A Great Number.” Trans. C. Miłosz, http://www.ronnowpoetry.com/contents/szymborska/GreatNumber.html [accessed 2.03.2020].
Szymborska W.: “Dlatego żyjemy.” In: Dlatego żyjemy. Warszawa 1952, pp. 5–7.
Szymborska W.: “Jeszcze.” In: Wołanie do Yeti. Kraków 1957, pp. 37–38.
Szymborska W.: “Obóz głodowy pod Jasłem.” Nowa Kultura 1962, no. 5, p. 1.
Szymborska W.: “Obóz głodowy pod Jasłem.” Nowiny [Rzeszów] 1988, insert Widnokrąg, no. 17, p. 1.
Szymborska W.: “Obóz głodowy pod Jasłem.” In: Sól. Warszawa 1962, pp. 25–26.
Szymborska W.: “Obóz głodowy pod Jasłem.” In: R. Matuszewski (ed.): Wiersze polskich poetów współczesnych. Wybór. Książka pomocnicza dla uczniów klas IV i V szkół średnich. Warszawa 1976, pp. 172–173.
Szymborska W.: “Obóz głodowy pod Jasłem.” In: R. Krynicki (ed.): Wiersze wybrane. Selection and arrangement by the author. A new, extended ed. Kraków 2012, pp. 80–81.
Szymborska W.: “Obóz głodowy pod Jasłem.” In: Wybór poezji. Ed. W. Ligęza and with his introduction. Wrocław 2016, pp. 94–95.
Szymborska W.: “Szukam słowa.” Dziennik Polski 1945, no. 39, supplement Walka, no. 3, p. 3.
Szymborska W.: “The Hunger Camp at Jasło.” Trans. G. Drabik, A. Flint, https://www.poemhunter.com/poem/hunger-camp-at-jaslo/ [accessed 10.01.2020].
Szymborska W.: “Transport Żydów 1943.” Dziennik Literacki 1948, no. 17, p. 2.
Szymborska W.: “Wielka liczba.” In: Wielka liczba. Warszawa 1976, pp. 5–6.
Świerz M.: “Podmiot liryczny w wierszu Szymborskiej Obóz głodowy pod Jasłem.” Polonistyka 1983, no. 4, pp. 257–259.
Wasilewski W.: “Pamięć Katynia. Działania opozycji.” Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej 2009, no. 5/6, pp. 60–69.
Wiatr A.: Syzyf w piekle współczesności. Rzecz o Wisławie Szymborskiej. Warszawa 1996.
Wieliczko M.: Jasielskie w latach drugiej wojny światowej. Warszawa 1974.
Wieliczko M.J.: “Obóz wyniszczenia w Szebniach w latach 1941–1944.” Rocznik Przemyski 1970, vol. 13/14, pp. 237–264.
Zabierowski S.: Szebnie. Dzieje obozów hitlerowskich. Rzeszów 1985. [Zarembina N.]: The Camp of Death. With a foreword by J.L. Adamson. [Trans. B. Gadomska]. London 1944.
[Zarembina N.]: Obóz śmierci. [Warszawa] 1942.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
