Gwałt jako instytucja w czasie wojen i ludobójstw
Abstrakt
Artykuł mieści się w paradygmacie socjologii historycznej i genocide studies. Omówiono w nim pięć nieformalnych instytucji gwałtu, wyróżnionych na podstawie komparatystyki historycznej dziesięciu przypadków: (1) gwałt jako nagroda dla żołnierzy i innych bojowników; (2) gwałt jako mechanizm inicjacji żołnierzy, integracji grupy zbrojnej oraz dowodzenia męskości przez walczących; (3) gwałt jako instytucja ofensywna, mająca dwie główne funkcje: (3.1) symbolicznego ataku na grupę obcą oraz (3.2) zwiększenia kosztów grupy obcej (leczenia kobiet, wychowania niechcianych dzieci itd.); (4) gwałt jako mechanizm czystki etnicznej; (5) gwałt jako mechanizm ludobójstwa. Wymienione typy dotyczą instytucji, a zatem kulturowo ustanowionych wartości i norm, które określają akceptowane cele i sposoby ich osiągania, osadzone w subkulturze określonych organizacji (armii, policji, bojówek partyjnych itd.). Nie każdy gwałt zależy od wymienionych instytucji. W tym sensie gwałty mogą być postrzegane przez członków danej organizacji jako uprawnione lub nieuprawnione. Sprawcy mogą też odczuwać instytucjonalny przymus, aby zaangażować się w gwałcenie ofiar.
Słowa kluczowe
studia nad ludobójstwem; socjologia historyczna; komparatystyka historyczna; gwałt; instytucja gwałtu
Bibliografia
Bartov O.: Żołnierze Führera. Przeł. J. Skowroński. Warszawa 2004.
Bringa T.: Averted Gaze: Genocide in Bosnia-Herzegovina, 1992–1995. In: Annihilating Difference. The Anthropology of Genocide. Ed. A.L. Hinton. Berkeley–Los Angeles–London 2002, s. 194–225.
Buss D.: Psychologia ewolucyjna. Przeł. M. Orski. Gdańsk 2001.
Card C.: Rape as a Weapon of War. “Hypatia” 1996, Vol. 11, no 4, s. 5–18.
Case No. ICTR-96-4-T. Prosecutor v. Jean-Paul Akayesu. Judgement. International Criminal Tribunal for Rwanda. 1 June 2001.
Case No. ICTR-98-42-T. Prosecutor v. Nyiramasuhuko et al. Judgement and sentence. International Criminal Tribunal for Rwanda. 24 June 2011.
Chalk F., Jonassohn K.: The History and Sociology of Genocide. Analyses and Case Studies. New Haven–London 1990.
Chang I.: Rzeź Nankinu. Przeł. K. Godlewski. Warszawa 2013.
Chmielewski P.: Homo agens. Instytucjonalizm w naukach społecznych. Warszawa 2011.
Dadrian V.N.: Children as Victims of Genocide: the Armenian Case. “Journal of Genocide Research” 2003, Vol. 5, no 3, s. 421–437.
Daley P.O.: Gender and Genocide in Burundi: The Search for Spaces of Peace in the Great Lakes Region. Bloomington 2008.
Drakulić S.: Oni nie skrzywdziliby nawet muchy. Zbrodniarze wojenni przed Trybunałem w Hadze. Przeł. J. Szacki. Warszawa 2006.
Gorbaczewski B.: Przez wojenną zawieruchę. Wojna żołnierza Armii Czerwonej na froncie wschodnim: 1942–1945. Przeł. K. Bażyńska-Chojnacka, P. Chojnacki. Poznań 2011.
Heike I.: Female Concentration Camp Guards as Perpetrators: Three Case Studies. In: Ordinary People as Mass Murderers: Perpetrators in Comparative Perspective. Eds. O. Jensen, C.-Ch.W. Szejnmann. Houndmills, Basingstoke, Hampshire 2008, s. 120–142.
Herkommer Ch.: Women under National Socialism: Women’s Scope for Action and the Issue of Gender. In: Ordinary People as Mass Murderers: Perpetrators in Comparative Perspective. Eds. O. Jensen, C.-Ch.W. Szejnmann. Houndmills, Basingstoke, Hampshire 2008, s. 99–119.
Holzer J.: Europa wojen 1914–1945. Warszawa 2008.
Hołyst B.: Socjologia kryminalistyczna. T. 1–2. Warszawa 2007.
Ingrao Ch.: Czarni myśliwi. Brygada Dirlewangera. Przeł. W. Gilewski. Wołowiec 2011.
Jones A.: Gender and Genocide in Rwanda. In: Gendercide and Genocide. Ed. A. Jones. Nashville 2004, s. 98–137.
Jones A.: Gendercide and Genocide. In: Gendercide and Genocide. Ed. A. Jones. Nashville 2004, s. 1–38.
Jones O.B.: Pakistan. Oko cyklonu. Przeł. M. Żytomirski. Warszawa 2005.
Karen E.: The Grip of Sexual Violence: Reading United Nations Security Council Resolutions on Human Security. In: Rethinking Peacekeeping, Gender Equality and Collective Security. Eds. G. Heathcote, D. Otto. London 2014, s. 23–47.
Lemarchand R.: The Burundi Genocide. In: Teaching about Genocide: Issues, Approaches, and Resources. Ed. S. Totten. Greenwich 2004, s. 155–168.
Leydesdorff S.: Surviving the Bosnian Genocide. The Women of Srebrenica Speak. Transl. K. Richardson. Bloomington–Indianapolis 2011.
Mann M.: The Dark Side of Democracy. Explaining Ethnic Cleansing. Cambridge 2006.
March J.G., Olsen J.P.: Instytucje. Organizacyjne podstawy polityki. Przeł. D. Sielski. Warszawa 2005.
Margolin J.-L.: Japonia 1937–1945. Wojna Armii Cesarza. Przeł. J.P. Rurarz, A. Rurarz. Warszawa 2009.
Markusen E.: Genocide in Bosnia. In: Teaching about Genocide: Issues, Approaches, and Resources. Ed. S. Totten. Greenwich 2004, s. 193–202.
McCormack G.: Reflections on Modern Japanese History in the Context of the Concept of Genocide. In: The Specter of Genocide. Mass Murder in Historical Perspective. Eds. R. Gellately, B. Kiernan. Cambridge 2003, s. 265–286.
Meger S.: Rape of the Congo: Understanding Sexual Violence in the Conflict in the Democratic Republic of Congo. “Journal of Contemporary African Studies” 2010, Vol. 28, no 2, s. 119–135.
Mizielińska J.: Płeć, ciało, seksualność. Od feminizmu do teorii queer. Kraków 2006.
Moczydłowski P.: Drugie życie więzienia. Warszawa 2002.
Muehlenhard Ch.L., Peterson Z.D.: Konceptualizacja przemocy seksualnej. W: Dobro i zło z perspektywy psychologii społecznej. Red. A.G. Miller. Przeł. V. Reder. Kraków 2008, s. 304–338.
Mühlhäuser R.: Between ‘Racial Awareness’ and Fantasies of Potency: Nazi Sexual Politics in the Occupied Territories of the Soviet Union, 1942–1945. In: Brutality and Desire. War and Sexuality in Europe’s Twentieth Century. Ed. D. Herzog. New York 2009, s. 197–220.
Münkler H.: Wojny naszych czasów. Przeł. K. Matuszek. Kraków 2004.
Ostrowska J.: Przemilczane. Seksualna praca przymusowa w czasie II wojny światowej. Warszawa 2018.
Reginia-Zacharski J.: Rwanda. Wojna i ludobójstwo. Warszawa 2012.
Róg U.: Przemoc seksualna we wschodniej części Demokratycznej Republiki Konga. Zarys problemu. W: Kobiety wojny. Między zbrodnią a krzykiem o godność. Red. A. Bartuś. Oświęcim 2014, s. 91–101.
Russell-Brown S.J.: Rape as an Act of Genocide. “Berkeley Journal of International Law” 2003, Vol. 21, no 2, s. 350–374.
Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego sporządzony w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r. „Dziennik Ustaw” 2003, nr 78, poz. 708.
Sadowa K.: Zbrodnie „honorowe” problemem współczesnej Europy? Zarys tematyki. W: Prawo życia i śmierci. Red. M. Sadowski, A. Spychalska, K. Sadowa. Wrocław 2013, s. 209–239.
Scourge of Slavery Still Claims 40 Million Victims Worldwide, ‘Must Serve as a Wakeup Call’. “UN News”, 9.09.2019. Dostępne w Internecie: https://news.un.org/en/story/2019/09/1045972 [data dostępu: 20.09.2019].
Sémelin J.: Analysis of Mass Crime. Ethnic Cleansing in the Former Yugoslavia 1991–1999. In: The Specter of Genocide. Mass Murder in Historical Perspective. Eds. R. Gellately, B. Kiernan. Cambridge 2003, s. 353–370.
Sennerteg N.: Zemsta Stalina 1944–1945. Przeł. W. Łygaś. Warszawa 2007.
Shaw M.: The General Hybridity of War and Genocide. “Journal of Genocide Research” 2007, Vol. 9, Issue 3, s. 461–473.
Skocpol Th.: Social Revolutions in the Modern World. Cambridge 1994.
Soldiers Who Rape, Commanders Who Condone. Sexual Violence and Military Reform in the Democratic Republic of Congo. New York 2009.
Stöcker-Sobelman J.: Kobiety Holokaustu. Feministyczna perspektywa w badaniach nad Shoah. Kazus KL Auschwitz-Birkenau. Warszawa 2012.
Taylor Ch.: The Cultural Face of Terror in the Rwandan Genocide of 1994. In: Annihilating Difference. The Anthropology of Genocide. Ed. A.L. Hinton. Berkeley–Los Angeles–London 2002, s. 137–178.
Ternon Y.: Ormianie. Historia zapomnianego ludobójstwa. P rzeł. W. Brzozowski. Kraków 2005.
Tochman W.: Dzisiaj narysujemy śmierć. Wołowiec 2010.
Uesseler R.: Wojna jako usługa. Jak prywatne firmy wojskowe niszczą demokrację. Przeł. M. Kalata. Warszawa 2008.
Vigarello G.: Historia gwałtu. Od XVI do XX wieku. Przeł. A. Leyk. Warszawa 2010.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
