Zagłada i ideologia w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku
Abstrakt
Celem artykułu jest prześledzenie tematów podejmowanych w polskiej literaturze dziecięcej XXI wieku mówiącej o Zagładzie i wskazanie dominujących tendencji w przedstawianiu Szoa czytelnikom. W pierwszej części zarysowano kontekst powstania utworów o tej tematyce, w drugiej zanalizowano wybrane problemy podejmowane i pomijane w tych utworach (kultura i religia żydowska, stosunki polsko-żydowskie i śmierć bohaterów), co doprowadziło do wniosków dotyczących ideologicznego podłoża literatury skierowanej do młodych odbiorców.
Słowa kluczowe
Zagłada; literatura dziecięca; ideologia; judaizm; antysemityzm
Bibliografia
Althusser L.: Ideologie i aparaty ideologiczne państwa. Przeł. A. Staroń. Warszawa 2006.
Barker Ch.: Studia kulturowe. Teoria i praktyka. Przeł. A. Sadza. Kraków 2005.
Beręsewicz P.: Wszystkie lajki Marczuka. Łódź 2015.
Cackowska M.: Ideologie dzieciństwa a tabu w książkach obrazkowych dla dzieci. W: Tabu w literaturze i sztuce dla dzieci. Red. B. Sochańska, J. Czechowska. Warszawa 2012, s. 55–75.
Cackowska M.: Książka obrazkowa o edukacji seksualnej dla dzieci jako medium kulturowe i polityczne. „Forum Oświatowe” 2011, nr 2, s. 93–110.
Cackowska M., Patalon M.: Religijna książka obrazkowa dla dzieci w Polsce. Krytyczna analiza dyskursu. „Problemy Wczesnej Edukacji” 2009, nr 2, s. 161–177.
Chmielewska I.: Pamiętnik Blumki. Poznań 2011.
Combrzyńska-Nogala D.: Bezsenność Jutki. Łódź 2012.
Czapliński P.: Prześladowcy, pomocnicy, świadkowie. Zagłada i polska literatura późnej nowoczesności. W: Zagłada. Współczesne problemy rozumienia i przedstawiania. Red. P. Czapliński, E. Domańska. Poznań 2009, s. 155–181.
Czerwińska-Rydel A.: Po drugiej stronie okna. Opowieść o Januszu Korczaku. Warszawa 2012.
Dlaczego Grecy są dobrzy, a Persowie źli. Z Jackiem Staniszewskim, nauczycielem historii rozmawia Justyna Suchecka. „Książki. Magazyn do czytania” 2018, nr 5 [dodatek: „Najlepsze Książki dla Dzieci i Młodszych Dorosłych”, s. 2–7].
Eagleton T.: Ideology: An Introduction. London 1991.
Fortes A., Concejo J.: Dym. Przeł. B. Haniec. Toruń 2011.
Graban-Pomirska M.: Inne religie w książkach dla dzieci i młodzieży po 1945 roku. W: „Stare” i „nowe” w literaturze dla dzieci i młodzieży – teksty religijne. Red. B. Olszewska, O. Pajączkowski. Opole 2019, s. 241–250.
Groński R.M.: Szlemiel. Warszawa 2010.
Hollindale P.: Ideology and the Children’s Book. Oxford 1988.
Janicka E.: Świadkowie własnej sprawy. Polska narracja dominująca wobec Zagłady w trakcie Zagłady. „Studia Litteraria et Historica” 2018, nr 7, s. 1–82.
Jaromir A., Cichowska G.: Ostatnie przedstawienie panny Esterki. Poznań 2014.
Kania A.: Lekcja (nie)obecności. Dziedzictwo polsko-żydowskie w edukacji polonistycznej. Kraków 2017.
Karczewska A.: Pamięć i empatia. O dziecięcej literaturze Zagłady. W: Pamięć o Zagładzie w polskojęzycznej i niemieckojęzycznej literaturze autorek i autorów drugiego oraz trzeciego pokolenia post-Szoah / Das Gedächtnis an die Shoah in der polnischen und deutschsprachigen Literatur von Autorinnen und Autoren der zweiten und dritten Post-Shoah-Generation. Red. I. von der Lühe, S.J. Żurek. Lublin 2019, s. 265–300.
Karczewska A.: „Tylko czy niebo nadal istnieje?”. Bóg w najnowszej dziecięcej literaturze o Zagładzie. W: Wiara i niewiara. Literackie realizacje wobec doświadczenia Zagłady. Red. P. Kalwiński, A. Karczewska. Lublin 2018, s. 67–86.
Karolak S.: Doświadczenie Zagłady w literaturze polskiej 1947–1991. Kanon, który nie powstał. Poznań 2014.
Kertzer A.: My Mother’s Voice: Children, Literature, and the Holocaust. Peterborough 2002.
Kokkola L.: Representing the Holocaust in Children’s Literature. London 2003.
Kotaba K.: Czy wojna jest dla dzieci? O obrazach wojny w literaturze dla najmłodszych. „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2015, nr 15, s. 184–192.
Kowalska-Leder J.: Literatura polska ostatniego dziesięciolecia wobec Zagłady – próby odpowiedzi na nowe wyzwania. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, s. 768–802.
Kowalska-Leder J.: Wszechobecność Sprawiedliwych. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, s. 1073–1082.
Krajewska A.M.: Młodzieżowe książki o najnowszej historii Polski wydane w ostatnich latach – przegląd subiektywny. „Guliwer” 2018, nr 3, s. 69–76.
Krajewska A.M.: Przestrzeń nadziei. Debiuty po 1990 roku. W: Po potopie. Dziecko, książka i biblioteka w XXI wieku. Red. D. Świerczyńska-Jelonek, G. Leszczyński, M. Zając. Warszawa 2008, s. 43–57.
Kristeva J.: Problemy strukturowania tekstu. „Pamiętnik Literacki” 1972, R. 63, z. 4, s. 233–250.
Landau I.: Ostatnie piętro. Łódź 2015.
Leszczyński G.: Bunt czytelników. Proza inicjacyjna netgeneracji. Warszawa 2010.
Łódź pamięta – Łódź Remembers. 70. rocznica likwidacji Litzmannstadt Getto – 70th Anniversary of the Liquidation of the Litzmannstadt Ghetto. Tekst i red. E. Gaust, J. Podolska. Przeł. D. Dekiert. Łódź 2014.
Majaro N.: Looking for Ideology in Children’s Fiction Regarding the Holocaust. “New Review of Children’s Literature and Librarianship” 2014, Vol. 20, Issue 1, s. 1–14.
Mieszek M.: Kulinaria w łódzkiej serii książek dla dzieci „Wojny dorosłych – opowieści dzieci”. W: Kuchnia i stół w komunikacji społecznej. Dyskurs, tekst, kultura. Red. W. Żarski. Współpr. T. Piasecki. Wrocław 2016, s. 569–580.
Morawiec A.: Literatura polska wobec ludobójstwa. Rekonesans. Łódź 2018.
Orlińska-Frymus U.: Dziadko. Powiastka autobiograficzna. Szczecin 2018.
Piątkowska R.: Wszystkie moje mamy. Łódź 2013.
Politics and Ideology in Children’s Literature. Eds. M.T. Keyes, Á. McGillicuddy. Dublin 2014.
Rudniańska J.: Kotka Brygidy. Lasek 2007.
Rudniańska J.: XY. Warszawa 2012.
Russell D.L.: Reading the Shards and Fragments. Holocaust Literature for Young Readers. “The Lion and the Unicorn” 1997, Vol. 21, no 2, s. 267–280.
Rybak K.: I (nie) żyli długo i szczęśliwie. Konstrukcje zakończeń w polskiej literaturze dziecięcej o Zagładzie. „Literatura Ludowa” 2019, nr 1, s. 10–23.
Rybak K.: Oczami dziecka. Dostępne w Internecie: http://oczamidziecka.al.uw.edu.pl/ [data dostępu: 17.07.2020].
Rybak K.: Żyd i uchodźca. Znaczące powinowactwa narracyjne w polskiej literaturze dziecięcej ostatniej dekady. „Czy/tam/czy/tu. Literatura dziecięca i jej konteksty” 2017, nr 2, s. 44–62.
Ryrych K.: Bombka babci Zilbersztajn. Warszawa 2018.
Ryrych K.: Pan Apoteker. Łódź 2018.
Skowera M.: Polacy i Żydzi, dzieci i dorośli. Kto jest kim w „Kotce Brygidy” Joanny Rudniańskiej i „Bezsenności Jutki” Doroty Combrzyńskiej-Nogali. „Konteksty Kultury” 2014, T. 11, z. 1, s. 57–72.
Stephens J.: Language and Ideology in Children’s Fiction. London 1992.
Stręcioch K.: Dom cioci Lusi. Gdańsk 2018.
Sutherland R.D.: Hidden Persuaders: Political Ideologies in Literature for Children. “Children’s Literature in Education” 1985, Vol. 16, Issue 3, s. 143–157.
Szczygielski M.: Arka czasu, czyli wielka ucieczka Rafała od kiedyś przez wtedy do teraz i wstecz. Warszawa 2013.
Szot W.: [Recenzja] Agata Tuszyńska, Iwona Chmielewska, „Mama zawsze wraca”. Dostępne w Internecie: https://zdaniemszota.pl/2971-agata-tuszynska-iwona-chmielewska-mama-zawsze-wraca [data dostępu: 17.07.2020].
Tabu w literaturze i sztuce dla dzieci. Red. B. Sochańska, J. Czechowska. Warszawa–Poznań 2012.
Tomczok M.: Anna Mach, „Świadkowie świadectw. Postpamięć Zagłady w polskiej literaturze najnowszej”, Warszawa–Toruń: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, 2016, 439 s.; Małgorzata Wójcik-Dudek, „W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej
literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży”, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016, 336 s. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2017, nr 13, s. 795–801.
Tomczok M.: Czyja dzisiaj jest Zagłada? Retoryka – ideologia – popkultura. Warszawa 2017.
Tuszyńska A., Chmielewska I.: Mama zawsze wraca. Warszawa 2020.
Ulanowicz A.: Second-Generation Memory and Contemporary Children’s Literature: Ghost Images. London 2013.
Uljasz A.: „Dzieci Warszawy” Marii Zarębińskiej-Broniewskiej. Powieść o Zagładzie. „Guliwer” 2015, nr 2, s. 11–15.
Wieczór RDC: wokół książki „Mama zawsze wraca”. Dostępne w Internecie: https://www.rdc.pl/podcast/wieczor-rdc-wokol-ksiazki-mama-zawsze-wraca/ [data dostępu: 17.07.2020].
Wójcik-Dudek M.: „Efekt” Zagłady w polskiej współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży. W: Wiara i niewiara. Literackie realizacje wobec doświadczenia Zagłady. Red. P. Kalwiński, A. Karczewska. Lublin 2018, s. 173–187.
Wójcik-Dudek M.: Matka – depozytariuszka sytości i głodu. Literatura dla dzieci i młodzieży wobec Zagłady. W: Kuchnia i stół w komunikacji społecznej. Dyskurs, tekst, kultura. Red. W. Żarski. Współpr. T. Piasecki. Wrocław 2016, s. 449–458.
Wójcik-Dudek M.: W(y)czytać Zagładę. Praktyki postpamięci w polskiej literaturze XXI wieku dla dzieci i młodzieży. Katowice 2016.
Żygowska J.: To jest właśnie ta chwila. Uchodźcy w najnowszych polskich książkach i teatrze dla młodych odbiorców (przegląd). „Polonistyka. Innowacje” 2017, nr 6, s. 131–145.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
