„Opowiadanie jest stałym bytu cieniem”. Kilka uwag o kanonie Zagłady w literaturze najnowszej
Abstrakt
“Narration is the persistent shadow of existence”. Some remarks about the canon of the Shoah in the most recent literary works
On the basis of abundant short‑story and novelistic material the author presents the formation of the contemporary canon of the Shoah. According to Marta Tomczok, the domination of the short story over the novelistic form constitutes a result of the dialogue of generations and its influence upon the narrative situation of the prose by Agnieszka Kłos, Sylwia Chutnik or Magdalena Tulli. And in a deeper sense, which is discernible in Czarne sezony by Michał Głowiński, it involves a departure from the fictionalisation of the Shoah in favour of an autobiographical and memoir reflection. The author perceives the causes of such a state of affairs in the influence of Sąsiedzi by Jan Tomasz Gross upon Polish literature after 2000, and the rhetoric of cruelty, which is more and more discernible in it, as well as in the separation of the historiographical and the narrative discourses, which according to the author, influence each other in the case of the contemporary narrations about the Shoah, above all in the sphere of the popular novel.
Key words: canon, narration, Holocaust, story, novel
Bibliografia
Adamczyk‑Garbowska M.: Literatura wobec Zagłady w poszukiwaniu kanonu. W: Pamięć Shoah. Kulturowe reprezentacje i praktyki upamiętniania. Red. T. Majewski, A. Zeidler‑Janiszewska. Łódź 2009, s. 761–769.
Amiel I.: Osmaleni. Warszawa 2010.
Amiel I.: Życie – tytuł tymczasowy. Warszawa 2014.
Assmann A.: Wstęp do kulturoznawstwa. Podstawowe terminy, problemy, pytania. Przeł. A. Artwińska, K. Różańska. Poznań 2015.
Bachórz J.: O uniwersyteckim kanonie lektur polonistycznych. W: Polonistyka w przebudowie: literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja. Zjazd polonistów Kraków, 22–25 września 2004. T. 2. Red. M. Czermińska, S. Gajda, K. Kłosiński i in. Kraków 2005, s. 136–153.
Bart A.: Fabryka muchołapek. Warszawa 2008.
Bieńczyk M.: Tworki. Warszawa 1999.
Bloom H.: Podzwonne dla kanonu. Przeł. M. Szuster. „Literatura na Świecie” 2003, nr 9–10, s. 164–198.
Buryła S.: Najnowsze studia nad ludobójstwem. Wybrane zagadnienia. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, T. 2: Materiały, s. 954–984.
Buryła S.: Zapomniany autor opowiadań o Zagładzie. W: Adlojada. Biografia i świadectwo. Red. J. Brejdak, D. Kacprzak, J. Madejski, B.M. Wolska. Szczecin 2014, s. 37–51.
Calvino I.: Wykłady amerykańskie. Przeł. A. Wasilewska. Warszawa 2009.
Chmielewska K.: Klęska powieści? Wybrane strategie pisania o Szoa. W: Stosowność i forma. Jak opowiadać o Zagładzie? Red. M. Głowiński, K. Chmielewska, K. Makaruk, A. Molisak, T. Żukowski. Kraków 2005, s. 245–264.
Chutnik S.: W krainie czarów. Kraków 2014.
Cuber M.: Metonimie Zagłady. O polskiej prozie lat 1987–2012. Katowice 2013.
Czapliński P.: Polska do wymiany. Późna nowoczesność i nasze wielkie narracje. Warszawa 2009.
Czapliński P.: Prześladowcy, pomocnicy, świadkowie. Zagłada i polska literatura późnej nowoczesności. W: Zagłada. Współczesne problemy rozumienia i przedstawiania. Red. P. Czapliński, E. Domańska. Poznań 2009, s. 155–181.
Czapliński P.: Zagłada – niedokończona narracja polskiej nowoczesności. W: Ślady nieobecności. Red. S. Buryła, A. Molisak. Kraków 2010, s. 337–381.
Famulska‑Ciesielska K., Żurek S.J.: Literatura polska w Izraelu. Leksykon. Kraków–Budapeszt 2012.
Głowiński M.: Czarne sezony. Kraków 2002.
Głowiński M.: Historia jednej topoli i inne opowieści. Kraków 2003.
Głowiński M.: Posłowie. W: I. Amiel: Osmaleni. Warszawa 2010, s. 103–109.
Głowiński M.: Trzy medaliony Ludwika Heringa. W: M. Głowiński: Rozmaitości interpretacyjne. Trzydzieści szkiców. Warszawa 2014.
Głowiński M.: Wprowadzenie. W: Stosowność i forma. Jak opowiadać o Zagładzie? Red. M. Głowiński, K. Chmielewska, K. Makaruk, A. Molisak, T. Żukowski. Kraków 2005, s. 7–20.
Kanon i obrzeża. Red. I. Iwasiów, T. Czerska. Kraków 2005.
Karolak S.: Doświadczenie Zagłady w literaturze polskiej 1947–1991. Kanon, który nie powstał. Poznań 2014.
Kłos A.: Gry w Birkenau. Wrocław 2015.
Kordys J.: Pamięć i opowiadanie. W: Praktyki opowiadania. Red. B. Owczarek, Z. Mitosek, W. Grajewski. Kraków 2001, s. 127–173.
Kowalska‑Leder J.: Literatura polska ostatniego dziesięciolecia wobec Zagłady – próby odpowiedzi na nowe wyzwania. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, T. 2: Materiały, s. 768–802.
Krupa B.: Historia krytyczna i jej „gabinet cieni”. Historiografia polska wobec Zagłady 2003–2013. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2014, nr 10, T. 2: Materiały, s. 721–767.
Krupa B.: Opowiedzieć Zagładę. Polska proza i historiografia wobec Holocaustu (1987–2003). Kraków 2013.
Kurkiewicz J.: Punkty pamięci. Dostępne w Internecie: http://www2.tygodnik.com.pl/ksiazki/24/ksiazki03.php.
Lang B.: Nazistowskie ludobójstwo. Akt i idea. Przeł. A. Ziębińska‑Witek. Lublin 2006.
Lyotard J.‑F.: Poróżnienie. Przeł. B. Banasiak. Kraków 2010.
Miłoszewski Z.: Ziarno prawdy. Warszawa 2011.
Mizerkiewicz T.: Literatura obecna. Szkice o najnowszej prozie i krytyce. Kraków 2013.
Momro J.: Pamięć protetyczna. W: J. Momro: Widmontologie nowoczesności. Genezy. Warszawa 2014.
Morawiec A.: Literatura w lagrze, lager w literaturze. Fakt – temat – metafora. Łódź 2009.
Płuciennik J.: Retoryka wzniosłości w dziele literackim. Kraków 2000.
Rosenfeld A.H.: Kres Holokaustu. Przeł. A. Czekalska, A. Kuczkiewicz‑Fraś. Kraków 2013.
Rudniańska J.: Kotka Brygidy. Lasek 2007.
Shallcross B.: Requiem dla kanonu? Szczególny przypadek kanonu transatlantyckiego. „Teksty Drugie” 2014, nr 4.
Słownik literatury polskiej XIX wieku. Red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa. Wrocław–Warszawa–Kraków 1991.
Tulli M.: Szum. Kraków 2014.
Tulli M.: Włoskie szpilki. Warszawa 2011.
Ubertowska A.: Shoah i literatura na „obrzeżach mowy”. O prozie Michała Głowińskiego i Marka Bieńczyka. W: Pamięć Shoah. Kulturowe reprezentacje i praktyki upamiętniania. Red. T. Majewski, A. Zeidler‑Janiszewska. Łódź 2009, s. 811–820.
Ubertowska A.: Świadectwo – trauma – głos. Literackie reprezentacje Holokaustu. Kraków 2007.
Wydra J.: Esesman i Żydówka. Wojna i miłość. Poznań 2015.
Instytut Nauk o Literaturze Polskiej, Uniwersytet Śląski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
