Szlemiele. Zwierzęta wobec Zagłady w literaturze dla dzieci
Abstrakt
Schlemiels. Animals and the Shoah in Children’s Literature
The author of the article is interestedin R.M. Groński’s book, entitled Szlemiel, whose narrator and protagonist is an English bulldog, living with a Jewish intellectual family in pre‑war
and war Warsaw. Other pieces mentioned in the text – providing a context for this short story, in which the animal motif is dominant – are among others Bezsenność Jutki by D. Combrzyńska‑Nogala, XY by J. Rudniańska, Wojna na Pięknym Brzegu by A.M. Grabowski and Arka czasu… by M. Szczygielski. Firstly, it is shown how narratives aimed at children regain the issue of the fate and experiences of the companion species during World War II, with a special emphasis put on the Shoah: the issue underestimated in both so‑called literary texts for adults, and historical works. After all, Jews in certain regions of the Third Reich were not allowed to keep animals at home; many of them were hidden and then abandoned out of necessity when their owners were moved to ghettoes. Sensitivity and imagination of a child turns out to be a medium that is in particular proximity to emotions and experiences of animals, while their perspective makes it easier for the youngest readers – target audience of the analysed novels – to confront the memory of the Shoah. The important context, somewhat legitimising the narratives the author examines, is the presence of these threads in literature of personal document (for instance in V. Klemperer’s diaries) and memoir prose (for instance in I. Krzywicka’s Mieszane towarzystwo…), which so far has often been overlooked. The methodological basis of the interpretation is É. Baratay’s Point depue animal. Uneautre version de l’histoire, recently published in Polish (Zwierzęcy punkt widzenia. Inna wersja historii). By formulating a thesis that literature for children on the subject of the Holocaust somewhat assert the animals’ fate, the author on the one hand thinks about therestrictions and simplifications these narratives presuppose, and on the other asks whether the inclusion of non‑human subjects breaks the schemes this literature has created.
Key words: children’s literature, Holocaust, animal studies
Bibliografia
Baratay É.: Zwierzęcy punkt widzenia. Inna wersja historii. Przeł. P. Tarasewicz. Gdańsk 2014.
Combrzyńska‑Nogala D.: Bezsenność Jutki. Il. J. Rusinek. Łódź 2012.
Dagan B.: Czika, piesek w getcie. Przeł. S. Raczyńska. Oświęcim 2012.
Dzieci Holocaustu mówią… Vol. 2. Dodruk przygotowali J. Gutenbaum i A. Latała. Warszawa 2001.
Ferry L.: Nowy ład ekologiczny: drzewo, zwierzę i człowiek. Przeł. H. i A. Miś. Warszawa 1995.
Fink I.: Pies. W: I. Fink: Odpływający ogród. Opowiadania zebrane. Warszawa 2002, s. 98–104.
Frank A.: Dziennik (oficyna). 12 czerwca 1942–1 sierpnia 1944. Red. O.H. Frank, M. Pressler. Przeł. A. Oczko. Wyd. II. Kraków 2015.
Gorat G.: Szczury i wilki. Warszawa 2009.
Grabowski A.M.: Wojna na Pięknym Brzegu. Il. J. Rusinek. Łódź 2014.
Groński R.M.: Szlemiel. Il. K. Figielski. Warszawa 2010.
Jaroń Ł.: Mamo, poczytaj mi o Holokauście. Dostępne w Internecie: http://kulturaonline.pl/mamo,poczytaj,mi,o,holokauscie,tytul,artykul,15107.html [data dostępu: 28.02.2016].
Jasnowski P.: Zagłada Żydów w najnowszej literaturze dla dzieci. „Ryms” 2013, nr 19, s. 6–7.
Kielar W.: Anus mundi. Wrocław 2004.
Klemperer V.: Dziennik 1933–1945. Wybór dla młodych czytelników. Przeł. A. i A. Klubowie. Kraków 1999.
Kowalska‑Leder J.: Doświadczenie Zagłady z perspektywy dziecka w polskiej literaturze dokumentu osobistego. Wrocław 2009.
Krupiński P.: Pies patrzy na getto. Zwierzę jako podmiot narracji postholokaustowych. W: Ślady II wojny światowej i Zagłady w najnowszej literaturze polskiej. Red. B. Sienkiewicz, S. Karolak. Poznań 2016, s. 57–85.
Krzywicka I.: Mieszane towarzystwo. Opowiadania dla dorosłych o zwierzętach. Warszawa 1997.
Kuczyńska‑Koschany K.: „Все поэты жиды“. Antytotalitarne gesty poetyckie i kreacyjne wobec Zagłady oraz innych doświadczeń granicznych. Poznań 2013.
LaCapra D.: Powrót do pytania o to, co ludzkie i zwierzęce. Przeł. K. Bojarska. W: Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia. Red. E. Domańska. Poznań 2010, s. 417–475.
Landau I.: Ostatnie piętro. Il. J. Rusinek. Łódź 2015.
Lanzmann C.: Zając z Patagonii. Przeł. M. Ochab. Wołowiec 2010.
Mayer J.: Życie w słoiku. Ocalenie Ireny Sendler. Jak nastolatki z Kansas odkryły i uratowały od zapomnienia polską bohaterkę Holokaustu. Przeł R. Stiller. Warszawa 2013.
Olczak‑Ronikier J.: Korczak. Próba biografii. Warszawa 2011.
Orlev U.: Wyspa na ulicy Ptasiej. Przeł. L.J. Kern. Il. O.E. Tchernov. Poznań 2011.
Papuzińska J.: Asiunia. Il. M. Szymanowicz. Warszawa–Łódź 2011.
Patterson Ch.: Wieczna Treblinka. Przeł. R. Rupowski. Opole 2003.
Piątkowska R.: Wszystkie moje mamy. Il. M. Szymanowicz. Łódź 2013.
Rudniańska J.: Kotka Brygidy. Lasek 2007.
Rudniańska J.: XY. Il. J. Ambrożewski. Warszawa 2012.
Sax B.: Animals in the Third Reich. Pets, Scapegoats, and the Holocaust. New York 2000.
Serraillier I.: Srebrny miecz. Przeł. J. Łoziński. Il. na podstawie rysunków C.W. Hodgesa. Poznań 2014.
Skowera M.: Polacy i Żydzi, dzieci i dorośli. Kto jest kim w „Kotce Brygidy” Joanny Rudniańskiej i „Bezsenności Jutki” Doroty Combrzyńskiej‑Nogali. „Konteksty Kultury” 2014, T. 11, nr 1, s. 57–72.
Szczygielski M.: Arka czasu czyli Wielka ucieczka Rafała od kiedyś przez wtedy do teraz i wstecz. Il. D. de Latour. Warszawa 2013.
Tindol R.: The Best Friends of the Murderers: Guard Dogs and the Nazi Holocaust. In: Animals and War. Studies of Europe and North America. Ed. R. Hediger. Boston 2012, s. 105–123.
Ubertowska A.: Natura u kresu (ekocyd). Podmiotowość po katastrofie. „Teksty Drugie” 2013, nr 1/2, s. 33–45.
Wróbel K.: Zwierzęta w getcie warszawskim. Inna wersja historii. Warszawa 2015 (praca magisterska).
Zabawa K.: Historia we współczesnej literaturze dla dzieci. W: Pamięć – kultura – edukacja. Red. nauk. A.P. Bieś SJ, M. Chrost, B. Topij‑Stempińska. Kraków 2011, s. 309–329.
Zabawa K.: Rozpoczęta opowieść. Polska literatura dziecięca po 1989 roku wobec kultury współczesnej. Kraków 2013.
Katedra Literatury i Tradycji Romantyzmu, Uniwersytet Łódzki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
