Literatura rosyjska wobec zagłady sowieckich jeńców wojennych
Abstrakt
The article concerns the motif and theme of Soviet prisoners of war in Russian literature. It presents the most important historical facts, which are the sources of literary approaches, concerning the complicated fate of Soviet POWs during the German-Soviet war (1941‒1945) and after its end. It also shows the political and ideological determinants of the literary image of a prisoner (as a traitor and coward, a resistance fighter in camps and a partisan, victim). The subjects of the analysis are both fictive works and memoirs, among others Mikhail Sholokhov’s The Fate of a Man (Судьба человека), Aleksandr Solzhenitsyn’s One day in the life of Ivan Denisovich (Один день Ивана Денисовича), Vasily Grossman’s Life and fate (Жизнь и судьба), Andrey Pogozhev’s Escape from Auschwitz (Смерть стояла у нас за спиной).
Słowa kluczowe
literatura rosyjska; temat; motyw; ludobójstwo; zbrodnie nazistowskie; zbrodnie wojenne; radzieccy więźniowie wojenni
Bibliografia
Aleksijewicz S.: Wojna nie ma w sobie nic z kobiety. Przeł. [z ros.] J. Czech. Wołowiec 2015.
Applebaum A.: Gułag. Przeł. J. Urbański. Warszawa 2013.
Autobiografia Rudolfa Hössa komendanta obozu oświęcimskiego. Przeł. W. Grzymski. Przedm. F. Ryszka. Warszawa 1990.
Bartosik I., Martyniak Ł., Setkiewicz P.: Początki obozu Birkenau w świetle materiałów źródłowych. Oświęcim 2017.
The Black Book, the Nazi Crime against the Jewish People. New York 1946.
Bykow W.: Ballada alpejska. W: W. Bykow: Ballada alpejska. Przeł. W. Woroszylski. Warszawa 1970, s. 5–141.
Bykow W.: Pułapka. W: W. Bykow: Ballada alpejska. Przeł. W. Woroszylski. Warszawa 1970, s. 142–186.
Datner S.: Zbrodnie Wehrmachtu na jeńcach wojennych armii regularnych w II wojnie światowej. Wyd. 2 popr. i poszerz. Warszawa 1964.
Diegtiariew W.: Zwyciężając śmierć. Przeł. E. Dziadosz. „Kamena” 1963, nr 20, s. 6–8.
Diegtiariew W.: Zwyciężając śmierć. Przeł. M. Klimkowski. Lublin 1970.
Diewiatajew M.: Ucieczka z piekła. Przeł. T. Kłosowicz. Brzezia Łąka 2011.
Diewiatajew M.: Ucieczka z wyspy Uznam. Przeł. L. Hofman. Warszawa 1972.
Fast P.: Literatura okresu II wojny światowej. W: Historia literatury rosyjskiej XX wieku. Red. A. Drawicz. Warszawa 1997, s. 385–398.
Friedländer S.: Czas eksterminacji. Nazistowskie Niemcy i Żydzi 1939–1945. Przeł. S. Kupisz, A.M. Nowak, K. Masłowski. Warszawa 2010.
Gosk T.: Od tłumacza. W: W. Siomin: Zapora. Przeł. T. Gosk. Warszawa 1987, s. 249–253.
Grossman W.: Życie i los. Przeł. J. Czech. Przedm. A. Pomorski. Warszawa 2009.
Grossman W.: Życie i losy. Przeł. I. Piotrowska, S. Pollak. Warszawa 1957.
Heller M.: Świat obozów koncentracyjnych a literatura sowiecka. Przeł. M. Kaniowski [właśc. J. Pomianowski]. Warszawa 1981.
Hilberg R.: Zagłada Żydów europejskich. Przeł. J. Giebułtowski. T. 3. Warszawa 2014.
Historia literatury rosyjskiej XX wieku. Red. A. Drawicz. Warszawa 1997.
Jazukiewicz-Osełkowska L.: Rosyjska proza radziecka lat 1956–1969 o drugiej wojnie światowej w recepcji polskiej. W: Literatury słowiańskie o drugiej wojnie światowej. Red. J. Śliziński. T. 1. Wrocław 1973, s. 163–226.
Josilewicz A.: Ci, co pokonali śmierć. Przeł. T. Żeromski. Warszawa 1966.
Konwencja dotycząca traktowania jeńców wojennych, podpisana w Genewie, dnia 27 lipca 1929 r. (Ratyfikowana zgodnie z ustawą z dnia 18 lutego 1932 r.). Dostępne w Internecie: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19321030866 [data dostępu: 11.02.2019].
Kuwałek R.: Kolaboracja ze strachu? Jeńcy sowieccy w formacji SS-Wachmannschaften z obozu szkoleniowego SS w Trawnikach. W: Jeńcy sowieccy na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej. Red. J. Wojtkowiak. Warszawa 2015, s. 201–231.
Lachendro J.: Jeńcy sowieccy w KL Auschwitz. Oświęcim 2016.
Lipatow A.W.: Literatura i fakt. (Wojna w twórczości pisarzy polskich i rosyjskich). W: Druga wojna światowa w literaturze polskiej i obcej. Red. L. Ludorowski. Lublin 1994, s. 259–277.
Łukaszkiewicz Z.: Zagłada jeńców radzieckich w obozach na ziemiach polskich. „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce” 1949, T. 5, s. 123–170.
Macek Z.: Hitlerowski obóz pracy przymusowej w Szebniach. Jasło 2013.
Mackiewicz J.: Kontra. Paris 1957.
Marszałek J.: Majdanek. Obóz koncentracyjny w Lublinie. Warszawa 1987.
Materski W.: Polityka historyczna Federacji Rosyjskiej po 2000 r. „Dzieje Najnowsze” 2014, nr 4, s. 93–115.
Megargee G.P.: Front Wschodni 1941. Przeł. T. Łuczak. Warszawa 2009.
Merridale C.: Wojna Iwana. Armia Czerwona 1939–1945. Przeł. K. Bażyńska-Chojnacka, P. Chojnacki. Poznań 2007.
Motyka G.: Tragedia jeńców sowieckich w czasie II wojny światowej w polskiej historiografii. W: Jeńcy sowieccy na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej. Red. J. Wojtkowiak. Warszawa 2015, s. 17–33.
Newerly I.: Chłopiec z Salskich Stepów. Warszawa 1948.
Od redakcji. W: A. Peczorski [właśc. A. Pieczerski]: Powstanie w Sobiborze. Przeł. A. Kubiak. „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1952, nr 1, s. 45.
Olędzka J.: Rola pamięci o Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej w strategii utrwalania jedności narodu rosyjskiego. „Studia Podlaskie” 2016, T. 24, s. 137–147.
Otto R., Keller R., Nagel J.: Radzieccy jeńcy wojenni – liczby i skala problemu. Przeł. A. Szypulski. „Łambinowicki Rocznik Muzealny. Jeńcy wojenni w latach II wojny światowej” 2014, T. 37, s. 71–93.
Peczorski [właśc. Pieczerski] A.: Powstanie w Sobiborze. Przeł. A. Kubiak. „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1952, nr 1, s. 3–45.
Pietrzycka-Bohosiewicz K.: Posłowie. „Generał i jego armia”. W: G. Władimow: Generał i jego armia. Przeł. R. Śliwowski. Kraków 1999, s. 419–436.
Pilar J.: Człowiek pozostaje człowiekiem. Przeł. Z. Korczak-Zawadzka. Warszawa 1965.
Pilar J.: Ludzie w pasiakach. Przeł. J. Dyjeciński. Przedm. K. Rusinek. Warszawa 1958.
Pilar J.: Późną wiosną. Przeł. W. Parecka. Warszawa 1962.
Piper F.: Geneza obozu. W: Auschwitz 1940–1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu. Red. nauk. W. Długoborski, F. Piper. T. 1: Założenie i organizacja obozu. Oświęcim 1995, s. 29–47.
Piper F.: Zadania i cele funkcjonowania obozu. W: Auschwitz 1940–1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu. Red. nauk. W. Długoborski, F. Piper. T. 1: Założenie i organizacja obozu. Oświęcim 1995, s. 99–102.
Piper F.: Zagłada. W: Auschwitz 1940–1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu. Red. nauk. W. Długoborski, F. Piper. T. 3: Zagłada. Oświęcim 1995, s. 3–218.
Pirogow A.: Międzynarodówka straceńców. Przeł. W. Wojtyga-Zagórska. Warszawa 1972.
Pogozhev A.: Escape from Auschwitz. Transl. V. Krupnik, J. Armstrong. Philadelphia 2007.
Pogożew A.: Ucieczka z Auschwitz. Przeł. K. Bażyńska-Chojnacka, P. Chojnacki. Warszawa 2011.
Raus A.: W hołdzie pomordowanym. „Nowiny” [Rzeszów] z 22 sierpnia 2001 r., s. 4.
Siomin W.: Zapora. Przeł. T. Gosk. Warszawa 1987.
Siomin W.: Znak OST. Przeł. T. Gosk. Warszawa 1979.
Smaga J.: Wojna niemiecko-radziecka 1941–1945 w rosyjskiej prozie radzieckiej. Warszawa–Kraków 1975.
Snyder T.: Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem a Stalinem. Przeł. B. Pietrzyk. Warszawa 2015.
Sołżenicyn A.: Jeden dzień Iwana Denisowicza. Powieść. [Tel Aviv] 1970.
Sołżenicyn A.: Jeden dzień Iwana Denisowicza. Przeł. I. Lewandowska, W. Dąbrowski. „Polityka” 1962, nr 48, s. 12; nr 49, s. 12; nr 50, s. 12; nr 51, s. 12; nr 52, s. 12; 1963, nr 1, s. 12; nr 2, s. 11–12; nr 3, s. 11–12; nr 4, s. 11–12; nr 5, s. 9–10.
Sołżenicyn A.: Jeden dzień Iwana Denisowicza. Przeł. W. Dąbrowski, I. Lewandowska. Warszawa 1989.
Sołżenicyn A.: Jeden dzień Iwana Denisowicza. Warszawa 1980.
Stochel H.: Rosyjska proza radziecka lat 1946–1955 o drugiej wojnie światowej w recepcji polskiej. W: Literatury słowiańskie o drugiej wojnie światowej. Red. J. Śliziński. T. 1. Wrocław 1973, s. 133–162.
Strzelecka I.: Budowa, rozbudowa oraz rozwój obozu i jego filii. W: Auschwitz 1940–1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu. Red. nauk. W. Długoborski, F. Piper. T. 1: Założenie i organizacja obozu. Oświęcim 1995, s. 49–98.
Szczepański J.J.: Buty. W: J.J. Szczepański: „Buty” i inne opowiadania. Kraków 1956, s. 53–89.
Szołochow M.: Los człowieka. Przeł. I. Piotrowska. Warszawa 1960.
Szołochow M.: Nauka nienawiści. Moskwa 1945.
Szołochow M.: Nauka nienawiści. Przeł. W. Kiwilszo. W: M. Szołochow: Walczyli za ojczyznę. Los człowieka. Przeł. I. Piotrowska, W. Kiwilszo. Warszawa 1977, s. 5–26.
Szołochow M.: Szkoła nienawiści. W: Na polach wielkiej bitwy. Moskva 1942, s. 12–31.
Szymborska W.: Rehabilitacja. W: W. Szymborska: Wołanie do Yeti. Kraków 1957, s. 29–30.
Tołstoj A.: [Wstęp]. W: Na polach wielkiej bitwy. Moskva 1942, s. 3–4.
Wachsmann N.: Historia nazistowskich obozów koncentracyjnych. Przeł. M. Antosiewicz. Warszawa 2016.
Władimow G.: Generał i jego armia. Przeł. R. Śliwowski. [Wstęp R. Śliwowski. Posł. K. Pietrzycka-Bohosiewicz]. Kraków 1999.
Wojtkowiak J.: Ofiary zapomnianego ludobójstwa. W: Jeńcy sowieccy na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej. Red. J. Wojtkowiak. Warszawa 2015, s. 7–16.
Антокольский П., Каверин В.: Восстание в Собибуре. «Знамя» 1945, № 4, с. 69–79.
Быкаў В.: Альпійская балада. Аповесць. Мінск 1964.
Быкаў В.: Пастка. (Маленькая аповесць). В: В. Быкаў: Адна ноч. Аповесць, апавяданні. Мінск 1965, с. 5–78.
Быков В.: Альпийская баллада. В: В. Быков: Альпийская баллада. Повести. Авториз. пер. с белорус. М. Горбачева. Москва 1964.
Быков В.: Западня. В: В. Быков: Повести огненных лет. Авториз. пер. с белорус. М. Горбачева. Москва 1964, с. 32–50.
Васильев И., Сванидзе Н.: Собибор. Возвращение подвига Александра Печерского. Москва 2018.
Васильев С.: Достоинство. Поэма. Москва 1975.
Владимов Г.: Генерал и его армия. Роман. «Знамя» 1994, № 4, c. 5–165; № 5, с. 4–179.
Владимов Г.: Генерал и его армия. Роман. Москва 1997.
Воробьёв К.: Это мы, Господи! Повесть. В: К. Воробьёв: Убиты под Москвой. Это мы, Господи! Москва 1987, с. 65–158.
Воробьёв К.: Это мы, Господи! Повесть. «Наш Современник» 1986, № 10, с. 96–155.
Голубов С.: Когда крепости не сдаются. Роман. Москва 1953.
Гроссман В.: Жизнь и судьба. Роман. Lausanne 1980.
Гроссман В.: Жизнь и судьба. Роман. Москва 1988.
Гроссман В.: Жизнь и судьба. Роман. Москва 1990.
Гроссман В.: За правое дело. Москва 1954.
Гроссман В.: За правое дело. Москва 1956.
Гроссман В.: За правое дело. «Новый мир» 1952, № 7, с. 3–131; № 8, с. 74–227; № 9, с. 5–122; № 10, с. 128–209.
Девятаев М.: Побег из ада. Саранск 1964.
Девятаев М.: Побег из ада. Саранск 1985.
Девятаев М.: Полет к солнцу. Москва 1972.
Дегтярев В.: Побеждая смерть. Ростов-на-Дону 1962.
Злобин С.: Пропавшие без вести. Роман. T. 1–2. Москва 1962.
Иосилевич А.M.: Победили смерть. Записки бывшего узника гитлеровского концлагеря. Харьков 1964.
Кораллов М.: Степан Павлович Злобин (1903–1965). Dostępne w Internecie: http://www.golubinski.ru/russia/zlobin/zlobin.html [data dostępu: 28.02.2019].
Неверли И.: Парень из Сальских степей. Пер. с пол. З. Шаталовой. Москва 1957.
Печерский A.: Восстание в Собибуровском лагере. Ростов-на-Дону 1945.
Пиляр Ю.: Все это было! Повесть. Москва 1956.
Пиляр Ю.: Все это было! Повесть. «Новый мир» 1955, № 10, с. 113–158; № 11, с. 85–135.
Пиляр Ю.: Люди остаются людьми. Роман. [Москва] 1963.
Пиляр Ю.: Люди остаются людьми. Роман. Москва 1966.
Пиляр Ю.: Люди остаются людьми. Роман. «Юность» 1963, № 6, с. 7–37; № 7, с. 25–48; № 8, с. 38–74.
Пиляр Ю.: Люди остаются людьми. Роман. Книга вторая. «Юность» 1964, № 3, с. 6–29; № 4, с. 40–62; № 5, с. 47–63.
Пиляр Ю.: Поздней весной. «Москва» 1960, № 10, с. 119–166.
Пиляр Ю.: Пять часов до бессмертия. Повести. Москва 1974.
Пиляр Ю.: Честь. Роман. Москва 1987.
Пирогов А.И.: Этого забыть нельзя. Воспоминания бывшего военнопленного. Одесса 1961.
Погожев А.: Смерть стояла у нас за спиной. В: A. Погожев, П. Стенькин: Побег из Освенцима. Остаться в живых. Москва 2005, с. 7–226.
Пушкарев И.: «Это горят трупы ваших товарищей по эшелону». Восстание в лагере Собибор. Bоспоминания организатора Александра Печерского. Dostępne w Internecie: https://www.znak.com/2018-05-03/originalnaya_istoriya_vosstaniya_v_sobibore_glazami_ego_organizatora [data dostępu: 13.02.2019].
Семин В.: Нагрудный знак «ОСТ». Роман. «Дружба народов» 1976, № 4, с. 93–168; № 5, с. 67–195.
Семин В.: Нагрудный знак «ОСТ». Роман. Москва 1978.
Семин В.: Плотина. Романы. Москва 1982.
Солженицын А.: Один день Ивана Денисовича. Повесть. Москва 1962.
Солженицын А.: Один день Ивана Денисовича. Повесть. «Новый мир» 1962, № 11, с. 8–71.
Шевченко В.: Деятельность лагерей специального назначения НКВД СССР в 1941–1946 годах. Волгоград 2010. Dostępne w Internecie: http://www.dissercat.com/content/deyatelnost-lagerei-spetsialnogo-naznacheniya-nkvd-sssr-v-1941-1946-godakh [data dostępu: 11.02.2019].
Шолохов М.: Наука ненависти. Москва 1942.
Шолохов М.: Наука ненависти. «Правда» 1942, № 173, с. 3.
Шолохов М.: Судьба человека. Москва 1957.
Шолохов М.: Судьба человека. «Правда» 1956, № 366, с. 3; 1957, № 1, с. 3.
Щербакова И.: Память о войне: пропагандистский миф против «окопной правды». Dostępne w Internecie: https://arzamas.academy/materials/1551 [data dostępu: 16.02.2019].
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
