„Panowie! Za co nas będziecie wybijać?”. Wołyńskie wspomnienia rodziny Krzyżanowskich w relacji Jerzego Ficowskiego
Abstrakt
The article presents wartime memories of the families Krzyżanowski (after the war: Dębicki), Wajs, and Siwiak that were written down by Jerzy Ficowski in the late 1940s and early
1950s, and subsequently reprinted in consecutive versions of his monographs on Polish Romani people (Cyganie polscy. Szkice historyczno-obyczajowe and Cyganie na polskich drogach) and in his memoirs entitled Demony cudzego strachu. Wspominki cygańskie [The Demons of Other People’s Fears. The Gypsy Reminiscences]. The discussed narratives relate to experiences from Volhynia of the years 1942–1945. The article’s aim is to indicate the type and scope of alternations that Ficowski made while editing the memoirs in consecutive publications. A handwritten copy kept in archive is treated by the author of the article as the base version. The differences between the successive versions were divided into four groups: stylizations, fictionalizations, erasures and additions, ethnographical issues. What results from the conclusions of the presented analysis is the memoirs published by Ficowski no longer enjoying its status as a historical source relating to/pertaining to the wartime events in Volhynia. To the contrary, they are a testimony to the selfcensorship mechanisms implemented by Ficowski, who kept in mind the specificity of majoritydominated society members being the primary readership of his books on the Romani people.
Słowa kluczowe
Romowie; Zagłada; Wołyń; świadectwo; historia mówiona
Bibliografia
Baar H. van: Ustanawianie pamięci i trud budowania tożsamości. Refleksja nad ruchem romskim i jego historiografią. Przeł. S. Kapralski. „Studia Romologica” 2015, nr 8, s. 73–97.
Craps S.: Postcolonial Witnessing. Trauma out of Bonds. London 2013.
Dauksza A.: Ustanawianie świadka. „Teksty Drugie” 2018, nr 3, s. 69–96.
Davis Lutz B., Lutz J.M.: Gypsies as Victims of the Holocaust. “Holocaust and Genocide Studies” 1995, Vol. 9, Issue 3, s. 346–359.
Dębicki E.: Ptak umarłych. Warszawa 2004.
Ficowski J.: Cyganie na polskich drogach. Wyd. II poprawione i rozszerzone. Kraków 1965.
Ficowski J.: Cyganie na polskich drogach. Wyd. III poprawione i rozszerzone. Kraków–Wrocław 1985.
Ficowski J.: Cyganie polscy. Szkice historyczno-obyczajowe. Warszawa 1953.
Ficowski J.: Demony cudzego strachu. Wspominki cygańskie. Warszawa 1986.
Fonseca I.: Bury me Standing. The Gypsies and Their Journey. New York 1995.
Haraway D.: Wiedze usytuowane. Kwestia nauki w feminizmie i przywilej ograniczonej/częściowej perspektywy. Przeł. A. Czarnacka. Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego, 2009. Dostępne w Internecie: http://www.ekologiasztuka.pl/think.tank.feministyczny/articles.php?article_id=639 [data dostępu: 21.08.2019].
Jerzy Ficowski i biblia cyganologii. Audycja radiowa z udziałem Andrzeja Grzymały-Kazłowskiego. Warszawa, Polskie Radio Program 2. Dostępne w Internecie: https://www.polskieradio.pl/8/402/Artykul/977202,Jerzy-Ficowski-i-biblia-cyganologii [data dostępu: 21.08.2019].
Kandziora J.: Uczeń czarnoksiężnika. (Spotkanie Jerzego Ficowskiego z Julianem Tuwimem na cygańskim szlaku). „Porównania” 2014, nr 14, s. 221–235.
Kapralski S.: Naród z popiołów. Pamięć zagłady a tożsamość Romów. Kraków 2012.
Kenrick D., Puxon G.: Gypsies under the Swastika. London 1995.
Kledzik E.: Etnolog i pisarz. O autokreacji w romologicznej spuściźnie Jerzego Ficowskiego. „Autobiografia. Literatura. Kultura. Media” 2019, nr 1, s. 157–178.
Kledzik E.: Recording an Oral Message. Jerzy Ficowski and Papusza’s Poetic Project in the Postcolonial Perspective. „Rocznik Komparatystyczny” 2013, nr 4, s. 207–234. Kowarska A.: Polska Roma. Tradycja i nowoczesność. Warszawa 2004.
Machowska M.: Bronisława Wajs-Papusza. Między biografią a legendą. Kraków 2011.
Marushiakova E., Popov V.: Holocaust and the Gypsies. The Reconstruction of the Historical Memory and Creation of New National Mythology. In: Beyond Camps and Forced Labour. Current International Research on Survivors of Nazi Persecution. Vol. 2. Eds. J.D. Steinert, I. Weber-Newth. Osnabrück 2008, s. 805–826.
Marushiakova E., Popov V.: Rethinking Roma Holocaust: Victims or/and Victors. In: Beyond the Roma Holocaust. From Resistance to Mobilisation. Eds. T.M. Buchsbaum, S. Kapralski. Kraków 2017, s. 73–93.
Niziołek G.: Władza świadectwa. Między polityką a etyką. „Teksty Drugie” 2018, nr 3, s. 241–252.
Nycz R.: My, świadkowie. „Teksty Drugie” 2018, nr 3, s. 7–17.
Pieśni Papuszy. Wiersze w języku cygańskim. Przeł., oprac., wstępem i objaśnieniami opatrzył J. Ficowski. Wrocław 1956.
Stewart M.: Remembering without Commemoration: The Mnemonics and Politics of Holocaust Memories among European Roma. “The Journal of the Royal Anthropological Institute” 2004, Vol. 10, no 3, s. 561–582.
Tozzi V.: Przywileje świadectwa. Historia, pamięć i literatura w sporach o konstruowanie nieodległej przeszłości. Przeł. E. i J. Zięba. „Teksty Drugie” 2010, nr 6, s. 11–28.
Tuwim J.: Cyganie. Rozmowa z Jerzym Ficowskim. „Problemy” 1950, nr 10, s. 656–664.
White H.: Realizm figuralny w literaturze świadectwa. Przeł. E. Domańska. W: H. White: Proza historyczna. Red. E. Domańska. Kraków 2009, s. 201–218.
Zimmerman M.: Rassenutopie und Genozid. Die nationalsozialistische ‘Lösung der Zigeunerfrage’. Hamburg 1996.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0003-1432-4017
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
