Polska literatura najnowsza i Holokaust – edukacyjny potencjał fikcji?
Abstrakt
The article contains considerations regarding memory of the Holocaust in Polish contemporary prose and analyses the arguments for and against fictitious representations of the
Shoah. The author discusses the changes in treating fiction which narrates the history of Jewish people during the Second World War – from works of fiction published after the war (e.g. Wielki Tydzień by Jerzy Andrzejewski) to popular thrillers written in the 21st century. The main part of this article is devoted to a novel Tworki written by Marek Bieńczyk in 1999, telling a story of young people – Poles and Jews – employed in a mental hospital during German occupation. The novel was at the centre stage of discussion about relationship between fiction and the Shoah theme, yet the author of the article argues that it may serve as an important stepping stone in exemplifying history. This literary vision of the Holocaust (defined as “pastoral thriller”) shows educational possibilities of fiction.
Słowa kluczowe
Zagłada; Tworki; Bieńczyk; proza; literatura współczesna; fikcja; edukacja
Bibliografia
Bieńczyk M.: Tworki. Warszawa 1999.
Bojarska K.: Historia Zagłady i literatura (nie)piękna. „Tworki” Marka Bieńczyka w kontekście kultury posttraumatycznej. „Pamiętnik Literacki” 2008, R. 99, z. 2, s. 89–106.
Buryła S., Krawczyńska D.: Proza. W: Literatura polska wobec Zagłady (1939–1968). Red. S. Buryła, D. Krawczyńska, J. Leociak. Warszawa 2016, s. 452–586.
Czapliński P.: Katastrofa wsteczna. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” 2015, nr 25, s. 37–66.
Czapliński P.: Zagłada jako horror. Kilka uwag o literaturze polskiej 1985–2015. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2016, nr 12, s. 375–394.
Czapliński P., Śliwiński P.: Literatura polska 1976–1998. Przewodnik po prozie i poezji. Kraków 1999.
Czermińska M.: Autor – podmiot – osoba. Fikcjonalność i niefikcjonalność. W: Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja. Zjazd Polonistów, Kraków, 22–25 września 2004. T. 1. Red. M. Czermińska i in. Kraków 2005, s. 211–223.
Czermińska M.: Miejsca autobiograficzne. Propozycja w ramach geopoetyki. „Teksty Drugie” 2011, nr 5, s. 183–200.
Czyżak A.: W cudzej przestrzeni – narracyjne gesty (samo)poznania w prozie przełomu XX i XXI wieku. „Białostockie Studia Literaturoznawcze” 2016, nr 8, s. 169–182.
Dąbrowski B.: Zagłada, postmodernizm, kanon i literatura popularna. „Narracje o Zagładzie” 2015, nr 1, s. 31–45.
Derrida J.: Edmund Jabés i pytania księgi. Przeł. A. Wodnicki. „Literatura na Świecie” 2001, nr 7, s. 137–159.
Domańska E.: Historia ratownicza. „Teksty Drugie” 2014, nr 5, s. 12–26.
Gross J.T.: Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka. Sejny 2000.
Krawczyńska D.: Wstęp. W: Literatura polska wobec Zagłady (1939–1968). Red. S. Buryła, D. Krawczyńska, J. Leociak. Warszawa 2016, s. 10–26.
Łebkowska A.: Poznawanie siebie i poznawanie innego. Wobec inności literatury. W: Polonistyka w przebudowie. Literaturoznawstwo – wiedza o języku – wiedza o kulturze – edukacja. Zjazd Polonistów, Kraków, 22–25 września 2004. T. 1. Red. M. Czermińska i in. Kraków 2005, s. 238–252.
Morawiec A.: Holokaust i postmodernizm. O „Tworkach” Marka Bieńczyka. „Ruch Literacki” 2005, z. 2, s. 193–209.
Nasiłowska A.: Literatura okresu przejściowego 1975–1996. Warszawa 2013.
Nycz R.: „Wyrażanie niewyrażalnego” w literaturze nowoczesnej (wybrane zagadnienia). W: Literatura wobec niewyrażalnego. Red. W. Bolecki, E. Kuźma. Łódź 1998, s. 79–100.
Tomczok M.: „Opowiadanie jest stałym bytu cieniem”. Kilka uwag o kanonie Zagłady w literaturze najnowszej. „Narracje o Zagładzie” 2015, nr 1, s. 75–95.
Tomczok M.: Złoto i dzieci. Polski horror ratowniczy. W: Historie i narracje. Od historii lokalnej do opowieści postantropocentrycznej. Red. R. Makarska. Katowice 2019, s. 15–30.
Ubertowska A.: Aporie, skandale, wyrwy w tekście. Etyka opowieści o Zagładzie. „Teksty Drugie” 2002, nr 1–2, s. 125–139.
Ubertowska A.: Świadectwo – trauma – głos. Literackie reprezentacje Holokaustu. Kraków 2007.
Zaleski M.: Echa idylli w literaturze polskiej doby nowoczesności i późnej nowoczesności. Kraków 2007.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0001-8918-5264
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
