Język hebrajski oraz jidysz w sztuce Haima Maora, izraelskiego artysty drugiego pokolenia
Abstrakt
Haim Maor to izraelski artysta drugiego pokolenia czy też postpokolenia, posługujący się w swej twórczości różnymi środkami wyrazu, jak np. malarstwo, instalacja, fotografia, performance, i uprawiający sztukę biograficzną. W wielu pracach posługuje się słowem lub tekstem w językach: hebrajskim, jidysz, angielskim, niemieckim, polskim oraz arabskim. W niniejszym artykule autor koncentruje uwagę głównie na tych pracach, w których Haim Maor – w sposób bliski konceptualizmowi, postkonceptualizmowi oraz poezji konkretnej – posługuje się słowem (głównie w językach hebrajskim oraz jidysz). Odnosi się do obecnego w sztuce tego artysty napięcia pomiędzy oficjalnym językiem młodego i dumnego państwa Izrael – hebrajskim, a pogardzanym przez izraelskie elity językiem diaspory – jidysz. Prace Maora przywołują Zagładę głównie poprzez odniesienia do rodzinnych historii. W artykule autor podejmuje wątek pamięci obecny w sztuce tego artysty, sytuując jego twórczość w kontekście „sztuki po Zagładzie” oraz pojęcia postpamięci (Marianne Hirsch), pokazując, w jaki sposób zmieniał się stosunek do tragedii Szoa w Państwie Izrael. Sztuka Maora poddaje krytyce mitologie funkcjonujące w izraelskim społeczeństwie, np. mit „pięknej” śmierci. Sięgając zarówno do badań izraelskich historyków syjonistycznych (Anita Shapira) oraz tzw. nowych historyków (Shlomo Sand, Tom Segev, Ilan Pappé oraz Idith Zertal), a także do tekstów lewicowych publicystów i pisarzy (Dawid Grosman, Amos Oz, Ari Shavit), autor próbuje unaocznić czytelnikowi, w jaki sposób przepracowywano na gruncie sztuk wizualnych te same problemy, z którymi mierzą się historycy, literaci oraz dziennikarze.
Słowa kluczowe
Haim Maor; drugie pokolenie; nowi historycy; numer obozowy; postpamięć; postsyjonizm
Bibliografia
Barutin B.: Haim Maor – znicz pamięci. Artysta drugiego pokolenia po Holocauście. Przeł. B. Juszczyk. „Pro Memoria” 2009, nr 2 (29), s. 132–143.
Jakubowicz R.: Midrasz wizualny albo trzecie znaczenie. Z Haimem Maorem rozmawia Rafał Jakubowicz. Przeł. R. Jakubowicz. „Midrasz. Pismo Żydowskie” 2014, nr 6 (182), listopad/grudzień, s. 5–11.
Jakubowicz R.: Siedem, osiem, cztery, cztery, sześć. O sztuce Haima Maora. „Midrasz. Pismo Żydowskie” 2011, nr 4 (162), lipiec/sierpień, s. 54–59.
Maor H.: Zapomniane historie. Przeł. B. Juszczyk. „Pro Memoria” 2009, nr 2 (29), s. 125–127.
Maor (Moshkovitz) H.: Sztuka i życie. Przeł. B. Juszczyk. „Pro Memoria” 2009, nr 2 (29), s. 128–131.
Agamben G.: Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek. Przeł. S. Królak. Warszawa 2008.
Améry J.: Poza winą i karą. Przeł. R. Turczyn. Kraków 2007.
Arendt H.: Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła. Przeł. A. Szostkiewicz. Kraków 1998.
Bauman Z.: Nowoczesność i Zagłada. Przeł. T. Kunz. Kraków 2009.
Ben Gurion. Żywot polityczny. Z Szimonem Peresem rozmawia David Landau. Przeł. H. Jankowska. Warszawa 2013.
Bronowski J.: Jakie są widoki Biblii. Przeł. L. Kwiatkowski. „Literatura na Świecie” 2004, nr 11–12 (400–401), s. 417–422.
Buber M.: Obrazy dobra i zła. Przeł. M. Masny. Gliwice 2017.
Butler J.: Na rozdrożu. Żydowskość i krytyka syjonizmu. Przeł. M. Filipczuk. Warszawa 2014.
Engelking B.: „Czas przestał dla mnie istnieć”. Analiza doświadczenia czasu w sytuacji ostatecznej. Warszawa 1996.
Finkielkraut A.: Niewdzięczność. Rozmowa o naszych czasach (rozmawiał Antoine Robitaille). Przeł. S. Królak. Warszawa 2005.
Finkielkraut A.: W imię innego. Antysemicka twarz lewicy. Przeł. R. Lis. Warszawa 2005.
Forecki P.: Po Jedwabnem. Anatomia pamięci funkcjonalnej. Warszawa 2018.
Gebert K.: Miejsce pod słońcem. Wojny Izraela. Warszawa 2008.
Glucksmann A.: Rozprawa o nienawiści. Przeł. W. Prażuch. Warszawa 2008.
Grabski A.: Lewica przeciwko Izraelowi. Studia o żydowskim lewicowym antysyjonizmie. Warszawa 2008.
Grossman D.: Patrz pod: Miłość. Przeł. M. Sommer. Warszawa 2008.
Gruber R.E.: Odrodzenie kultury żydowskiej w Europie. Przeł. A. Nowakowska. Sejny 2004.
Hartmann G.: Bitburg. Przeł. T. Łysak. „Literatura na Świecie” 2004, nr 1–2 (390–391), s. 329–341.
Herzl T.: Państwo Żydowskie. Próba nowoczesnego rozwiązania kwestii żydowskiej. Przeł. J. Surzyn. Kraków 2006.
Hirsch M.: Pokolenie postpamięci. Przeł. M. Borowski, M. Sugiera. „Didaskalia. Gazeta Teatralna” 2011, nr 105, s. 28–36.
Hussakowska M.: Minimalizm. Kraków 2003.
Janicka E., Żukowski T.: Przemoc filosemicka? Nowe polskie narracje o Żydach po roku 2000. Warszawa 2016.
Jasiński A.: Architektura i urbanistyka Izraela. Kraków 2016.
Jedlińska E.: Sztuka po Holocauście. Łódź 2001.
Kaniuk J.: Adam, syn psa. Przeł. L. Kwiatkowski. „Literatura na Świecie” 2004, nr 11–12 (400–401), s. 287–311.
Klemperer V.: LTI. Notatnik filologa. Przeł. J. Zychowicz. Kraków 1983.
Kowalczyk I.: Podróż do przeszłości. Interpretacje najnowszej historii w polskiej sztuce krytycznej. Warszawa 2010.
Levi P.: Czy to jest człowiek. Przeł. H. Wiśniowska. Oświęcim–Warszawa 1996.
Levi P.: Pogrążeni i ocaleni. Przeł. S. Kasprzysiak. Kraków 2007.
Lorenc M.: Trzęsienie Ziemi Świętej. Konflikt bliskowschodni i próby jego rozwiązania. Poznań 2007.
Mopsik Ch.: Kabała. Przeł. A. Szymanowski. Warszawa 2001.
Morin E.: Świat nowoczesny a kwestia żydowska. Przeł. W. Prażuch. Warszawa 2010.
Niziołek G.: Polski teatr Zagłady. Warszawa 2013.
Oz A.: Do fanatyków. Trzy refleksje. Przeł. L. Kwiatkowski. Poznań 2018.
Oz A.: Opowieść o miłości i mroku. Przeł. L. Kwiatkowski. Warszawa 2005.
Oz A., Oz‑Salzberger F.: Żydzi i słowa. Przeł. P. Paziński. Warszawa 2014.
Pappé I.: Czystki etniczne w Palestynie. Przeł. A. Sak. Warszawa 2017.
Pluszka A.: Trzy klocki w puzzlach. Rozmowa z Piotrem Pazińskim. Dostępne w Internecie: http://www.dwutygodnik.com/artykul/6855‑trzy‑klocki‑w‑puzzlach.html [data dostępu: 14.08.2018].
Rabkin Y.M.: W imię Tory. Żydzi przeciwko syjonizmowi. Przeł. Ł. Brzeziński. Warszawa 2007.
Rosenberg G.: Kraj utracony. Moja historia Izraela. Przeł. M. Haykowska. Wołowiec 2011.
Rosenfeld A.H.: Podwójna śmierć. Rozważania o literaturze Holocaustu. Przeł. B. Krawcowicz. Warszawa 2003.
Saltzman L.: Awangarda i kicz raz jeszcze. O estetyce reprezentacji. Przeł. K. Bojarska. „Literatura na Świecie” 2004, nr 1–2 (390–391), s. 201–215.
Sand Sh.: Dlaczego przestałem być Żydem. Spojrzenie Izraelczyka. Przeł. I. Badowska. Warszawa 2014.
Sand Sh.: Kiedy i jak wynaleziono naród żydowski. Przeł. H. Zbonikowska‑Bernatowicz. Warszawa 2014.
Sand Sh.: Kiedy i jak wynaleziono Ziemię Izraela. Od Ziemi Świętej do ojczyzny. Przeł. M. Kozłowski. Warszawa 2015.
Sartre J.‑P.: Rozważania o kwestii żydowskiej. Przeł. J. Lisowski. Łódź 1992.
Scholem G.: Kabała i jej symbolika. Przeł. R. Wojnakowski. Warszawa 2014.
Scholem G.: Mistycyzm żydowski i jego główne kierunki. Przeł. I. Kania. Warszawa 2007.
Scholem G.: O mistycznej postaci bóstwa. Przeł. A.K. Haas. Warszawa 2010.
Scholem G.: O podstawowych pojęciach judaizmu. Przeł. J. Zychowicz. Warszawa 2015.
Schwan G.: Polityczny sens przemilczanej winy. „Gazeta Wyborcza” z 31 sierpnia–1 września 2002 r. [dodatek: „Gazeta Świąteczna”], s. 18–20.
Segev T.: Izrael po procesie Eichmanna. Przeł. A. Czarnacka. „Le Monde Diplomatique” 2008, nr 5 (27), maj (edycja polska), s. 7.
Segev T.: Siódmy milion. Izrael – piętno Zagłady. Przeł. B. Gadomska. Warszawa 2012.
Shallcross B.: Rzeczy i Zagłada. Kraków 2012.
Shapira A.: Ben Gurion. Twórca współczesnego Izraela. Przeł. H. Jankowska. Warszawa 2018.
Shapira A.: Historia Izraela. Przeł. A.D. Kamińska. Warszawa 2018.
Shavit A.: Moja Ziemia Obiecana. Triumf i tragedia Izraela. Przeł. B. Gutowska‑Nowak. Kraków 2014.
Struk J.: Holokaust w fotografiach. Interpretacje dowodów. Przeł. A. Antosiewicz. Warszawa 2007.
Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej. Red. J. Kowalska‑Leder, P. Dobrosielski, I. Kurz, M. Szpakowska. Warszawa 2017.
Traverso E.: Europejskie korzenie przemocy nazistowskiej. Przeł. A. Czarnacka. Warszawa 2011.
Traverso E.: Historia jako pole bitwy. Przeł. F. Nowicki. Warszawa 2014.
Trepp L.: Żydzi. Naród, historia, religia. Przeł. S. Lisiecka. Warszawa 2009.
Tyler P.: Twierdza Izrael. Zakulisowa historia elit wojskowych, które uparcie bronią się przed pokojem. Przeł. N. Radomski. Poznań 2018.
Wesołowska D.: Słowa z piekieł rodem. Lagerszpracha. Kraków 1996.
Zertal I.: Naród i śmierć. Zagłada w dyskursie i polityce Izraela. Przeł. J.M. Kłoczowski. Kraków 2010.
Ziegler J.: Szwajcaria, złoto i ofiary. Przeł. E. Cylwik. Warszawa 2016.
Wydział Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa, Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-0018-9988
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
