Okolice Zagłady. Karolina Koprowska: Postronni? Zagłada w relacjach chłopskich świadków. Kraków, Universitas, 2018, ss. 216.
Abstrakt
Artykuł recenzyjny jest omówieniem książki Karoliny Koprowskiej Postronni? Zagłada w relacjach chłopskich świadków. Autor, wychodząc od Hilbergowskiej triady sprawca – ofiara – świadek, analizuje zmiany w postrzeganiu kategorii bystanders zapoczątkowane wraz z premierą filmu Shoah Claude’a Lanzmanna oraz publikacją eseju Jana Błońskiego Biedni Polacy patrzą na getto i książki Sąsiedzi Jana Tomasza Grossa. W tekście zwrócono uwagę na rodzące się na początku XXI wieku zainteresowanie „obrzeżami Zagłady” oraz przywołano najnowsze stanowiska polskich badaczy, którzy postulują redefinicję kategorii świadka. Opisując monografię Koprowskiej, recenzent dokonuje jej podziału na dwie zasadnicze części – teoretyczną oraz analityczną. W pierwszej z nich autorka przywołuje różne koncepcje dotyczące kategorii postronnego, wprowadza w obszar badań nad polską wsią w czasach Zagłady oraz opisuje strategie działania postronnych, których prezentuje jako okolicznych, a więc nierozerwalnie związanych z topografią wsi. Druga, najważniejsza część pracy poświęcona jest kategorii (prze)milczenia. Koprowska wskazuje jej trzy rodzaje: opowieść tłumioną (przedstawioną na podstawie filmu Pawła Łozińskiego Miejsce urodzenia), strategię „widzenia, ale niedostrzegania” (analiza prac przesłanych w ramach konkursu „Opis mojej wsi”) oraz metaforyczność i baśniowość opisu (twórczość Tadeusza Nowaka). Uzupełnienie recenzji stanowi nawiązanie do reportażu Mordechaja Canina Przez ruiny i zgliszcza. Podróż po stu zgładzonych gminach żydowskich w Polsce opisującego postawy polskich chłopów wobec Holokaustu.
Słowa kluczowe
świadek; postronni; Holokaust
Bibliografia
Adamczyk-Garbowska M.: Samotna misja Mordechaja Canina. W: M. Canin: Przez ruiny i zgliszcza. Podróż po stu zgładzonych gminach żydowskich w Polsce. Przeł. M. Adamczyk-Garbowska. Warszawa 2018.
Bilewicz M., Babińska M.: „Bystander”, czyli kto? Potoczne wyobrażenia Polaków na temat stosunku do Żydów w czasie okupacji hitlerowskiej. „Teksty Drugie” 2018, nr 3.
Błoński J.: Biedni Polacy patrzą na getto. „Tygodnik Powszechny” 1987, nr 2. Dostępne także w Internecie: https://sprawiedliwi.org.pl/sites/default/files/attachment_85.pdf [data dostępu: 01.04.2019].
Chmielewska K.: Inteligencja i Zagłada. Rozpraszanie obrazu. „Studia Litteraria et Historica” 2018, nr 7. Dostępne w Internecie: https://ispan.waw.pl/journals/index.php/slh/article/view/slh.1704/4704 [data dostępu: 13.05.2019].
Chutnik S.: Dzidzia. Warszawa 2009.
Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski. Red. B. Engelking, J. Grabowski. Warszawa 2018.
Dobrosielski P.: Spory o Grossa. Polskie problemy z pamięcią o Żydach. Warszawa 2017.
Dobrosielski P.: Stodoła. W: Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej. Red. J. Kowalska-Leder, P. Dobrosielski, I. Kurz, M. Szpakowska. Warszawa 2017.
Engelking B.: Jest taki piękny słoneczny dzień… Losy Żydów szukających ratunku na wsi polskiej 1942–1945. Warszawa 2011.
Film o pamięci, od której nie można uciec. Z Agnieszką Arnold rozmawia Piotr Litka. „Kino” 2001, nr 4.
Forecki P.: Po Jedwabnem. Anatomia pamięci funkcjonalnej. Warszawa 2018.
Grabowski J.: Judenjagd. Polowanie na Żydów 1942–1945. Studium dziejów pewnego powiatu. Warszawa 2011.
Gross J.T.: Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka. Sejny 2000.
Gross J.T.: Wokół „Sąsiadów”. Polemiki i wyjaśnienia. Sejny 2003.
Gross J.T., współpraca Grudzińska-Gross I.: Złote żniwa. Rzecz o tym, co się działo na obrzeżach zagłady Żydów. Kraków 2011.
Janicka E.: Obserwatorzy uczestniczący zamiast świadków i rama zamiast obrzeży. O nowe kategorie opisu polskiego kontekstu Zagłady. „Teksty Drugie” 2018, nr 3.
Krupa B.: Opowiedzieć Zagładę. Polska proza i historiografia wobec Holocaustu (1987–2003). Kraków 2013.
Leociak J.: Ratowanie. Opowieści Polaków i Żydów. Kraków 2018.
Leociak J.: Redefinicja kategorii świadka i świadectwa. (Wokół rzeczy wykopanych na terenie miejsca-po-getcie w Warszawie). „Teksty Drugie” 2018, nr 3.
Nycz R.: My, świadkowie. „Teksty Drugie” 2018, nr 3.
Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. T. 1: Literatura i sztuka. Red. S. Buryła. Warszawa 2018.
Sendyka R.: Od obserwatorów do gapiów. Kategoria „bystanders” i analiza wizualna. „Teksty Drugie” 2018, nr 3.
Tokarska-Bakir J.: Co to znaczy, że Polska jest krajem chłopów i żołnierzy. „Kultura Liberalna” 2011, nr 129. Dostępne w Internecie: https://kulturaliberalna.pl/2011/06/29/tokarska-bakir-co-to-znaczy-ze-polska-jest-krajem-chlopow-i-zolnierzy/ [data dostępu: 01.04.2019].
Tokarska-Bakir J.: Okrzyki pogromowe. Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939–1946. Wołowiec 2012.
Tomczok M.: Narracje pojedwabieńskie. W: Taż: Czyja dzisiaj jest Zagłada? Retoryka – ideologia – popkultura. Warszawa 2017.
Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec zagłady Żydów 1942–1945. Red. B. Engelking, J. Grabowski. Warszawa 2011.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
