Przedmioty i sprawczość na Północy w okresie średniowiecza — przypadek staronordyckich magicznych mieczy
Abstrakt
Literackie opisy magicznych mieczy w sagach staronordyckich podkreślają aktywną rolę przedmiotów w kształtowaniu i renegocjowaniu kulturowych konstruktów osobowości i tożsamości. Poprzez skupienie uwagi na narracyjnych obrazach tych artefaktów oraz psychosomatycznej dynamice interakcji bohaterów sagi z nimi niniejsze opracowanie naświetla ekologiczne powiązania pomiędzy przestrzenią poznawczą i materialną na Północy w okresie średniowiecza, podkreślając międzykulturową zmienność i zróżnicowanie, typowe dla średniowiecznych wizji świata
Słowa kluczowe
ontologia zorientowana na przedmiot; sprawczość materialna; archeologia kognitywna; osobowość i tożsamość; sagi staronordyckie
Bibliografia
Primary sources
Brennu-Njáls saga. Ed. Einar Ólafur Sveinsson. Íslenzk fornrit 12. Reykjavík 1954.
Gísla saga súrssonar. In: Vestfirðinga sögur. Eds. Björn K. Þórólfsson, Guðni Jónsson. Íslenzk fornrit 6. Reykjavík 1943.
Grettis saga. Ed. Guðni Jónsson. Íslenzk fornrit. Reykjavík 1936.
Hauksbók, udg. efter de Arnamagnæanske håndskrifter no. 371, 544 og 675, 4,̊ samt forskellige papirshåndskrifter af det Kongelige nordiske oldskrift-selskab. Eds. Eiríkur Jónsson, Finnur Jónsson. København 1892—1896.
Hervarar saga ok Heiðreks konungs. Ed. Jón Helgason. København 1924.
Hervarar saga ok Heiðreks. Eds. G. Turville-Petre, C. Tolkien. London 1956.
Hrólfs saga kraka. In: Fornaldar sögur Nordrlanda eptir Gömlum Handritum. Vol. 1. Ed. C.C. Rafn. Kaupmannahöfn 1829.
The Kalevala. The Epic Poem of Finland. Transl. by J.M. Crawford. New York 1888.
Kormáks saga. In: Vatnsdæla saga. Ed. Einar Ólafur Sveinsson. Íslenzk fornrit 8. Reykjavík 1939.
Kumlbúa þáttr. In: Harðar saga. Eds. Þórhallur Vilmundarson, Bjarni Vilhjálmsson. Íslenzk fornrit 13. Reykjavík 1991.
Landnámabók. Ed. Jakob Benediktsson. Íslenzk fornrit 1. Reykjavík 1986.
Laxdæla saga. Ed. Einar Ólafur Sveinsson. Íslenzk fornrit 5. Reykjavík 1934.
Moorcock M.: Elric of Melniboné. London 1972.
The Saga of King Heidrek the Wise. Saga Heiðreks konungs ins Vitra. Ed. and transl. by C. Tolkien. London 1960.
Snorri Sturluson: Edda. Skáldskaparmál I. Ed. A. Faulkes. London 1998.
Tolkien J.R.R.: The Fellowship of the Ring. Part I of The Lord of the Rings. New York 1965.
Tolkien J.R.R.: The Silmarillion. London 1977.
Þórðar saga hreðu. In: Kjalnesinga saga. Ed. Jóhannes Halldórsson. Íslenzk fornrit 14. Reykjavík 1959.
Secondary sources
Appadurai A.: The Social Life of Things: Commodities in Cultural Perspective. Cambridge 1988.
Barresi J., Martin R.: History as Prologue: Western Theories of the Self. In: The Oxford Handbook of the Self. Ed. S. Gallagher. Oxford 2013.
Belk R.W.: Possessions and the Extended Self. “Journal of Consumer Research” 1988, Vol. 15.
Bennett J.: Vibrant Matter. A Political Ecology of Things. Durham—London 2010.
Brynja Þorgeirsdóttir: Humoral Theory in the Medieval North: An Old Norse Translation of Epistula Vindiciani in Hauksbók. “Gripla” 2018, Vol. 29.
Clark A., Chalmers D.J.: Extended Mind. “Analysis” 1998, Vol. 58, No. 1.
Clover C.J.: Maiden Warriors and Other Sons. “The Journal of English and Germanic Philology” 1986, Vol. 85, No. 1.
Duczko W.: Obecność skandynawska na Pomorzu i słowiańska w Skandynawii we wczesnym średniowieczu. In: Salsa Cholbergiensis. Kołobrzeg w średniowieczu. Eds. L. Leciejewicz, M. Rębkowski. Kołobrzeg 2000.
Duczko W.: Scandinavians in the Southern Baltic between the 5th and the 10th Centuries AD. In: Origins of Central Europe. Ed. P. Urbańczyk. Warszawa 1997.
Duczko W.: Viking-Age Wolin (Wollin) in the Norse Context of the Southern Coast of the Baltic Sea. “Scripta Islandica” 2014, Vol. 65.
Duczko W.: Viking Rus. Studies on the Presence of Scandinavians in Eastern Europe. Leiden—Boston 2004.
Fell C.E.: The First Publication of Old Norse Literature in England and Its Relation to Its Sources. In: The Waking of Angantyr: The Scandinavian Past in European Culture. Eds. E. Roesdahl, P.M. Sørensen. Aarhus 1996 (Acta Jutlandica Vol. LXXI, No. 1. Humanities Series 70).
Fowler C.: The Archaeology of Personhood: An Anthropological Approach. London—New York 2014.
Ingold T.: Rethinking the Animate, Re-animating Thought. “Ethnos: Journal of Anthropology” 2006, Vol. 71, No. 1.
Hedenstierna-Jonson C.: Borre Style Metalwork in the Material Culture of the Birka Warriors: An Apotropaic Symbol. “Fornvännen: Journal of Swedish Antiquarian Research” 2006, Vol. 101, No. 5.
Heidegger M.: Being and Time. Transl. by J. Macquarrie, E. Robinson. Oxford 1962.
Hildburgh W.L.: Psychology Underlying the Employment of Amulets in Europe. “Folklore” 1950—1951, Vols 51—52.
Gallagher S.: How the Body Shapes the Mind. Oxford 2006.
Gardeła L., Odebäck K.: Miniature Shields in the Viking Age: A Reassessment. “Viking and Medieval Scandinavia” 2018, Vol. 14.
Gardeła L.: Scandinavian Amulets in Viking Age Poland. “Collectio Archaeologica Ressoviensis” 2014, Vol. 33.
Gardeła L.: Vikings in Poland. A Critical Overview. In: Viking Worlds: Things, Spaces and Movement. Eds. M.H. Eriksen, U. Pedersen, B. Rundberget, I. Axelsen, H. Berg. Oxford 2015.
Gell A.: Art and Agency: An Anthropological Theory. Oxford 1998.
Gosden C.: What Do Objects Want? “Journal of Archaeological Method and Theory” 2005, Vol. 12, No. 3.
Kanerva K.: Porous Bodies, Porous Minds. Emotions and the Supernatural in Íslendingasögur (ca. 1200—1400). “Annales Universitatis Turkuensis” 2015, Vol. 398.
Kristján Eldjárn: Kuml og haugfé: úr heiðnum sið á Íslandi. Reykjavík 1953.
Kristján Eldjárn, Adolf Friðriksson: Kuml og Haugfé. 2nd edition. Reykjavík 2000.
Layher W.: Caught Between Worlds: Gendering the Maiden Warrior in Old Norse. In: Women and Medieval Epic: Gender, Genre, and the Limits of Epic Masculinity. Eds. S.S. Poor,
J.K. Schulman. New York 1997.
Lindow J.: Þórsteinn þáttr skelks and the Versimilitude of Supernatural Experience in Saga Literature. In: Structure and Meaning in Old Norse Literature: New Approaches to Textual Analysis and Literary Criticism. Eds. J. Lindow, L. Lönnroth, G.W. Weber. Odense 1986.
Malafouris L.: How Things Shape the Mind: A Theory of Material Engagement. Cambridge, Massachusetts 2013.
Malafouris L.: Is It “Me” or Is It “Mine”? The Mycenaean Sword as a Body-part. In: Past Bodies: Body Centered Research in Archaeology. Eds. J. Robb, D. Boric. Oxford 2008.
Mauss M.: The Gift: The Form and Reason for Exchange in Archaic Societies. Transl. by W.D. Halls with a foreword by M. Douglas. New York 1990 (Original publ. 1925).
Mayburd M.: Between a Rock and a Soft Place: Materiality of Old Norse Dwarves and Paranormal Ecologies in fornaldarsögur. In: Supernatural Encounters in Old Norse Literature and Tradition. Eds. D. Savborg, K. Bek-Pedersen. Turnhout 2018.
Mayburd M.: “Helzt þóttumk nú heima í millim…” A Reassessment of Hervör in Light of seiðr’s Supernatural Gender Dynamics. “Arkiv för nordisk filologi” 2014, Vol. 129.
Mayburd M.: Kumlbúa þáttr and the Paranormal Event. The Traumatic Ontology of Being in Time in Medieval Iceland. In: From Rus’ to rimur: New Norse Studies. Ed. S.F.D. Hughes et al. Occasional issue, “New Norse Studies.” Ithaca, New York (forthcoming).
Mayburd M.: The Hills Have Eyes: Post-Mortem Mountain Dwelling and the (Super)natural Landscapes in Íslendingasðgur. “Viking and Medieval Scandinavia” 2014, Vol. 10.
Mayburd M.: The Paranormal. In: The Routledge Research Companion to the Medieval Icelandic Sagas. Eds. Ármann Jakobsson, Sverrir Jakobsson. New York 2017.
Morawiec J.: Vikings among the Slavs. Jomsborg and the Jomsvikings in Old Norse Tradition. “Studia Medievalia Septentrionalia” 2009, Vol. 17.
Morawiec J.: Wolin w średniowiecznej tradycji skandynawskiej. Kraków 2010.
Motz L.: The Wise One of the Mountain: Form, Function, and Significance of the Subterranean Smith. A Study in Folklore. Göppingen 1983 (Göppinger Arbeiten zur Germanistik).
Myrhe B.: Haugbrott eller gravplyndring i tidlig kristningstid? In: Fra hammer til kros. 1000 år med kristendombrytningstid i Viken. Eds. J.I. Hansen, K.G. Bjerva, I. Lønning. Oslo 1994.
Nemeroff C.J., Rozin P.: The Contagion Concept in Adult Thinking in the United States: Transmission of Germs and of Interpersonal Influence. “Ethos: Journal of the Society for Psychological Anthropology” 1994, Vol. 22.
Newman G.E., Bartels D.M., Smith R.K.: Are Artworks More Like People Than Artifacts? Individual Concepts and Their Extensions. “Topics in Cognitive Science” 2014, Vol. 6, No. 4.
Newman G.E., Diesendruck G., Bloom P.: Celebrity Contagion and the Value of Objects. “Journal of Consumer Research” 2011, Vol. 38.
Orri Vésteinsson: The Archaeology of Landnám. Early Settlement in Iceland. In: Vikings: The North Atlantic Saga. Eds. W.F. Fitzhugh, E.I. Ward. Washington 2000.
Price N.: The Viking Way. Magic and Mind in Late Iron Age. Oxford 2019.
Robb J.E.: The Extended Artefact and the Monumental Economy. In: Rethinking Materiality: The Engagement of Mind with the Material World. Eds. E. DeMarrais, C. Gosden, C. Renfrew. Cambridge 2005.
Rozin P., Nemeroff C.J., Wane M., Sherrod A.: Operation of the Sympathetic Magical Law of Contagion in Interpersonal Attitudes among Americans. “Bulletin of the Psychonomic Society” 1989, Vol. 27.
Sayers W.: Sexual Identity, Cultural Integrity, Verbal and Other Magic in Episodes from Laxdoela saga and Kórmaks saga. “Arkiv för nordisk filologi” 1992, Vol. 107.
Semple S.: Perceptions of the Prehistoric in Anglo-Saxon England: Religion, Ritual, and Rulership in the Landscape. Oxford 2012.
Shilling C.: The Body in Culture, Technology and Society. London 2004.
Social Norms in Medieval Scandinavia. Eds. J. Morawiec, A. Jochymek, G. Bartusik. Leeds 2019.
Stanisławski B., Filipowiak W.: Wolin wczesnośredniowieczny. Część I. Warszawa 2013 (Origines Polonorum, Vol. 6).
Stark L.: The Charmer’s Body and Behaviour as a Window onto Early Modern Selfhood. In: Charms, Charmers, and Charming: International Research on Verbal Magic. Ed. J. Roper. Hampshire—New York 2009.
Stark L.: The Magical Self: Body, Society, and the Supernatural in Early Modern Rural Finland. Helsinki 2006 (Folklore Fellows’ Communication, Vol. 290).
Szajnocha K.: Lechicki początek Polski. Lwów 1858.
The Cognitive Life of Things: Recasting the Boundaries of the Mind. Eds. L. Malafouris, R. Renfrew. Cambridge 2010.
The Oxford Handbook of the Self. Ed. S. Gallagher. Oxford 2013.
Wachowski K.: Jomsborg. Normannowie wobec Polski w X w. Studyum historyczne. Warszawa 1914 (Prace Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Vol. 2).
Ward E.I.: Nested Narrative: Þórðar saga hreðu and Material Engagement. PhD thesis, University of California, Berkeley 2012, https://escholarship.org/uc/item/1g10j16f [accessed: 7th August 2020].
Wärmländer S.K.T.S., Zori D., Byock J., Scott D.A.: Metallurgical Findings from a Viking Age Chieftain’s Farm in Iceland. “Journal of Archaeological Science” 2010, Vol. 37.
Þóra Pétursdóttir: “Deyr fé, deyja frændr”: Re-animating Mortuary Remains from Viking Age Iceland. MA thesis, University of Tromsø 2007, https://hdl.handle.net/10037/1165 [accessed: 7th August 2020].
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
