Artykuł traktuje na temat losów hospodara mołdawskiego Piotra Raresza przed 1527 rokiem, a więc przed momentem objęcia przez niego władzy w hospodarstwie. Według niektórych historyków miał on być tożsamy z przebywającym w Polsce niejakim Piotrem, pretendentem do tronu mołdawskiego. Analiza źródeł pozwoliła jednak wyjaśnić, że taka identyfikacja nie jest możliwa i Piotr Raresz nie może w żadnym wypadku być tożsamy z owym Piotrem, który był, być może, synem lub wnukiem Piotra Arona. W artykule podjęto również próbę wyjaśnienia pochodzenia Piotra Raresza. Urodził się on pomiędzy 1482 a 1487 rokiem z nieślubnego związku Stefana Wielkiego z Marią z Hârlău, która była wówczas żoną handlarza rybami o przydomku Raresz. Matka hospodara wywodziła się z rodu bojarów z Cernat, mających swoje dobra w okolicy bogatego w ryby jeziora Brateș. Prawdopodobnie przed objęciem rządów w hospodarstwie Raresz zawiadywał gospodarstwem rybnym. W artykule omówiono także stosunek Raresza do swojego poprzednika Stefana Młodego i jego rady, dowodząc, że nie mógł być on jego przeciwnikiem i kontrkandydatem do władzy.

Początki zamku biskupów kamieńskich w Nosowie sięgają schyłku XIII wieku. Zamek ten znajdował się przed 1364 rokiem w rękach rodu kołobrzeskich patrycjuszy Holk. Punktem zwrotnym w dziejach obiektu był rok 1364, kiedy w dramatycznych okolicznościach znalazł się on w rękach biskupa kamieńskiego Jana. Zamek nie pełnił w średniowieczu funkcji rezydencjonalnej. Urzędował tam mianowany przez ordynariuszy kamieńskich wójt zamkowy (Vogt). Od lat 60.–70. XIV wieku do lat 20. XVI wieku byli to przedstawiciele czołowych rodów zachodniopomorskich, w tym przede wszystkim: Krankspar, Podewils, Kameke, Versen i Münchow. Do ich zadań należało kontrolowanie południowej granicy dominium biskupiego z należącą do rodu książęcego Gryfitów ziemią białogardzką, a w pierwszej kolejności zapewnienie wolnego spławu drewna na rzece Radew. Miało to kluczowe znaczenie ze względu na przychody biskupów kamieńskich oraz zapotrzebowanie na drewno w gospodarce Kołobrzegu (tamtejsze saliny i handel drewnem).

Artykuł poświęcony jest kwestiom związanym z imiennictwem oraz genealogią Arpadów, które istotne są dla ustaleń dotyczących Władysława Hermana: pochodzenia jego pierwszego imienia oraz daty urodzin. Wśród rozważanych zagadnień znajdują się m.in.: imię chrzestne wuja Hermana, Béli I, które miało brzmieć Wojciech/Adalbert, relacje rodzinne Arpadów na tle kreacji ich tradycji dynastycznej, imiona nadane synom przez Bélę: Géza/Magnus oraz Władysław, a także daty ich narodzin.

W artykule omówiono sfragistykę władców panujących w księstwie niemodlińskim w dwóch okresach jego dziejów. Pierwszy, obejmujący lata 1313–1382, odpowiada czasowi istnienia osobnej linii Piastów niemodlińskich reprezentowanej przez Bolesława Pierworodnego oraz jego dwóch synów, Wacława i Henryka. Drugi zaś, przypadający na lata 1382–1455, wyznaczają rządy ich krewniaków z Opola, najpierw wspólne braci: Jana Kropidły, Bolesława IV i Bernarda, a od 1400 roku samodzielne tego ostatniego. Z objętego badaniami czasu zachowało się łącznie 15 typów pieczęci, w przeważającej liczbie, bo aż 11, herbowych, przedstawiających na pochylonej w prawą stronę lub ustawionej na wprost tarczy wizerunek opolskiego orła. Te pierwsze, z pochyloną tarczą, zdobią zawsze hełmy wieńczone klejnotami, które przed 1382 rokiem mają postać pióropuszy, a później zostają zastąpione przez opolskiego orła. Ten sam orzeł w charakterze klejnotu występuje także na trzech pieczęciach hełmowo-klejnotowych, z których dwie należały do Bolesława IV, a jedna do Bernarda. Jedynym natomiast typem pieczęci portretowej, eksponującej popiersie dysponentki trzymającej w dłoniach symbole manifestujące pochodzenie i książęcą godność, tj. herb rodowy i hełm z opolskim orłem w klejnocie, posługiwała się księżna Eufemia, żona Bolesława Pierworodnego. W okresie do 1382 roku każdy z książąt niemodlińskich posiadał tylko jedną pieczęć główną, a Bolesław i Henryk używali drugiej pieczęci, która wykorzystywana była w charakterze pieczęci mniejszej i kontrasigillacyjnej. Osobnym contrasigillum dysponował dodatkowo Bolesław. On też jako jedyny dokonał wymiany pieczęci głównej, zastępując tłok wprowadzony w początkowym okresie swoich rządów pieczęcią bardziej reprezentacyjną. Także późniejsi władcy niemodlińscy, z wyjątkiem Jana Kropidły, który z racji piastowanych godności biskupich dysponował wieloma typami pieczęci, nie mieli rozbudowanego systemu sfragistycznego. Bolesław IV posługiwał się dwoma pieczęciami większymi, ale w określonym czasie tylko jedną, co wiązało się z wycofaniem z użytku wcześniejszej, oraz jedną pieczęcią mniejszą, wykorzystywaną też jako contrasigillum. Nie sposób natomiast określić jednoznacznie waloru prawnego trzech pieczęci Bernarda. Wszystkich trzech używano wszak w charakterze pieczęci głównej, przy czym najstarsza z nich, mogąca również uchodzić za pieczęć mniejszą, była w pierwszych dwóch dekadach rządów księcia jedynym sigillum, jakie posiadał. Służyła ona władcy także do zamykania korespondencji. Na pieczęciach hełmowo-klejnotowych Bolesława po raz pierwszy w heraldyce Piastów opolskich ukazano orła w koronie. Koronę mają też orły na pieczęciach hełmowo-klejnotowej i młodszej herbowej należących do Bernarda. Odtąd zadomowiła się ona na stałe wśród innych władców z linii opolskiej. Sam orzeł opolski, eksponowany na tarczy lub w charakterze hełmowego klejnotu, zastąpił tradycyjny wizerunek panującego, stając się swoistym synonimem władcy.

Przedmiotem artykułu jest uzupełnienie wydania krytycznego wpisów przyjęć do prawa miejskiego Proszowic (Karol Nabiałek, Registrum hominum ius civile susceptorum. Rejestr przyjęć do prawa miejskiego Proszowic z XV wieku, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2018, 10 (14), s. 144–191). W Proszowicach nie prowadzono osobnej księgi dla wpisów dotyczących przyjęć do prawa miejskiego. Wpisy poświadczające przyjęcie nowych obywateli umieszczano w księgach miejskich pomiędzy zapiskami związanymi z innymi sprawami – początkowo (co najmniej do 1456 roku) w księdze radzieckiej, a w drugiej połowie XV wieku w księgach ławniczych. Jest to rejestracja rozproszona. Wydanie wpisów wymagało wyszukania ich w treści księgi. Okazało się, że dotychczasowa kwerenda nie była kompletna. Późniejsze badania nad księgami miejskimi Proszowic pozwoliły odnaleźć 31 dalszych wpisów przyjęć do prawa miejskiego z lat: 1435, 1436, 1444, 1488, 1489, 1490, 1491, 1495, 1497, 1502, 1505, 1506, 1507. Dotąd znane poświadczenia nadania prawa miejskiego w Proszowicach pochodziły z XV wieku. W uzupełnieniu znalazło się 8 wpisów już z pierwszych lat XVI stulecia. Wpisy zostały wydane zgodnie z zasadami zaprezentowanymi i zastosowanymi w edycji, do której stanowią uzupełnienie.

W artykule przedstawiono możliwości badań nad zamkami Środkowej Europy w kontekście eksponowania przez nie motywów biblijnych, jerozolimskich. Służyły one różnym celom, ale przede wszystkim legitymizowały użytkowników zamków – władców różnych szczebli (królów, książąt, dostojników kościelnych) czy przedstawicieli elit szlacheckich. Powszechne odwoływanie się do autorytetu Dawida, Salomona, Judy lub innych władców biblijnych winno prowokować nie tylko do wskazywania w kreacjach zamkowych wątków chrystologicznych, czytelnych głównie przez upodabnianie zamkowych kaplic do Anastazis, ale poszukiwania w rezydencjach odniesień do toposu Templum Salomonis, Turris Davidi czy Aurera Porta. Czasem dokonywało się to z drugiej ręki, np. poprzez recepcję paryskiej Sainte-Chapelle jako interpretacji Świątyni Salomona czy podobnie „programowanych” kreacji templariuszy znanych z Europy Zachodniej (Paryż, Tomar). Odniesienia te w niektórych przypadkach już dostrzeżono (np. Zamek Praski, Wawel, Malbork, Budziszyn, Blatná, Ząbkowice Śląskie, Legnica). Inne czekają na głębszą analizę i interpretację ukierunkowaną na materializację westchnień do biblijnych wzorów osobowych Dawida i Salomona (np. Buda, Wrocław, Siedlęcin, Rožmitál). W tym kierunku zmierza wiele prac dotyczących budowli w Outremer oraz w Europie Zachodniej i Południowej. Potencjał badawczy zagadnienia jawi się jako ogromny i rolą tego artykułu jest także wskazanie innych perspektyw badawczych kastelologii niż dominujące wciąż chronologia, typologia czy kontekst społeczny.

W artykule omówiono szos królewski – główny podatek z miast w późnośredniowiecznej Polsce, który szerzej badali tylko Stanisław Kutrzeba i Michael Ludwig. Kutrzeba wywodził szos z czternastowiecznych dobrowolnych danin z miast królewskich, które z czasem stały się przymusowe. Ludwig genezę szosu widział w państwowych podatkach nadzwyczajnych znanych od XIII wieku, które przywileje stanowe ograniczyły tylko do miast królewskich. Źródła i analogie z sąsiednich ziem pozwoliły potwierdzić pogląd M. Ludwiga. W artykule omówiono też zasady poboru szosu w XV stuleciu. Według literatury początkowo uchwalał go król, zaś od połowy XV wieku jego kompetencje przejęły sejmy, a szos objął wtedy wszystkie miasta. Analiza źródeł ukazała, że król i sejmy razem decydowali o podatku (nie zawsze zgodnie), a pełne przekazanie kompetencji sejmom nastąpiło dopiero pod koniec XV wieku. Wbrew ustaleniom Kutrzeby szos w XV wieku był płacony ryczałtem, a miasta same organizowały pobór. Zmianom uległa natomiast częstotliwość szosu, istotnie rosnąca po śmierci Jagiełły, analogicznie do podatków ziemskich. Częstsze uchwalanie podatków w drugiej połowie XV stulecia utworzyło aparat fiskalny, w którym poborcami szosu byli pisarze królewscy, a za egzekucję odpowiadali starostowie. W tym czasie utrwaliły się też stawki szosu i ich relacja do podatków ziemskich, formalnie ustalona pod koniec XV wieku. Po trwającym pół wieku rozwoju szos stał się zatem istotnym elementem skarbowości polskiej.

Biskup krakowski Jan Grotowic (zm. 1347) należał do wybitnych przedstawicieli episkopatu polskiego w okresie panowania ostatnich Piastów. Niniejszy tekst stanowi recenzję wydanej w 2022 roku biografii tego hierarchy pióra Doroty Żywczak. Odniesiono się w nim krytycznie do kilku wątków z życia i kariery Jana Grota, m.in. starań o przywrócenie metropolii krakowskiej, je­go otoczenia i pewnych drobnych nieścisłości w interpretacji materiałów źródłowych. Doceniono jednak trud autorki, której praca wypełnia kolejną lukę w badaniach nad przedstawicielami episkopatu polskiego śred­niowiecza.

Wspomnienie o zmarłym niedawno czeskim mediewiście i kastelologu, profesorze Františku Musilu.

Przedmiotem artykułu jest wspomnienie o Jacku Laberscheku (*24 X 1950, †31 III 2023), historyku, mediewiście, związanym zawodowo z Pracownią Słownika Historyczno-Geograficznego Małopolski w Średniowieczu Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. W szczególności tekst dotyczy jego działalności naukowej i dorobku.