Kreowanie kacerza. Przypadek Bolka V Opolskiego
Abstrakt
Celem niniejszego studium jest zwrócenie uwagi na rozpowszechnione stereotypy i toposy, które były wykorzystywane przez średniowiecznych kronikarzy przy opisach tzw. ruchu husyckiego. W centrum mojej uwagi znalazła się postać księcia opolskiego Bolka V (ok. 1400-1460), który niechlubnie wsławił się w ciągu swego życia sojuszem z wojskami husyckimi. Dla wielu autorów nie tylko ze środowiska śląskiego stał się poprzez ten fakt husytą i kacerzem. Także działania, które Bolko V podejmował po wojnach husyckich, w
negatywnym znaczeniu przyciągnęły uwagę współczesnych mu autorów (np.: Jana Długosza, Petra Eschenloera, Eneas Silviusa Piccolominiego czy Kaspara Borgeniego). Jak starałem się udowodnić w tym studium, dla wielu z wyżej wymienionych autorów ważniejsze było wsparcie przez Bolka V króla Jerzego z Podiebradów (Petr Eschenloer, Kaspar Borgeni), czy też ataki które kierował przeciwko polskiemu królestwu w latach czterdziestych i pięćdziesiątych piętnastego wieku (Jan Długosz), aż po sam sojusz z husytami, do którego doszło na początku lat trzydziestych. Właśnie te kroki, które książę opolski czynił na ówczesnej mapie politycznej, sprawiły, że współcześni mu kronikarze opisywali go jako kacerza. W opisach tej postaci znajdziemy cały szereg stereotypów i figur retorycznych, które były w średniowieczu stosowane powszechnie wobec tzw. kacerzy. Bolkowi V była przypisywana przede wszystkim pycha jako ciężki grzech, którego prawdziwy chrześcijanin powinien się wytrzegać. Część autorów zwracała uwagę na niechrześcijańskie życie seksualne Bolka V, E. S. Piccolomini w tym kontekście wątpił także w jego poczytalność. Częstym stereotypem są odwołania do związków Bolka z diabłem czy ciemnymi mocami. Specyficznym stereotypem, który możemy łączyć z księciem opolskim, jest także uczoność. W przypadku Bolka V Kaspar Borgeni wskazywał na fakt, że chodziło o studenta uniwersytetu praskiego. Jak starałem się wykazać, takiego twierdzenie nie należy brać
dosłownie, ponieważ studiów w Pradze nie można udowodnić żadnym kolejnym źródłem. Kaspar Borgeni wykorzystał je jako jeden ze środków narracyjnych, który miały ówczesnego czytelnika przekonać, że książę opolski był rzeczywiście godnym potępienia heretykiem. Stworzony w ten sposób obraz Bolka V cechuje się wielką żywotnością, a z twierdzeniami o herezji księcia opolskiego możemy spotkać się jeszcze dziś.
Słowa kluczowe
Bolko V Opolski; herezja; Jan Długosz; Kaspar Borgeni; Petr Eschenloer; Eneas Silvius Piccolomini; strategie narracyjne; ruch husycki
Bibliografia
Nevydané
Archiwum Państwowe ve Wrocławiu, fond Akta miasta Wrocławia.
Vydané
Borgeni K.: Rocznik głogowski do roku 1493 (Annales Glogovienses bis z. J. 1493). Oprac. M. Mrozowicz. Głogów 2013.
Enea Sylvio: Historica Bohemica — Historie česká. Edd. D. Martínková, A. Hadravová, J. Matl. Praha 1998.
Enee Silvii Piccolominei postea PII PP. II De Europa. Ed. A. van Heck. Città del Vaticano 2001.
Ioannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae. Lib. 11. Red. J. Wyrozumski. Warszawa 2000.
Joannis Dlugossii Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae. Lib. 12. Red. J. Wyrozumski. Warszawa 2003.
Peter Eschenloer, Geschichte der Stadt Breslau, T. I Chronik bis 1466, T. II Chronik ab 1467. Hrsg. G. Roth. Münster—New York—München—Berlin 2003.
Scriptores rerum Silesiacarum oder Sammlung schlesischer Geschichtschreiber IX. Politische Correspondenz Breslaus im Zeitalter Georgs von Podiebrad. Hrsg. H. Markgraf. Breslau 1874.
Scriptores rerum Silesiacarum oder Sammlung schlesischer Geschichtschreiber X. Annales Glogovienses bis z. J. 1493. Nebst urkundlichen Beilagen. Hrsg. H. Markgraf. Breslau 1877.
Literatura
Bereszyński Z.: Książę opolsko-głogówecki Bolesław V Wołoszek. „Ziemia Prudnickaˮ 2009/2010.
Bereszyński Z.: Sprawcy i polityczne tło napadów na Będzin i ziemię wieluńską w 1447 r. Przyczynek do biografii politycznej księcia opolsko- głogówieckiego Bolesława V Wołoszka. „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótkaˮ 2004, nr 2 (60).
Bisaha N.: Pope Pius II and the Crusade. In: Crusading in the Fifteenth Century. Message and Impact. Ed. N. Housley. Basingstoke 2004.
Biskup M.: Trzynastoletnia wojna z Zakonem Krzyżackim 1454—1466. Oświęcim 2014.
Brodko S.: Piast — husyta. Książę opolski Bolko V i jego ród. W: Z dziejów postępowej ideologii na Śląsku w XIV—XV w. Red. E. Maleczyńska. Warszawa 1956.
Bruschi C., Biller P.: Text and the Repression of Medieval Heresy: Introduction. In: Text and the Repression of Medieval Heresy. Eds. C. Bruschi, P. Biller. York 2003.
Bylina S.: Religijność późnego średniowiecza. Chrześcijaństwo a kultura tradycyjna w Europie Środkowo-Wschodniej w XIV—XV w. Warszawa 2009.
Drabina J.: Kontakty Wrocławia z Rzymem w latach 1407—1517. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk—Łódź 1981.
Drabina J.: Rola argumentacji religijnej w walce politycznej w późnośredniowiecznym Wrocławiu. Kraków 1984.
Dvořáková D.: Barbora Celjská. Čierna kráľovná. Životný príbeh uhorskiej, rimsko-nemeckej a českej kraľovnej (1392—1451). Budmerice—Bratislava 2013.
Dziewulski W.: Herezja Bolka Opolskiego. „Studia z Dziejów Kościoła Katolickiegoˮ 1960, nr 1.
Dziewulski W.: Pierwszy wolnomyśliciel polski. „Kwartalnik Opolskiˮ 1965, nr 2 (42).
Dziewulski W.: Terytorialne podziały Opolszczyzny w XIII—XV w. „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótkaˮ 1973, nr 3.
Grundmann H.: Ausgewählte Aufsätze t. I. Stuttgart 1976.
Grundmann H.: Der Typus des Ketzers in mittelalterlicher Anschauung. In: Kultur- und Universalgeschichte: Walter Goetz zu seinem 60. Geburtstage. Leipzig—Berlin 1927.
Heck R.: Główne linie rozwoju dziejopisarstwa śląskiego. „Studia Źródłoznawczeˮ 1977, T. 22.
Hlaváček P.: Čeští františkáni na přelomu středověku a novověku. Praha 2005.
Housley N.: Religious Warfare in Europe 1400—1536. Oxford 2008.
Jasiński K.: Rodowód Piastów śląskich. Piastowie wrocławscy, legnicko-brzescy, świdniccy, ziębiccy, głogowscy, żagańscy, oleśniccy, opolscy, cieszyńscy i oświęcimscy. Kraków 2007.
Kacíří, barbaři, nepřátelé. Odlišnost a stereotypy v pozdním středověku. Edd. V. Bažant, V. Vejrychová. Praha 2016.
Kaminsky H.: The Problematics of Later-Medieval „Heresy“. V: Husitství — reformace — renesance. Sborník k 60. narozeninám Františka Šmahela. Edd. J. Pánek, M. Polívka, N. Rejchrtová. Praha 1994.
Karczewski D.: Dzieje franciszkanów w kustodii opolskiej do 1517 roku. W: Wkład kościołów i zakonu franciszkanów w kulturę Katowic. Red. A. Barciak. Katowice 2003.
Karczewski D.: Franciszkanie w monarchii Piastów i Jagiellonów w średniowieczu. Powstanie — rozwój — organizacja wewnętrzna. Kraków 2012.
Koldinská M.: Každodennost renesančního aristokrata. Praha—Litomyšl 2001.
Macek J.: Víra a zbožnost jagellonského věku. Praha 2001.
Negau C.: The Power of the Book and the Kingdom of Hungary during the 15th Century. In: Humanism in 15th Century Europe. Ed. D. Rundle. Oxford 2012.
Nodl M.: Dekret kutnohorský. Praha 2010.
Nodl M.: Husitská univerzita. V: Husitské století. Edd. P. Cermanová, R. Novotný, P. Soukup. Praha 2014.
Noga Z.: Zbigniew Oleśnicki a księstwo siewierskie. W: Zbigniew Oleśnicki. Książę Kościoła i mąż stanu. Red. F. Kiryk, Z. Noga. Kraków 2006.
Ohler N.: Umírání a smrt ve středověku. Jihlava 2001.
Patchowsky A.: Heresy and Society. On the Political Function of Heresy in the Medieval World. In: Text and the Repression of Medieval Heresy. Eds. C. Bruschi, P. Biller. York 2003.
Potkowski E.: Stereotyp heretyka-innowiercy w piśmiennictwie kaznodziejskim. W: Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza. Red. B. Geremek. Wrocław 1978.
Prochaska A.: Długosz o Elżbiecie, trzeciej żonie Jagiełły. Lwów 1876.
Przybyłowicz O.M.: Elżbieta Granowska: trzecia żona Władysława Jagiełły. Życie codzienne królowej. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnejˮ 1997, nr 1 (45).
Rabiej P.: Konrad IX Czarny. W: Piastowie. Leksykon biograficzny. Red. S. Szczur, K. Ożóg. Kraków 1999.
Radek D.: Bolek V. Opolský a církev. Několik poznámek ke vztahu světské a církevní moci v pozdním středověku. W: Kościół w społeczeństwie w Czechach i w Polsce. Red. W. Iwańczak, A. Januszek-Sieradzka, J. Smołucha. Kraków 2020.
Radek D.: Bolek V. Opolský (okolo 1400—†1460). Život a legenda. Opava 2018.
Radek D.: Husův žák? Obraz Bolka V. Opolského v historiografii. „Husitský Tábor“ 2017, nr. 21.
Radek D.: Itinerář Bolka V. Opolského. „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótkaˮ 2016, nr 1.
Radek D.: Mocenské strategie Bolka V. Opolského na moravsko-slezském pomezí. „Slezský sborník“ 2017, nr. 2 (115).
Rajman J.: Kilka uwag o tzw. Księstwie siewierskim. „Studia Historyczneˮ 1989, nr 1 (32).
Regiewicz A.: Wizerunek heretyka w średniowiecznym piśmiennictwie polskim. Katowice 2002.
Sackville J.L.: Heresy and Heretics in the Thirteenth Century. The Textual Representations. York 2011.
Sperka J.: Kazimierz Jagiellończyk wobec książąt i księstw górnośląskich. Zarys relacji politycznych. W: Jagiellonowie i ich świat. Dynastia królewska w drugiej połowie XV i w XVI wieku. Red. B. Czwojdrak, J. Sperka, P. Węcowski. Kraków 2016.
Svatoš M.: Cesta k husitské univerzitě. Proměny pražské univerzity 14. a 15. století. V: R. Novotný, P. Šámal a kol.: Zrození mýtu. Dva životy husitské epochy. Praha—Litomyšl 2011.
Svatoš M.: Kališnická univerzita (1419—1556). V: Dějiny univerzity Karlovy 1347/48—1622 I. Praha 1995.
Šimůnek R.: Reprezentace české středověké šlechty. Praha 2013.
Šmahel F.: Alma mater Pragensis. Studie k počátkům Univerzity Karlovy. Praha 2016.
Šmahel F.: Blasfemie rituálu, Tři pohřby krále Václava IV. V: F. Šmahel: Mezi středověkem a renesancí. Praha 2002.
Tomczak R.T.: Praskie studia księcia opolskiego Bolka V — problem identyfikacji. „Średniowiecze Polskie i Powszechneˮ 2019, T. 11 (15).
Urbánek R.: České dějiny III/3. Věk poděbradský III. Praha 1930.
Wąs G.: Franciszkanie-obserwanci na Śląsku w średniowieczu. W: Bernardyni na Śląsku w poźnym średniowieczu. Red. J. Kostowski. Wrocław 2005.
Weber R.: Existovaly v 15. století papežské projekty křížových výprav? V: P. Soukup, J. Svátek a kol.: Křížové výpravy v pozdním středověku. Kapitoly z dějin náboženských konfliktů. Praha 2010.
Woźny M.: Działalność polityczna Bolka V opolskiego w okresie wojen husyckich. W: „Wieki Stare i Noweˮ. T. 3. Red. S. Fertacz, M.W. Wanatowicz. Katowice 2011.
Woźny M.: Który Bolko? Wokół problemu identyfikacji sprawcy napadu na studenta praskiego. „Średniowiecze Polskie i Powszechneˮ 2019, T. 11 (15).
Woźny M.: Problem studiów praskich księcia opolskiego Bolka V. W: „Średniowiecze Polskie i Powszechneˮ. T. 7 (11). Red. J. Sperka, B. Czwojdrak. Katowice 2015.
Woźny M.: Przydomki Bolka V opolskiego. „Ziemia Prudnickaˮ 2009/2010.
Zbíral D.: Největší hereze. Dualismus, učenecká vyprávění o katarství a budování křesťanské Evropy. Praha 2007.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
