Jagellonian Ledgers as Sources for Watermark Research and Paper History Studies: The First Papermills of East-Central Europe

Krisztina Rábai

doi:10.31261/SPiP.2020.16.14

Opublikowane: 2020-12-16

Tom 12 (2020)

Jagiellońskie księgi rachunkowe jako źródło badań nad znakami wodnymi i historią papiernictwa — pierwsze papiernie w Europie Środkowo-Wschodniej

Krisztina Rábai

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.31261/SPiP.2020.16.14

Abstrakt

Niniejsze studium opiera się na analizie papieru i tekstów królewskich oraz książęcych sprawozdań, w których skrybowie odnotowywali codzienne przychody i wydatki czterech dworów Jagiellonów, zlokalizowanych w różnych częściach Europy Środkowo-Wschodniej na przełomie XV i XVI wieku. Okres ten obejmuje powstanie i pierwsze lata funkcjonowania papierni na Śląsku i w Królestwie Polskim. Biorąc pod uwagę brak źródeł archiwalnych, dotyczących założenia i działalności tych papierni — kolebek papiernictwa w Europie ŚrodkowoWschodniej — trzeba wykorzystać wiele różnych, dosyć lakonicznych źródeł pisanych, aby rzucić światło na tamte rewolucyjne lata. Chociaż sprawozdania zawierają wzmianki o zakupach, handlu i wykorzystywaniu papieru, w większości przypadków informacje zawarte w tekście nie są wystarczające do tego, aby zrekonstruować szczegółowy i jasny obraz papiernictwa — trzeba, aby naukowcy zbadali samo narzędzie wykorzystywane do pisania, jakim jest papier. Zamiast badania pojedynczych stronic papieru, użyteczne okazały się składane karty papieru, małe notesy i zszywane księgi zawierające sprawozdania. Można porównać karty z tych tomów i odnaleźć ślady prowadzące do papierni, z których one pochodzą. Dzięki szczegółowemu badaniu jednej, szczególnie bogatej i ciekawej księgi rachunkowej z dworu księcia Zygmunta, autorka stara się wykazać możliwości, jakie daje badanie znaków wodnych. Ponadto, celem artykułu jest naświetlenie olbrzymiej luki, którą łatwo można zauważyć w dziedzinie badań znaków wodnych i historii papieru w Europie Środkowo-Wschodniej, jak również konieczności rozwoju bazy danych ze znakami wodnymi, odzwierciedlającymi historię papiernictwa w tym regionie.

Słowa kluczowe:

analiza znaków wodnych , pierwsze papiernie w Europie ŚrodkowoWschodniej , handel papierem , dynastia Jagiellonów , sprawozdania królewskie

Pobierz pliki

PDF (English)

Zasady cytowania

Rábai, K. (2020). Jagiellońskie księgi rachunkowe jako źródło badań nad znakami wodnymi i historią papiernictwa — pierwsze papiernie w Europie Środkowo-Wschodniej. Średniowiecze Polskie I Powszechne, 12, 324–340. https://doi.org/10.31261/SPiP.2020.16.14

Cited by / Share

Bibliografia

Electronic sources
Google Scholar

Briquet Online, http://www.ksbm.oeaw.ac.at/_scripts/php/BR.php [accessed: 17th September 2019]. https://bernstein.oeaw.ac.at/twiki/bin/view/Main/Conference_Cork20191016.html [accessed: 29th November 2019].
Google Scholar

International Association of Paper Historians (IPH): International Standard for the Registration of Paper with or without Watermarks, English Version 2.0, 1997, http://www.paperhistory.org/standard.htm [accessed: 17th September 2019].
Google Scholar

Piccard Online, http://www.piccard-online.de/start.php [accessed: 17th September 2019].
Google Scholar

WIZIS — Wasserzeichen-Informationssystem. Deutsche Forschungsgemeinschaft, 2012, www.wasserzeichen-online.de [accessed: 17th September 2019].
Google Scholar

WZMA — Wasserzeichen des Mittelalters. Österreichische Akademie der Wissenschaften, http://www.wzma.at/ [accessed: 17th September 2019].
Google Scholar

Primary sources
Google Scholar

AGAD ASK — Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Skarbu Koronnego 1 No. 20—38.
Google Scholar

Antanavičius D., Petrauskas R.: Lietuvos didžiojo kunigaikščio Aleksandro Jogailaičio dvaro sąskaitų knygos (1494—1504). Vilnius 2007.
Google Scholar

Kozák P., Rábai K.: Mezi periferií a centrem jagellonského světa: Registrum dvořanů knížete a krále Zikmunda I. Jagellonského z let 1493—1510. Opava 2015.
Google Scholar

Kozák P.: Účty budínského dvora krále Vladislava II. Jagellonského (1494—1495). Praha 2019.
Google Scholar

Kozák P.: Účty dvora prince Zikmunda Jagellonského, vévody hlohovského a opavského, nejvyššího hejtmana Slezska a Lužic, z let (1493) 1500—1507: Kritická edice pramene. Rationes curiae Sigismundi Iagellonici, ducis Glogoviensis et Opaviensis, Silesiae et Lusatiarum summi capitanei, de annis (1493) 1500—1507: Editio critica. Praha 2014.
Google Scholar

OSZK — Országos Széchényi Könyvtár [National Széchényi Library in Hungary] Cod. Lat. 411.
Google Scholar

Rábai K.: Jagelló Zsigmond udvarának számadáskönyve (1504—1507): The Court Account Book of Sigismund Jagiellon (1504—1507). Szeged 2014.
Google Scholar

Secondary sources
Google Scholar

Badecki K.: Znaki wodne w księgach archiwum miasta Lwowa 1382—1600 r. Lwów 1928.
Google Scholar

Bogdán I.: Vízjelek és vízjelkutatás. “Levéltári Híradó” 1956, Vol. 8.
Google Scholar

Borsa G.: Kalauz a régi nyomtatványokhoz: A régi nyomtatványok fogalma, anyaga, mérete és terjedelme. Budapest 2003.
Google Scholar

Briquet Ch.-M.: Les filigranes: dictionnaire historique des marques du papier des leur apparition vers 1282 jusqu’en 1600. Geneva 1907.
Google Scholar

Dąbrowski J.: Paper Manufacture in Central and Eastern Europe before the Introduction of Paper-making Machines. Łódź 2008, http://www.paperhistory.org/dabro.pdf [accessed: 17th September 2019].
Google Scholar

Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J.: Rękodzieło papiernicze. Warszawa 1991.
Google Scholar

Divéky A.: Zsigmond lengyel herceg II. Ulászló udvarában. “Századok” 1914, Vol. 48.
Google Scholar

France F.G., Toth M.B.: Spectral Imaging for Revealing and Preserving World Cultural Heritage. In: 19th European Signal Processing Conference. Barcelona 2011.
Google Scholar

Harris N.: Paper and Watermarks as Bibliographical Evidence. Lyon 2017.
Google Scholar

Horogszegi Z.: Egy számadáskönyv kultúrtörténeti vonatkozásai. In: Középkortörténeti tanulmányok. Az 5. Medievisztikai PhD-konferencia (Szeged, 2007. június 7—8.) előadásai. Ed. M. Halmágyi. Szeged 2007.
Google Scholar

Joachima Lelewela bibljograficznych ksiąg dwoje, w których rozebrane i pomnożone zostały dwa dzieła Jerzego Samuela Bandtke: Historja drukarń krakowskich — tudzież Historja Bibljoteki Uniw. Jagiell. w Krakowie, a przydany Katalog inkunabulow polskich. Vol. 2. Wilno 1826. Tablica XVII—XVIII.
Google Scholar

Karnaukohov V.: Methods and Tools for Watermark Digital Processing, Archiving and Dating. In: Eikonopoiia, Digital Imaging of Ancient Textual Heritage, Proceedings of the International Conference Helsinki 28—29 November 2010. Helsinki 2011.
Google Scholar

Kozák P.: Meals and Beverages on Prince Sigismund’s Dining Table: Some Remarks on the Possibilities of Knowing the Diet of the Jagiellonian Rulers at the Turn of the 15th and 16th Centuries. “Perspektywy Kultury” 2016, Vol. 15.
Google Scholar

Maleczyńska K.: Dzieje starego papiernictwa śląskiego. Wrocław 1961.
Google Scholar

Maleczyńska K.: Papiernictwo na Śląsku do końca XVI w. Wrocław 1957.
Google Scholar

Maleczyńska K.: Technika wyrobu papieru na Śląsku od XVI do XVIII w. “Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego. Historia” 1960 (Ser. A), Vol. 4, No. 29.
Google Scholar

Nalewajek A.: Na królewskim dworze Jana Olbrachta. “Roczniki Humanistyczne” 2011, Vol. 49.
Google Scholar

Papiernie w Polsce XVI wieku: prace Franciszka Piekosińskiego, Jana Ptaśnika, Kazimierza Piekarskiego. Ed. W. Budka. Wrocław 1971.
Google Scholar

Ptaśnik J.: Papiernie w Polsce XVI wieku. Kraków 1920.
Google Scholar

Rábai K.: Jagelló Zsigmond számadásainak orvostörténeti tanulságai. In: Középkortörténeti tanulmányok. Az 5. Medievisztikai PhD-konferencia (Szeged, 2007. június 7—8.) előadásai. Ed. M. Halmágyi. Szeged 2007.
Google Scholar

Rábai K.: The Usage and Acquisition of Paper in the Jagiellonian Courts, 1490—1507. In: The Paper Trade in Early Modern Europe. Practices, Materials, Networks. Eds. D. Bellingradt, A. Reynolds. Leiden—Boston 2021 (forthcoming).
Google Scholar

Siniarska-Czaplicka J.: Filigrany papierni położonych na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej od początku XVI do połowy XVIII wieku. Wrocław 1969.
Google Scholar

Siniarska-Czaplicka J.: Katalog filigranów czerpalni Rzeczypospolitej zebrany z papieru druków tłoczonych w latach 1500—1800. Łódź 1983.
Google Scholar

Skibniewska J.: Dwór królewski Aleksandra Jagiellończyka w latach 1501—1506. Lublin 2015.
Google Scholar

Tromonin’s Watermark Album. A Facsimile of the Moscow 1844 Edition. With Additional Materials by S.A. Klepikov. Ed. J.S.G. Simmons. Hilversum 1965 (Monumenta Chartae Papyraceae Historiam lllustrantia, Vol. XI).
Google Scholar

Ważyńska J., Dąbrowski J.: Średniowieczny śląski rękopis kościelny cennym źródłem filigranów. “Przegląd Papierniczy” 1998, Vol. 54.
Google Scholar

Ważyńska J.: Dokumentacja konserwatorska oprawnego kodeksu rękopiśmiennego „Rationes Frumentorum Parochialis [Schweidnitzensis] ab Ao 1471 ad Ao 1507”. Warszawa 1995.
Google Scholar

Zhang Z., Ewert U., Barret T.D., Bond L.J.: Paper Watermark Imaging Using Electron and Low Energy X-ray Radiography. “AIP Conference Proceedings” 2019, Vol. 2102, No. 1.
Google Scholar

Żurowski S.: Znaki wodne papiernictwa wielkopolskiego XVI—XIX w. Poznań 1965.
Google Scholar

Tom 12 (2020)
Opublikowane: 2020-12-21

ISSN: 2080-492X

eISSN: 2353-9720

Wydawca

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego | University of Silesia Press

Prześlij tekst

Jagiellońskie księgi rachunkowe jako źródło badań nad znakami wodnymi i historią papiernictwa — pierwsze papiernie w Europie Środkowo-Wschodniej

Abstrakt

Słowa kluczowe:

Krisztina Rábai

Informacje