Nieznana gotycka preteksta z Ukrzyżowaniem i symbolami czterech ewangelistów w kościele Bożego Ciała w Krakowie
Abstrakt
W kościele Bożego Ciała w Krakowie przechowywane są fragmenty niebieskiej jedwabnej tkaniny dekorowanej haftem, oprawione w ramkę i opisane jako welum z wieku XVIII. Fragmenty haftu kładzioną nicią metalową, uzupełnianego nićmi jedwabnymi, przedstawiają zachowany w dwóch częściach medalion z uskrzydlonym orłem trzymającym w szponach banderolę z napisem: „Joh[a]nns”, i znajdujący się poniżej titulus krzyża z napisem: INRI, dwa kolejne fragmenty medalionów z uskrzydlonym wołu oraz z postacią z banderolą, a także dwa niewielkie fragmenty z bordiurą haftowaną na pergaminowym podłożeniu. Zbliżoną ikonografię i technikę wykonania mają preteksta z Ukrzyżowaniem i symbolami ewangelistów datowana na czas ok. 1440 roku (dzieło austriackie) w Bayerisches Nationalmuseum w Monachium, a przede wszystkim grupa pretekst wytworzonych w warsztacie krakowskim w trzeciej ćwierci wieku XV. Na ich podstawie z fragmentów w kościele Bożego Ciała zrekonstruowano pretekstę i zadatowano ją na drugą ćwierć wieku XV (bliżej połowy wieku).
Słowa kluczowe
haft; preteksta; XV wiek; szaty liturgiczne
Bibliografia
Opracowania
Braun J., Handbuch der Paramentik, Freiburg im Breisgau 1912.
Durian-Ress S., Meisterwerke mittelalterlicher Textilkunst aus dem Bayerischen Nationalmuseum, München 1986.
Gadomski J., Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1420—1470, Warszawa 1981.
Gadomski J., Malarstwo tablicowe w Małopolsce, w: Malarstwo gotyckie w Polsce, 1: Synteza, red. A.S. Labuda, K. Secomska, Warszawa 2004, s. 251—305.
Gutkowska-Rychlewska M., Taszycka M., Polskie hafty średniowieczne. Katalog wystawy. Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1967.
Kluge D., Westfalische Kaselstäbe des 15. Jahrhunderts. Ein Beitrag zur Geschichte der Stickerei und Stickereigewerbes, „Westfalen. Hefte für Geschichte, Kunst und Volkskunde“ 1959, 37, 1—3, s. 214—235.
Künstle K., Ikonographie der christlichen Kunst, 1: Prinzipienlehre, Hilfsmotive, Offenbarungstatsachen, Freiburg im Breisgau 1928.
Mannowsky W., Der Danziger Paramentenschatz. Kirchliche Gewänder und Stickereien aus der Marienkirche, Bd. 3: Kaseln mit Stickerei und Dalmatiken, Berlin 1932.
Mannowsky W., Der Danziger Paramentenschatz. Kirchliche Gewänder und Stickereien aus der Marienkirche, Bd. 5: Neue Funde, Leipzig 1938.
Moskal K., Hafty krakowskie do połowy wieku XV i ich twórcy, Kraków 2021 (Biblioteka Krakowska, nr 167).
Moskal K., Hafty krakowskie. Prolog (1380—1430), w: Imagines pictae. Studia nad gotyckim malarstwem w Polsce, red. W. Walanus, M. Walczak, Kraków 2016, s. 329—352.
Moskal K., Na pograniczu sztuki i rzemiosła. Gotyckie hafty w Małopolsce, w: Badania interdyscyplinarne, red. A. Buko, K. Kollinger, S. Jędrzejowska, Rzeszów 2018 (Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich, t. 4), s. 375—389.
Mühlbächer E., Europäische Stickereien vom Mittelalter bis zum Jugendstil aus der Textilsammlung des Berliner Kunstgewerbemuseums, Berlin 1995.
Prague. The Crown of Bohemia 1347—1437, eds. B. Drake Boehm, J. Fajt, New York 2005.
Przybyszewski B., Ornat Długosza. Z dziejów hafciarstwa polskiego w pierwszej połowie XV wieku, „Folia Historiae Artium. Seria Nowa” 1995, 1, s. 17—26.
Réau L., Iconographie de l’art chrétien, t. 3: Iconographie des Saints, 1: A—F, Paris 1958.
Schnütgen A., Vier gestickte spätgotische Ornamentborten, „Zeitschrift für christliche Kunst“ 1888, 1, 8, s. 285—288.
Sporbeck G., Die Liturgischen Gewänder 11. bis 19. Jahrhundert, Köln 2001.
Wawel 1000—2000. Skarby Archidiecezji Krakowskiej, red. J.A. Nowobilski, t: 2: Katalog, Kraków 2000.
Wawel 1000—2000, t: 3, Ilustracje, Kraków 2000.
Wetter E., Liturgischen Gewänder in der Schwarzen Kirche zu Kronstadt in Siebenbürgen, Riggisberg 2015.
Wetter E., Mittelalterliche Textilien III. Stickerei bis um 1500 und figürlich gewebte Borten, Riggisberg 2012.
Wilckens L. von, Mittelalterliche Stickereien aus Polen: zur Ausstellung in Stockholm 4.9—12.11.1967, „Kunstchronik“ 1968, 21, s. 34—45.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
