Otoczenie społeczne klasztoru dominikanów w Brzegu
Abstrakt
Klasztor dominikanów pod wezwaniem Krzyża Św. w Brzegu powstał w połowie XIV w. z inicjatywy księcia Bolesława III Hojnego i był ostatnią fundację Braci Kaznodziejów na terenie średniowiecznego Śląska. Dominikanie przebywali w tym mieście krótko - po mniej więcej 200 latach ich dom zakonny został zlikwidowany w dobie Reformacji. W ciągu dwóch stuleci działalności w mieście i jego okolicy konwent nawiązał więzi społeczne z licznymi grupami mieszkanców Brzegu, a także innych miast oraz wsi położonych w granicach jego okręgu. Do grona osób utrzymujących codzienne kontakty z braćmi należala zatrudniana przez służba i pracownicy najemni. Konwent zgromadził też wokół siebie liczne grono dobrodziejów (mieszczanie i okoliczna szlachta) wspierających do na niwie materialnej. Bracia prowadzili też ożywioną działalność duszpasterską i gospodarczą w swym otoczeniu i zakładali świeckie stowarzyszenia religijne (Bractwo Różańcowe), które integrowały z nimi okoliczna ludność.
Słowa kluczowe
Śląsk; Brzeg; dominikanie; średniowiecze; otoczenie społeczne
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, Oddział Rękopisów: rkps IV F 174: Obituarium (Calendarium) Conventus Bregensis; rkps IV F 224: Percepta ex expensa cum quibusdam notatis Conventus Brigensis Ord[inis] Praed[icatorum] ab anno 1508 usque ad annum 1525.
Źródła drukowane
Acta Capitulorum Provinciae Poloniae Ordinis Praedicatorum, t. 1, ed. R.F. Madura, Romae 1972.
Urkunden der Stadt Brieg, hrsg. C. Grünhagen, Breslau 1870 (Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. 9).
Zbiór formuł zakonu dominikańskiego prowincji polskiej z lat 1338–1411, wyd. J. Fijałek, „Archiwum Komisji Historycznej” 1919–1938, 12, s. 219–428.
Opracowania
Barycz H., Polacy w dawnym gimnazjum w Brzegu (w. XVI–XVIII), „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1974, 29, 2, s. 177–191.
Dziewulski W., Brzeg od lokacji na prawie zachodnim do wygaśnięcia dynastii Piastów (1247–1675), w: Brzeg. Dzieje, gospodarka, kultura, red. W. Dziewulski, Opole 1975, s. 32–142.
Eisert K., Das Dominikanerkloster in Brieg (1336–1543), „Archiv für Schlesische Kirchengeschichte“ 1960, 18, s. 70–94.
Gałuszka T. OP, Fragment akt kapituły prowincjalnej dominikanów polskich z lat dziewięćdziesiątych XIV wieku. Studium historyczne i edycja tekstu, „Roczniki Historyczne” 2013, 79, s. 119–145.
Gałuszka T. OP, Fragment czternastowiecznych akt kapituł prowincjonalnych dominikanów polskich w zbiorach Bayerische Staatsbibliothek w Monachium. Kapituła prowincjalna w Opatowcu w 1384 r., „Studia Źródłoznawcze” 2013, 51, s. 107–122.
Gałuszka T. OP, Szkolnictwo konwentualne i partykularne w strukturach polskiej prowincji dominikanów XIV stulecia. Nowe ujęcie w świetle nowych źródeł, „Roczniki Historyczne” 2012, 78, s. 191–211.
Gałuszka T. OP, Kaczmarek K., Fratres apud Sanctam Crucem. Z badań nad dziejami dominikanów w Brzegu, Wydawnictwo Instytutu Historii UAM, Poznań 2018.
Gawlik S., Ludność żydowska w Brzegu od XIV w. do 1942 r. Początki Żydów na Śląsku i w Brzegu, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1986, 1–2 (137–138), s. 19–33.
Historia Śląska, t. 1: Do roku 1763, cz. 2: Od połowy XIV do trzeciej ćwierci XVI w., red. K. Maleczyński, Wrocław–Warszawa–Kraków 1961.
Irrgang W., Ältere Geschichte der Stadt Brieg in ihrem schlesischen Umfeld, Goslar 1988.
Jasiński K., Dominikańskie pochówki Piastów, w: Dominikanie w Środkowej Europie w XIII–XIV wieku, red. J. Kłoczowski, J.A. Spież, Wydawnictwo W Drodze, Poznań 2002 (Studia nad Historią Dominikanów w Polsce, t. 3), s. 219–237.
Kaczmarek K., Der Dominikanerklosterkreis Brzeg (Brieg) im 16. Jahrhundert. Versuch einer Rekonstruktion, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2021, 115, s. 149–174.
Kaczmarek K., Działalność handlowa dominikanów z Brzegu w I poł. XVI w., w: Totius mundi philohistor. Studia Georgio Strzelczyk octuagenario oblata, red. M. Delimata-Proch, A. Krawiec, J. Kujawiński, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2021, s. 373–385.
Kaczmarek K., Konwent dominikanów w Brzegu w XIV–XVI wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2018, 109, s. 243–267.
Kaczmarek K., Konwent dominikanów wrocławskich w późnym średniowieczu, Wydawnictwo Historyczne, Poznań–Wrocław 2008.
Kaczmarek K., Okręg klasztoru dominikanów w Świdnicy w XVI w., „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2023, 121, s. 181–207.
Kaczmarek K., Praktyki kwestarskie dominikanów z Brzegu, „Roczniki Historyczne” 2021, 87, s. 107–145.
Kaczmarek K., Prymicje dominikanów z Brzegu (w druku).
Kaczmarek K., Szkoły i studia polskich dominikanów w okresie średniowiecza, Wydawnictwo Instytutu Historii UAM, Poznań 2005.
Kaczmarek K., „Wątki polskie” w życiu codziennym dominikanów z klasztoru w Brzegu, w: Dominikanie o Polsce i Polakach, red. T. Gałuszka, Wydawnictwo W Drodze, Poznań 2020 (Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 21), s. 203–214.
Karlak W., Bibliotheca Piastorum Bregensis – szkolny księgozbiór dziedzictwem kulturowym Piastów śląskich, w: Piastowskie kolekcje ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Digitalizacja i udostępnienie, red. I. Bińkowska, D. Codogni-Łańcucka, Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, Wrocław 2015, s. 48–70.
Kielar P., Klasztory dominikańskie na Śląsku w czasie reformacji, w: Studia nad historią dominikanów w Polsce 1222–1972, t. 1, red. J. Kłoczowski, Warszawa 1975, s. 553–586.
Klemeński M.A., Augustianie – eremici w Grodkowie (ok. 1294–ok. 1524), „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego” 2016, 36, 1, s. 217–226.
Kłoczowski J., Dominikanie polscy na Śląsku w XIII–XIV wieku, Lublin 1956.
Kłoczowski J., Jak badać historię dominikanów w Polsce przedrozbiorowej? Trochę uwag i obserwacji co do znaczenia i programu przyszłych badań oraz ich miejsca w historiografii polskiej, w: Dzieje dominikanów w Polsce XIII–XVIII wiek. Historiografia i warsztat badawczy historyka, red. H. Gapski, J. Kłoczowski, J.A. Spież, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Lublin 2006 (Studia nad Historią Dominikanów w Polsce, t. 4), s. 11–25.
Mandziuk J., Męskie wspólnoty zakonne w (archi)diecezji wrocławskiej, Fundacja „Honor, Ojczyzna” im. Majora Władysława Raginisa, Wrocław 2020.
Peszko A., Wieże wiary. Rzecz o stosunkach wyznaniowych w Brzegu od II połowy XVIII do końca XIX wieku, Wydawnictwo Świętego Krzyża, Brzeg 2008.
Pobóg-Lenartowicz A., Stan i perspektywy badań nad dominikanami w Polsce (ze szczególnym uwzględnieniem Śląska), w: Dzieje dominikanów w Polsce XIII–XVIII wiek. Historiografia i warsztat badawczy historyka, red. H. Gapski, J. Kłoczowski, J.A. Spież, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Lublin 2006 (Studia nad Historią Dominikanów w Polsce, t. 4), s. 69–75.
Poczet sołtysów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miasta Krakowa (1228–2010), t. 1, Urząd Miasta Krakowa, Kraków 2010.
Schoenborn H., Geschichte der Stadt und des Fürstentums Brieg. Ein Ausschnitt aus der Geschichte Schlesiens, Brieg 1907.
Stelmach R., Dokumenty do dziejów klasztorów franciszkańskich na Śląsku zachowane w zbiorach Archiwum Państwowego we Wrocławiu, w: Inter œconomiam cœlestem et terrenam. Mendykanci a zagadnienia ekonomiczne, red. W. Długokęcki, T. Gałuszka OP, R. Kubicki, A. Zajchowska, Wydawnictwo Esprit, Kraków 2011 (Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 9), s. 149–181.
Zawadzka K., Biblioteki klasztorne dominikanów na Śląsku (1239–1810), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999.
Zdanek M., Fragment akt kapituły prowincjalnej dominikanów polskich z 1338 roku, „Roczniki Historyczne” 2010, 76, s. 263–276.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0003-4161-9304
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
