Rutheni, Armeni, Iudei w średniowiecznych aktach lwowskiego konsystorza. Przyczynek do badań nad wieloetnicznym społeczeństwem Rusi Czerwonej
Abstrakt
W artykule omówiono zespół zapisek pochodzących z najstarszej zachowanej lwowskiej księgi konsystorskiej z końca XV wieku, w których – w różnych rolach – występują Rusini, Ormianie oraz Żydzi. Jedynie Żydzi, chociaż nie we wszystkich zapiskach, pojawiają się z jednoznacznie identyfikującym ich predykatem – perfidus. Rozpoznanie konfesji Rusinów i Ormian nie zawsze jest tak oczywiste. Niewielka liczba wzmianek z udziałem niekatolickich Rusinów i Ormian oraz nie-chrześcijan (stanowią one zaledwie ułamek procenta wszystkich 4920 wpisów) nie może dziwić: wynika po części z właściwości samego sądu oficjała, a po części z realiów społecznych i prawnych epoki. Mimo to analizowane mikrohistorie pozwalają uzupełnić znany z innych przekazów obraz wieloetnicznego i wielokulturowego społeczeństwa metropolii lwowskiej. Znaleźć w nich można i echo sporów o dziesięciny z nowo zakładanych ról, do płacenia których zmuszano prawosławnych, i potwierdzenie praktyki rebaptyzacji podczas nie zawsze dobrowolnej konwersji, i egzemplifikację nieufności katolików do ortodoksyjnych Rusinów, których świadectwo kwestionowano ze względu na ich „schizmatyckość” oraz wynikającą z niej rzekomą niechęć do łacińskiego kleryka. Treść niektórych zapisek potwierdza, że religię Ormian uważano za heretycką i pogańską: o swoje dziecko walczy z ormiańskim neofitą
jego „pogańska małżonka”, w innej sprawie Ormianin pozywa duchownego łacińskiego o nazwanie go złodziejem, łotrem, oszustem i „heretykiem”. Swój finał w sądzie oficjała znajdowały też spory Żydów z chrześcijanami o niespłacone długi czy zagrabione mienie. Do wyjątków należał pozew kleryka złożony przeciw starozakonnemu w sprawie o napad i pobicie. Powód domagał się nie tylko pieniężnego zadośćuczynienia, ale także ogłoszenia Żyda „ekskomunikowanym”. Sporadycznie tylko zawierano przed oficjałem zobowiązania finansowe. Innowiercy stawali w konsystorzu nie tylko jako powodowie, domagający się sprawiedliwości i wierzący zarazem w skuteczność wyroku wydanego przez sąd arcybiskupa, lecz również jako pozwani. Akta konsystorskie pokazują, że oficjałowie lwowscy starali się w takich przypadkach procedować zgodnie z prawem kanonicznym. Nie wahali się przy tym wzywać z urzędu do swojego sądu Rusinów i Żydów w przypadku naruszeń prawa i ładu moralnego.
Słowa kluczowe
XV wiek; Ruś Czerwona; konsystorz lwowski; Żydzi
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, ACons., sygn. A 1, H 21, H 101, H 109.
Archiwum Polskiej Prowincji OO. Dominikanów w Krakowie, Dokumenty pergaminowe, sygn. Lw 027, Lw 028.
Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Czartoryskich, Dokumenty pergaminowe, sygn. BCzart., perg. 249, 250.
Źródła drukowane
Acta capitulorum nec non iudiciorum ecclesiasticorum selecta, t. 2, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1902.
Acta officii consistorialis Leopoliensis antiquissima, t. 1–2, ed. W. Rolny, Leopoli 1927–1930.
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego Bernardyńskiego we Lwowie, t. 2–3, 6, 9, 14–15, wyd. O. Pietruski, X. Liske; t. 17, 19, wyd. A. Prochaska, Lwów 1870–1906.
Album civium Leopoliensium. Rejestry przyjęć do prawa miejskiego we Lwowie 1388–1783, t. 1–2, wyd. A. Janeczek, Wydawnictwo PTPN, Poznań–Warszawa 2005.
Bullarium Poloniae, t. 3, wyd. I. Sułkowska-Kurasiowa, S. Kuraś, Romae–Lublin 1988. Dokumenty kościoła rzymskokatolickiego archidiecezji lwowskiej w zasobach Centralnego
Państwowego Archiwum Historycznego we Lwowie. Inwentarze, oprac., wstępem opatrzył i podał do druku ks. J. Wołczański, Wydawnictwo Bł. Jakuba Strzemię Archidiecezji Lwowskiej Ob. Łac., Kraków 2007.
Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 1, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1877.
Najstarsza księga miejska 1382–1389, wyd. A. Czołowski, Lwów 1892 (Pomniki Dziejowe Lwowa z Archiwum Miasta, t. 1).
Raêcʹka kniga mìsta Lʹvova (1460–1506), up. M. Kapralʹ, B. Petrišak, L’vìvs’ke Vìddìlennâ Ìnstitutu Ukraïns’koï Arheografìì ta Džereloznavstva NAN Ukraïni, Lʹvìv 2020 (Lʹvìvsʹkì Ìstoričnì Pracì, Džerela 9).
Skrobiszewski J., Vitae archiepiscoporum Haliciensium et Leopoliensium, Leopoli 1628.
W[olański] F., Wyżniany. R. 1400. Uposażenie kościoła obrz. łacińsk., „Dodatek Tygodniowy do Gazety Lwowskiej” 1852, 25–27, s. 100, 104, 108.
Żydzi w średniowiecznym Krakowie. Wypisy źródłowe z ksiąg miejskich krakowskich, oprac. B. Wyrozumska, PAU, Kraków 1995.
Opracowania
Abraham W., Jakób Strepa arcybiskup halicki 1391–1409, Kraków 1908.
Balzer O., Sądownictwo ormiańskie w średniowiecznym Lwowie, Lwów 1909.
Bałaban M., Dwa przyczynki do stosunków Jagiełły z żydami lwowskimi, „Kwartalnik Historyczny” 1911, 25, s. 228–239.
Bałaban M., Kiedy i skąd przybyli Żydzi do Polski, „Miesięcznik Żydowski” 1930, 1, s. 1–11; 2, s. 112–121.
Bałaban M., Ze studiów nad ustrojem prawnym Żydów w Polsce. Sędzia żydowski i jego kompetencje. Uwagi wstępne, w: Pamiętnik trzydziestolecia pracy naukowej prof. dr. Przemysława Dąbkowskiego 1897–1927, Lwów 1927, s. 246–280.
Bałaban M., Żydzi lwowscy na przełomie XVI i XVII wieku, Lwów 1906.
Bardach J., Ormianie na ziemiach dawnej Polski, „Kwartalnik Historyczny” 1983, 90, s. 109–118.
Blechová L., Die Institution des Judenrichters in mittelalterlichen Quellen böhmisch-mährischer Provenienz, in: „Avigdor, Benesch, Gitl“. Juden in Böhmen, Mähren und Schlesien im Mittelalter. Samuel Steinherz zum Gedenken (1857 Güssing – 1942 Theresienstadt), hrsg. H. Teufel, P. Kocman, M. Řepa, Klartext-Verlag, Brünn–Prag–Essen 2016, s. 97–128.
Breza E., Pochodzenie przydomków szlachty pomorskiej, Gdańsk 1986.
Chachaj J., Czy ministri i ministri ecclesiae byli nauczycielami szkół parafialnych w XV wieku na terenie katolickiej archidiecezji lwowskiej?, w: Studia z dziejów wychowania i kształcenia od średniowiecza do XIX wieku, red. J. Gwioździk, współudział P.P. Barczyk, Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. kard. A. Hlonda, Mysłowice 2009 (Ars Educandi, t. 1: Źródła), s. 26–43.
Charewiczowa Ł., Ograniczenia gospodarcze nacyj schizmatyckich i żydów we Lwowie w XV i XVI wieku, „Kwartalnik Historyczny” 1925, 39, 2, s. 193–227.
Coulet N., Une question disputée: l’excommunication des Juifs, in: Identités juives et chrétiennes. France méridionale XIVe–XIXe siècles. Etudes offertes à René Moulinas, réd. G. Audisio et al., Presses de l’Université de Provence, Aix-en-Provence 2003, s. 29–38.
Czaplicka-Niedbalska M., Nazwiska mieszkańców Bydgoszczy od II poł. XV w. do I poł. XVIII w., Wydawnictwo Uczelniane WSP, Bydgoszcz 1996.
Dąbkowski P., Zaginione księgi sądowe województwa ruskiego i bełskiego, Lwów 1921.
Delimata M., Wiarołomni mężowie przed polskimi sądami kościelnymi, „Nasza Przeszłość” 2005, 104, s. 247–258.
Gąsiorowski A., Skierska I., Średniowieczni oficjałowie gnieźnieńscy, „Roczniki Historyczne” 1995, 61, s. 37–86.
Gąsiorowski S., Karaimi w Koronie i na Litwie w XV–XVIII wieku, Austeria, Kraków–Budapeszt 2008.
Gąsiorowski S., Relacje karaimsko-żydowskie w dawnej Rzeczypospolitej (XV–XVIII w.), „Kwartalnik Historii Żydów” 2003, 3 (207), s. 445–450.
Gąsiorowski S., Tatarzy we Lwowie w XIII‒XVIII wieku. Przyczynek do badań, w: Lwów ‒ miasto, społeczeństwo, kultura. Studia z dziejów Lwowa, t. 9: Życie codzienne miasta, red. K. Karolczak, Ł.T. Sroka, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2014, s. 13–22.
Goldberg J., Żydowscy konwertyci w społeczeństwie staropolskim, w: Społeczeństwo staropolskie. Studia i szkice, t. 4, red. A. Izydorczyk, A. Wyczański, Warszawa 1986, s. 195–248.
Góralski W., Wprowadzenie do historii ustawodawstwa synodalnego w Polsce, Wydawnictwo „Norbertinum”, Lublin 1991.
Górny H., Nazwiska mieszkańców wybranych miejscowości dawnej ziemi sanockiej w świetle interferencji etniczno-językowej (XV–XIX w.), Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2004.
Grodecki R., Dzieje Żydów w Polsce do końca XIV w., w: R. Grodecki, Polska piastowska, oprac. J. Wyrozumski, Warszawa 1969, s. 595–702.
Guldon Z., Osadnictwo żydowskie i liczebność ludności żydowskiej na ziemiach Rzeczypospolitej w okresie przedrozbiorowym. Stan i program badań, w: Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich. Materiały z konferencji Kraków 21–23 IX 1995, red. K. Pilarczyk, Księgarnia Akademicka, Kraków 1997, s. 145–154.
Halban L., Lichwa w nauce i prawie kościelnem do soboru wienneńskiego (1311 r.), Lwów 1926.
Heyde J., Multiethnizität, Stadtrecht, Stadt. Lemberg im späten Mittelalter, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 2017, 72, S. F, s. 95–119.
Heyde J., Polityka Rady miejskiej Lwowa wobec Żydów i Ormian w XV/XVI wieku. Heterogeniczność etniczno-religijna w mieście jako wyzwanie ustrojowe, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2015, 63, 2, s. 283–292.
Heyde J., Samorząd żydowski a władze nieżydowskie w średniowieczu, w: Obcy w mieście, obcy w klasztorze. Ciągłość i zmiana w życiu wspólnot lokalnych na ziemiach polskich w średniowieczu, red. A. Pobóg-Lenartowicz, R. Trawka, L. Poniewozik, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2019 (Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich, t. 9), s. 95–108.
Heyde J., Szlacha polska a Żydzi u progu Rzeczypospolitej szlacheckiej 1454–1539, w: Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, t. 3, red. K. Pilarczyk, Polskie Towarzystwo Studiów Żydowskich, PAU, Kraków 2003, s. 13–24.
Heyde J., The Jewish Economic Elite in Red Ruthenia in the Fourteenth Polin and Fifteenth Centuries, “Polin” 2010, 22, s. 156–173.
Heyde J., Żydzi i mieszczanie w dawnej Polsce. Kilka uwag o ich wspólnej przeszłości po wiek szesnasty, „Kwartalnik Historii Żydów” 2003, 3 (207), s. 320–326.
Horn M., Społeczność żydowska w wielonarodowościowym Lwowie 1356–1696, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1991, 1, 157, s. 3–14.
Horn M., Żydzi i mieszczanie na służbie królów polskich i wielkich książąt litewskich w latach 1386–1506. Część 1. Uwagi wstępne. Bankierzy i celnicy, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1985, 3–4, 135–136, s. 3–19.
Horn M., Żydzi na Rusi Czerwonej w XVI i pierwszej połowie XVII wieku. Działalność gospodarcza na tle rozwoju demograficznego, Warszawa 1975.
Janeczek A., Ethnicity, Religious Disparity and the Formation of the Multicultural Society of Red Ruthenia in the Late Middle Ages, in: On the Frontier of Latin Europe. Integration and Segregation in Red Ruthenia, 1350‒1600, eds. Th. Wünsch, A. Janeczek, Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences, Warsaw 2004, s. 15–46.
Janeczek A., Ethnische Gruppenbildungen im spätmittelalterlichen Polen, in: Das Reich und Polen. Parallelen, Interaktionen und Formen der Akkulturation im hohen und späten Mittelalter, hrsg. Th. Wünsch, A. Patschovsky, Jan Thorbecke Verlag, Ostfildern 2003, s. 401–446.
Janeczek A., Exceptis schismaticis: upośledzenie Rusinów w przywilejach prawa niemieckiego Władysława Jagiełły, „Przegląd Historyczny” 1984, 75, 3, s. 527–543.
Janeczek A., Kolonisationsströmungen im polnisch-reußischen Grenzgebiet von der Mitte des 14. bis zum 16. Jahrhundert, in: Wanderungen und Kulturaustausch im östlichen Mitteleuropa. Forschungen zum ausgehenden Mittelalter und zur jüngeren Neuzeit, hrsg. H.-W. Rautenberg, Oldenbourg, München 2006 (Völker, Staaten und Kulturen in Ostmitteleuropa, Bd. 1), s. 29–58.
Janeczek A., Listy dobrego urodzenia i dobrej sławy w procedurze nadawania prawa miejskiego Lwowa w XV wieku, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 2012, 23, 4, s. 89–116.
Janeczek A., Między sobą. Polacy i Rusini na wspólnym pograniczu w XIV–XV w., w: Między sobą. Szkice historyczne polsko-ukraińskie, red. T. Chynczewska-Hennel, N. Jakovenko, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2000, s. 37–55.
Janeczek A., Polska ekspansja osadnicza w ziemi lwowskiej, „Przegląd Historyczny” 1978, 69, 4, s. 597–622.
Janeczek A., Ruś w Koronie: stara nazwa i nowa tożsamość regionalna (po aneksji w połowie XIV wieku), w: Pogranicza w polskich badaniach mediewistycznych, red. A. Janeczek, M. Parczewski, M. Dzik, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2019 (Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich, t. 3), s. 149–175.
Janeczek A., Segregacja wyznaniowa i podział przestrzeni w miastach Rusi Koronnej (XIV–XVI w.), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2015, 63, 2, s. 259–281.
Janeczek A., Udział szlachty w kolonizacji Rusi Koronnej: migracje rodów i ich nowa własność (XIV–XV w.). Próba ujęcia syntetycznego, w: Rody na Śląsku, Rusi Czerwonej i w Małopolsce: średniowiecze i czasy nowożytne. Stan badań, metodologia, nowe ustalenia, red. W. Zawitkowska, A. Pobóg-Lenartowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2010, s. 59–91.
Janeczek A., Urban Communes, Ethnic Communities, and Language Use in Late Medieval Red Ruthenian Towns, in: Uses of the Written Word in Medieval Towns. Medieval Urban Literacy, eds. M. Mostert, A. Adamska, Brepols, Turnhout 2014 (Utrecht Studies in Medieval Literacy, 28), s. 19–35.
Janeczek A., Zróżnicowanie etniczne wobec integracji państwowej i stanowej w późnośredniowiecznej Polsce, w: Historia społeczna późnego średniowiecza. Nowe badania, red. S. Gawlas, współudział M.T. Szczepański, DiG, Warszawa 2011, s. 359–385.
Janeczek A., Żydzi i Ormianie – dwie gminy religijno-prawne w krajobrazie etnicznym późnośredniowiecznej Polski, w: Animarum cultura. Studia nad kulturą religijną na ziemiach polskich w średniowieczu, t. 1: Struktury kościelno-publiczne, red. H. Manikowska, W. Brojer, Instytut Historii PAN, Warszawa 2008 (Colloquia Mediaevalia Varsoviensia), s. 271–298.
Jawor G., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2000.
Jordan W.Ch., Christian Excommunication of the Jews in the Middle Ages: A Restatement of the Issues, “Jewish History” 1986, 1, 1, s. 31–38.
Jurek T., Matrimonium sub fide Judaica contractum. Were Mixed Christian-Jewish Marriges Possible in Late Medieval Poland, in: Central and Eastern Europe in the Middle Ages.
A Cultural History, eds. P. Górecki, N. van Deusen, Tauris Academic Studies, London–New York 2009, s. 82–93, 241–248.
Kania S., Katalog mikrofilmów Ośrodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych przy Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Nr 5, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1985, 51, s. 5–115.
Kapral M., Armenian and Ruthenian Elders in Lviv in the Late Medieval and Early Modern Period. Their Emergence, Functions and Interaction, in: Armenian-Ukrainian Historical Contacts. Papers of the International Conference Held in Lviv 29–31 May 2008, eds. K.B. Bardakjian, F. Sysyn, A. Yasinovskyi, Ukraïns’kij Katolic’kij Unìversitet, Lviv 2011, s. 29–40.
Kаprаl M., Assimilation im frühneuzeitlichen L‘viv: Sozialer Aufstieg, Glaubenswechsel und gemischte Ehen, in: Litauen und Ruthenien. Studien zu einer transkulturellen Kommunikationsregion (15.–18. Jahrhundert), hrsg. S. Rohdewald, D. Frick, S. Wiederkehr, Harrasowitz Verlag, Wiesbaden 2007 (Forschungen zur osteuropäischen Geschichte, 71), s. 50–66.
Kapral M., Urzędnicy miasta Lwowa w XIII–XVIII wieku, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008 (Spisy urzędników miejskich z obszaru dawnej Rzeczypospolitej, Śląska i Pomorza Zachodniego, t. 7: Ziemie Ruskie, z. 1: Lwów).
Kаprаl’ M., Vìrmens’kì ta ruskì staršì u L’vovì u XV–XVIII st: počatki, funkcìonovannâ, vzaemodìâ, w: Lwów – miasto, społeczeństwo, kultura. Studia z dziejów Lwowa, t. 7: Urzędy, urzędnicy, instytucje, red. K. Karolczak, Ł.T. Sroka, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2010, s. 195–204.
Klebowicz G., Organizacja parafialna diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego w XIV–XVI wieku, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2013.
Kowalik-Kaleta Z., Historia nazwisk polskich na tle społecznym i obyczajowym (XII–XV wiek), t. 1, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa 2007.
Kowalik-Kaleta Z., Dacewicz L., Raszewska-Żurek B., Słownik najstarszych nazwisk polskich – pochodzenie językowe nazwisk omówionych w „Historii nazwisk polskich”, t. 1,
Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa 2007.
Kowalski W., From the “Land of Diverse Sects” to National Religion: Converts to Catholicism and Reformed Franciscans in Early Modern Poland, “Church History” 2001, 70, 3, s. 482–526.
Kozak A., Łukaszewski J., Dokumentacja konsystorska z XV i początku XVI wieku odkryta w katedrze gnieźnieńskiej, „Roczniki Historyczne” 2017, 83, s. 203–227.
Kraszyńska F., Żydzi łuccy do końca XVII w., „Rocznik Wołyński” 1938, 7, s. 139–178.
Krętosz J., Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od XV w. do 1772 roku, Lublin 1986.
Książkiewicz A., Sprawy małżeńskie w konsystorzu lwowskim w późnym średniowieczu, „Nasza Przeszłość” 2008, 109, s. 287–302.
Kulik A., Kalik J., The Beginnings of Polish Jewry: Reevaluating the Evidence for the Eleventh to Fourteenth Centuries, „Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung“ 2021, 70, 2, s. 139–185.
Kurtyka J., Osadnictwo średniowieczne. Początki osady i miasta, w: Dzieje Rzeszowa, t. 1, red. F. Kiryk, Krajowa Agencja Wydawnicza, Rzeszów 1994, s. 97–166.
Kutrzeba S., Stanowisko prawne żydów w Polsce w XV wieku, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1901, 29, 11, s. 1007–1018; 29, 12, s. 1147–1156.
Kutrzeba S., Studya do historyi sądownictwa w Polsce. VII. Sądownictwo nad żydami w województwie krakowskiem, „Przegląd Prawa i Administracji” 1901, 26, s. 925–944.
Lenartowicz Ś., Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kamionce Strumiłłowej, w: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 11, oprac. A. Betlej i in., Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2003 (Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, cz. 1), s. 131–150.
Łoziński W., Patrycyat i mieszczaństwo lwowskie w XVI i XVII wieku, Lwów 1902.
Matuszewski J., Missalia – mensalia, w: Cultus et cognitio. Studia z dziejów średniowiecznej kultury, Warszawa 1976, s. 373–391.
Mazur J., Joszko ze Lwowa – „Theloneator totius Regni” – i jego działalność na tle dziejów Żydów lwowskich na przełomie XV i XVI wieku, w: Żydzi i judaizm we współczesnych badaniach polskich, t. 3, red. K. Pilarczyk, Polskie Towarzystwo Studiów Żydowskich, PAU, Kraków 2003, s. 25–34.
Mazur J., The Late Medieval Jewish Settlement in Red Ruthenia. The Case of Krosno, „Studia Judaica” 2010, 13, 2 (26), s. 237–252.
Mączyński J., Nazwiska Łodzian (XV–XIX wiek), Łódź 1970.
Meyer H., Making Sense of Christian Excommunication of Jews in Thirteenth-Century England, “The Jewish Quarterly Review” 2010, 100, 4, s. 598–630.
Michalewicz J., Żydowskie okręgi metrykalne i żydowskie gminy wyznaniowe w Galicji, Księgarnia Akademicka, Kraków 1995.
Morawska K., „Seksualność w średniowiecznej Polsce”, rozprawa doktorska przygotowana pod kierunkiem dr. hab. Krzysztofa Skwierczyńskiego, prof. ucz., Warszawa 2022, https://depotuw.ceon.pl/handle/item/4307 [dostęp: 20.02.2023].
Mytnik I., Rodzime i obce. Z badań nad imiennictwem pogranicza polsko-ukraińskiego w XVI–XVII wieku, „Naukovij Žurnal” 2014, 1, s. 281–294.
Nabywaniec S., Szopa K., Żydzi i wyznaniowa gmina żydowska we Frysztaku do wybuchu II wojny światowej, „Resovia Sacra” 2004, 11, s. 131–143.
Nowy leksykon judaistyczny, red. J.H. Schoeps, przeł. S. Lisiecka, Z. Rybicka, E. Ptaszyńska--Sadowska, Cyklady, Warszawa 2007.
Orzechowski J., Okcydentalizacja Rusi Koronnej w XIV, XV i XVI w., w: Państwo, naród, stany w świadomości wieków średnich: pamięci Benedykta Zientary 1929–1983, red. A. Gieysztor i in., PWN, Warszawa 1990, s. 215–243.
Pereswetoff-Morath A., Christian Anti-Judaism and Jewish–Orthodox Relations among the Eastern Slavs up to 1569, “Polin” 2014, 26: Jews and Ukrainians, eds. Y. Petrovsky-Shtern, A. Polonsky, s. 101–130.
Petersen H., Judengemeinde und Stadtgemeinde in Polen. Lemberg 1356–1581, Harrasowitz Verlag, Wiesbaden 2003.
Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, oprac. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Prószyński i S-ka, Warszawa 2003.
Rieger J., Imiennictwo ludności wiejskiej w ziemi sanockiej i przemyskiej w XV w., Wrocław 1977 (Prace Onomastyczne, 26).
Rowell S.C., Anekdota ekklesiastika: 1. LDK krikščioniška kasdienybė pagal seniausią išliku sią XV amžiaus LDK katalikų Bažnyčios teismo knygą, “The Year-Book of Lithuanian History” 2010 (2011), 1, s. 93–114.
Rutkowski A., Kredyt żydowski na rynku lokalnym Warszawy w pierwszej połowie XV wieku, „Przegląd Historyczny” 1979, 70, 2, s. 267–283.
Rybska-Bąk K., Bulla Eugeniusza IV dla królowej Zofii (1434). Wokół obecności schizmatyków na dworze pierwszych Jagiellonów, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2014, 6 (10), s. 255–269.
Rymarz W., Kompetencja sądów kościelnych w Polsce przedrozbiorowej, Warszawa 1970.
Rymut K., Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, t. 2: L–Ż, Wydawnictwo Naukowe DWN, Kraków 2001.
Rymut K., Ze studiów nad nazwami osobowymi Żydów polskich. 2. Mojżesz – Mojsiej – Mosiek, w: K. Rymut, Szkice onomastyczne i historycznojęzykowe, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków 2003 (Prace Instytutu Języka Polskiego PAN, 118), s. 107–115.
Sawicki J., „Rebaptisatio Ruthenorum” w świetle polskiego ustawodawstwa synodalnego w XV i XVI wieku, w: Pastori et magistro. Praca zbiorowa wydana dla uczczenia jubileuszu 50-lecia kapłaństwa Jego Ekscelencji Księdza Biskupa Doktora Piotra Kałwy Profesora i Wielkiego Kanclerza KUL, Lublin 1966, s. 229–246.
Schiper I., Studya nad stosunkami gospodarczymi Żydów w Polsce podczas średniowiecza, Lwów 1911.
Shapira D., The First Jews of Ukraine, “Polin” 2014, 26, s. 65–78.
Shatzmiller J., Christian ‘Excommunication’ of Jews: Some Further Clarifications, in: Shlomo Simonsohn Jubilee Volume. Studies on the History of the Jews in the Middle Ages and Renaissance Period, Tel Aviv University, Faculty of Humanities, Chaim Rosenberg School of Jewish Studies, Tel Aviv 1993, s. 245–255.
Shatzmiller J., Jews ‘Separated from the Communion of the Faithful in Christ’ in the Middle Ages, in: Studies in Medieval Jewish History and Literature, vol. 1, ed. I. Twersky, Cambridge 1979, s. 307–314.
Skierska I., Konsystorz generalny gnieźnieński w XV w., w: 1000 lat Archidiecezji Gnieźnieńskiej, red. J. Strzelczyk, J. Górny, Gaudentinum, Gniezno 2000, s. 193–215.
Skierska I., Oficjalat kaliski w XV wieku, „Rocznik Kaliski” 1995, 25, s. 95–132.
Skierska I., Źródła do badania praktyk religijnych w średniowiecznej Polsce: akta sądów kościelnych i kapituł, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2007, 87, s. 175–195.
Slovník středověké latiny v českých zemích, elektronická verze 2.2, Filosofický ústav AV ČR, v. v. i., Praha 2019–2021, s. v. „magister”, http://lb.ics.cas.cz/lemma/magister#cs [dostęp: 16.10.2024].
Słownik polszczyzny XVI w., t. 31, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2003.
Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 7/2 [42], Wrocław 1974.
Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 8/7 [54], Wrocław 1981.
Słownik staropolskich nazw osobowych, red. W. Taszycki, t. 1–5, Wrocław 1965–1980.
Sperka J., Studia z dziejów migracji rycerstwa śląskiego do Królestwa Polskiego (zwłaszcza na Ruś Czerwoną) w XIV–XV wieku, Avalon, Kraków 2024.
Stopka K., Kościół ormiański na Rusi w wiekach średnich, „Nasza Przeszłość” 1984, 62, s. 27–95.
Stopka K., Kultura religijna Ormian polskich (struktury i stosunki kościelno-publiczne), w: Ani marum cultura. Studia nad kulturą religijną na ziemiach polskich w średniowieczu, t. 1: Struktury kościelno-publiczne, red. H. Manikowska, W. Brojer, Instytut Historii PAN, Warszawa 2008 (Colloquia Mediaevalia Varsoviensia), s. 229–270.
Stopka K., Milites et nobiles: Ormianie a stan szlachecki Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego od XIV do XVI wieku, „Lehahayer” 2018, 5, s. 15–106.
Stopka K., Ormianie w Polsce dawnej i dzisiejszej, Księgarnia Akademicka, Kraków 2000.
Suwała S., Pojęcie i rodzaje lichwy w prawodawstwie kościelnym w Polsce przedrozbiorowej, „Studia Sandomierskie. Filozofia – Teologia – Historia” 1985–1989, 5, s. 109–131
Szulowska W., Imiennictwo dawnej ziemi halickiej i lwowskiej, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa 1992.
Szweda A., Jurkowscy herbu Grzymała. Przyczynek do dziejów osadnictwa polskiego na Rusi Czerwonej, w: Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1997, s. 281–290.
Szyszka J., Dobra pomorzańskie Kierdejów (Kierdejowiczów) w ziemi lwowskiej w XV wieku, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2020, 12 (16), s. 161–208.
Szyszka J., Formowanie i organizacja dóbr monarszych w ziemi lwowskiej od połowy XIV do początku XVI wieku, Societas Vistulana, Kraków 2016.
Świeboda W., Innowiercy w opiniach prawnych uczonych polskich w XV wieku. Poganie, żydzi, muzułmanie, Societas Vistulana, Kraków 2013.
Teter M., Kilka uwag na temat podziałów społecznych i religijnych pomiędzy Żydami i chrześcijanami we wschodnich miastach dawnej Rzeczypospolitej, „Kwartalnik Historii Żydów” 2003, nr 3 (207), s. 327–335.
Teter M., ‘There should be no love between us and them’ Social Life and the Bounds of Jewish and Canon Law in Early Modern Poland, “Polin” 2010, 22, s. 249–270.
Trajdos T.M., Dziesięcina w średniowiecznej archidiecezji lwowskiej, „Rocznik Lwowski” 1999, 6, s. 77–82.
Trajdos T.M., Kościół Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za panowania Władysława II Jagiełły (1386–1434), t. 1, Wrocław 1983.
Trajdos T.M., Tercjarki w średniowiecznym Lwowie, w: Nihil superfluum esse. Prace z dziejów średniowiecza ofiarowane Profesor Jadwidze Krzyżaniakowej, red. J. Strzelczyk i in., Instytut Historii UAM, Poznań 2000, s. 509–520.
Trajdos T.M., Uposażenie klasztoru dominikanów lwowskich w średniowieczu, „Nasza Przeszłość” 1999, 91, s. 47–76.
Trajdos T.M., Życie religijne w archidiecezji halickiej/lwowskiej, w: Pogranicza w polskich badaniach mediewistycznych, red. A. Janeczek, M. Parczewski, M. Dzik, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2019 (Materiały Kongresu Mediewistów Polskich, t. 3), s. 193–223.
Trawka R., Dwa nieznane średniowieczne dokumenty do dziejów lwowskiego kościoła Św. Ducha, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2017, 107, s. 307–324.
Trawka R., Działalność ewangelizacyjna i duszpasterska metropolitów halicko-lwowskich obrządku łacińskiego w późnym średniowieczu, w: Dynamika przemian społecznych i religijnych w średniowieczu, red. T. Grabarczyk, T. Nowak, DiG, Warszawa 2011, s. 231–297.
Trawka R., Skarb i dziewczyna. O kasztelanie halickim Mikołaju Gołogórskim, jego córce Elżbiecie i ich fortunie, „Przegląd Historyczny” 2022, 113, 3, s. 391–433.
Trawka R., Z dziejów migracji na Wschód. Stan i kierunki badań nad szlachtą Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu i wczesnej epoce nowożytnej, w: Rody na Śląsku, Rusi Czerwonej i w Małopolsce: średniowiecze i czasy nowożytne. Stan badań, metodologia, nowe ustalenia, red. W. Zawitkowska, A. Pobóg-Lenartowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2010, s. 92–130.
Tylus S., Dokumenty kaplicy zamkowej w Kamionce Strumiłowej (archidiecezja lwowska), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1998, 69, s. 9–14.
Tylus S., Fundacje kościołów parafialnych w średniowiecznej archidiecezji lwowskiej, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1999.
Tyszkiewicz J., Tatarzy na Litwie i w Polsce. Studia z dziejów XIII‒XVIII w., Warszawa 1989.
Ungeheuer M., Stosunki kredytowe w ziemi przemyskiej w połowie XV wieku, Lwów 1929.
Visi T., Halakha and Microhistory: The Shifra-Affair in Brno, „PaRDes. Zeitschrift der Vereinigung für Jüdische Studien e. V.“ 2010, 16, s. 20–49.
Weinryb B.D., The Jews of Poland. A Social and Economic History of the Jewish Community in Poland from 1100 to 1800, Philadelphia 1973.
Werdt Ch. von, Gemeinschaft und Gesellschaft im multikonfessionellen spätmittelalterlichen und frühneuzeitlichen Lemberg, in: Städte im östlichen Europa. Zur Problematik von Modernisierung und Raum vom Spätmittelalter bis zum 20. Jahrhundert, hrsg. C. Goehrke, B. Pietrow-Ennker, Chronos Verlag, Zürich 2006, s. 85–102.
Wilk-Woś Z., Późnośredniowieczna kancelaria arcybiskupów gnieźnieńskich (1437–1493), Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2013.
Winowski L., Innowiercy w poglądach uczonych zachodniego chrześcijaństwa XIII–XIV wieku, wyd. i uzup. K. Orzechowski, Wrocław 1985.
Wojciechowska B., Ekskomunika w Polsce średniowiecznej. Normy i funkcjonowanie, Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego, Kielce 2010.
Wojciechowska B., „In causa perfidi Iudei…”. Przyczynek do sporów chrześcijan z Żydami w Polsce późnośredniowiecznej, „Kwartalnik Historii Żydów” 2015, 1 (253), s. 81–87.
Wolski M., Spór kapituły katedralnej ze szlachtą o dziesięcinę biskupią w drugiej połowie XVI wieku, „Roczniki Historyczne” 2018, 84, s. 227–249.
Wünsch Th., Das rӧmische Modell einer Kirchenunion mit der Orthodoxie und sein Architekt, Johannes Sacranus von Auschwitz/Oświęcim (1443–1527), „Roczniki Historyczne” 2008, 74, s. 83–112.
Wünsch Th., Religion oder Staat? Die Orthodoxen in Ruthenien zwischen religiöser und staatlicher ereinnahmung vom 15. bis zum 20. Jahrhundert, in: Konkurrierende Ordnungen. Verschränkungen von Religion, Staat und Nation in Ostmitteleuropa vom 16. bis zum 20. Jahrhundert, hrsg. J. Gleixner et al., Biblion Media, München–Berlin–Leipzig–Washington 2015, http://nbn-resolving.de/urn/resolver.pl?urn:nbn:de:bvb:12-ostdok-x-104-6 [dostęp: 25.02.2023], s. 77–126.
Wyrozumscy B. i J., Nowe materiały do dziejów Żydów krakowskich w średniowieczu, „Studia Judaica” 2003, 6, 2 (12), s. 1–18.
Wyrozumski J., Żydzi w Polsce średniowiecznej, w: Żydzi w dawnej Rzeczypospolitej. Materiały z konferencji „Autonomia Żydów w Rzeczypospolitej szlacheckiej”. Międzywydziałowy
Zakład Historii i Kultury Żydów w Polsce. Uniwersytet Jagielloński 22–26 IX 1986, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1991, s. 129–135.
Wysokiński I., „Sprawa powrotu Rusinów do jedności kościoła na podstawie dzieła Jana Sakrana z Oświęcimia »Elucidarius Errorum ritus Ruthenici«”, praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Zofii Włodek, Kraków 1993.
Zaremska H., Przywileje Kazimierza Wielkiego dla Żydów i ich średniowieczne konfirmacje, w: Małżeństwo z rozsądku? Żydzi w społeczeństwie dawnej Rzeczypospolitej, red. M. Wodziński, A. Michałowska-Mycielska, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2007, s. 11–34.
Zaremska H., Rzecz skradziona w żydowskim zastawie, w: Kościół. Kultura. Społeczeństwo. Studia z dziejów średniowiecza i czasów nowożytnych, red. S. Bylina i in., Semper, Warszawa 2000, s. 337–350.
Zaremska H., Uwagi o organizacji gmin żydowskich w średniowiecznej Polsce, w: Aetas media aetas moderna. Studia ofiarowane prof. Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą
rocznicę urodzin, red. A. Bartoszewicz, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2000, s. 147–164.
Zaremska H., Wykłady z dziejów Żydów w średniowiecznej Polsce, Instytut Historii PAN, Warszawa 2023.
Zaremska H., Żydzi w średniowiecznej Polsce. Gmina krakowska, Instytut Historii PAN, Warszawa 2011.
Zaremska H., Żydzi wobec chrześcijan w średniowiecznej Polsce, w: Animarum cultura. Studia
nad kulturą religijną na ziemiach polskich w średniowieczu, t. 1: Struktury kościelno-publiczne, red. H. Manikowska, W. Brojer, Instytut Historii PAN, Warszawa 2008 (Colloquia Mediaevalia Varsoviensia), s. 191–227.
Zazulâk Û., Rebaptizatio Ruthenorum: podvìjnì ìmena ta konfesìjno-kul’turna ìdentičnìst’ šlâhti rus’kogo nohodžennja v Galičinì XV st., „Ruthenica” 2007, 6, s. 275–298.
Zazuliak Y., Rebaptism, Name–Giving and Identity among Nobles of Ruthenian Origin in Late Medieval Galicia, in: On the Frontier of Latin Europe. Integration and Segregation in Red Ruthenia, 1350–1600, eds. Th. Wünsch, A. Janeczek, Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences, Warsaw 2004, s. 47–60.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
