https://doi.org/10.31261/SPiP.2025.21.04
W artykule omówiono sfragistykę władców panujących w księstwie niemodlińskim w dwóch okresach jego dziejów. Pierwszy, obejmujący lata 1313–1382, odpowiada czasowi istnienia osobnej linii Piastów niemodlińskich reprezentowanej przez Bolesława Pierworodnego oraz jego dwóch synów, Wacława i Henryka. Drugi zaś, przypadający na lata 1382–1455, wyznaczają rządy ich krewniaków z Opola, najpierw wspólne braci: Jana Kropidły, Bolesława IV i Bernarda, a od 1400 roku samodzielne tego ostatniego. Z objętego badaniami czasu zachowało się łącznie 15 typów pieczęci, w przeważającej liczbie, bo aż 11, herbowych, przedstawiających na pochylonej w prawą stronę lub ustawionej na wprost tarczy wizerunek opolskiego orła. Te pierwsze, z pochyloną tarczą, zdobią zawsze hełmy wieńczone klejnotami, które przed 1382 rokiem mają postać pióropuszy, a później zostają zastąpione przez opolskiego orła. Ten sam orzeł w charakterze klejnotu występuje także na trzech pieczęciach hełmowo-klejnotowych, z których dwie należały do Bolesława IV, a jedna do Bernarda. Jedynym natomiast typem pieczęci portretowej, eksponującej popiersie dysponentki trzymającej w dłoniach symbole manifestujące pochodzenie i książęcą godność, tj. herb rodowy i hełm z opolskim orłem w klejnocie, posługiwała się księżna Eufemia, żona Bolesława Pierworodnego. W okresie do 1382 roku każdy z książąt niemodlińskich posiadał tylko jedną pieczęć główną, a Bolesław i Henryk używali drugiej pieczęci, która wykorzystywana była w charakterze pieczęci mniejszej i kontrasigillacyjnej. Osobnym contrasigillum dysponował dodatkowo Bolesław. On też jako jedyny dokonał wymiany pieczęci głównej, zastępując tłok wprowadzony w początkowym okresie swoich rządów pieczęcią bardziej reprezentacyjną. Także późniejsi władcy niemodlińscy, z wyjątkiem Jana Kropidły, który z racji piastowanych godności biskupich dysponował wieloma typami pieczęci, nie mieli rozbudowanego systemu sfragistycznego. Bolesław IV posługiwał się dwoma pieczęciami większymi, ale w określonym czasie tylko jedną, co wiązało się z wycofaniem z użytku wcześniejszej, oraz jedną pieczęcią mniejszą, wykorzystywaną też jako contrasigillum. Nie sposób natomiast określić jednoznacznie waloru prawnego trzech pieczęci Bernarda. Wszystkich trzech używano wszak w charakterze pieczęci głównej, przy czym najstarsza z nich, mogąca również uchodzić za pieczęć mniejszą, była w pierwszych dwóch dekadach rządów księcia jedynym sigillum, jakie posiadał. Służyła ona władcy także do zamykania korespondencji. Na pieczęciach hełmowo-klejnotowych Bolesława po raz pierwszy w heraldyce Piastów opolskich ukazano orła w koronie. Koronę mają też orły na pieczęciach hełmowo-klejnotowej i młodszej herbowej należących do Bernarda. Odtąd zadomowiła się ona na stałe wśród innych władców z linii opolskiej. Sam orzeł opolski, eksponowany na tarczy lub w charakterze hełmowego klejnotu, zastąpił tradycyjny wizerunek panującego, stając się swoistym synonimem władcy.
Pobierz pliki
Zasady cytowania
Cited by / Share
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
2025
Opublikowane: 2022-11-23
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
English
Język Polski