Telum manu fugiens i zabójstwo bez premedytacji w średniowiecznym prawie kanonicznym
Abstrakt
Średniowiecznym jurystom udało się podjąć pierwsze próby, które następnie umożliwiły uporządkowanie stopni winy w następujący sposób: dolus – culpa – casus. Prawo rzymskie traktowało przypadki przestępstw nieumyślnych w sposób opisowy. W przypadku nieumyślnego zabójstwa opisywano broń, która wyślizgnęła się komuś z ręki i spowodowała śmierć. Przepis tego rodzaju znajdował się już w Ustawie XII Tablic. Topos broni samoistnie wyślizgującej się z ręki był również używany przez pisarzy wczesnochrześcijańskich. Stamtąd trafił do średniowiecznych kompilacji prawa kanonicznego.
Słowa kluczowe
wina; culpa; casus; prawo rzymskie; prawo kanoniczne; Decretum Gratiani
Bibliografia
Albertario, Emilio. Delictum e crimen nel diritto romano classico e nella legislazione giustinianea. Milano: Vita e pensiero, 1924.
Algra, Nikolaas E. “The Lex Frisionum. The Genesis of a Legalized Life.” In The Law’s Beginnings, edited by Ferdinand J. M. Feldbrugge, 72–92. Leiden–Boston: Brill, 2003.
Antonini archiepiscopi Florentini ordinis praedicatorum Summa Theologica in quatuor partes distribute. Vol. 2. Veronae: Apud Augustinum Carattonium, 1740.
Austin, Greta. Shaping Church Law Around the Year 1000: The Decretum of Burchard of Worms. Aldershot: Ashgate, 2009.
Bernardi Papiensis Summa Decretalium ad librorum manuscriptorum fidem cum aliis eiusdem scriptoris anecdotis. Ratisbonae: Apud G. Iosephum Manz, 1860.
Brunnenmeister, Emil. Das tötungsverbrechen im altrömischen Recht. Berlin: Verlag von Duncker & Humblot, 1887.
Bruns, Carl Georg. Fontes Iuris Romani Antiqui. Freiburg im Breisgau–Leipzig: In libraria I.C.B. Mohrii P. Siebeck, 1893.
Bujuklič, Zika. “Leges regiae: pro et contra.” Revue internationale des droits de l’antiquité 45 (1989): 89–142.
Burczak, Krzysztof. Quinque compilations antiquae przykładem systematyki oraz współpracy ustawodawcy, sądów i uniwersytetu. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2020.
Cujaccius, Jacques. Opera ad parisiensem Fabrotianam editionem, vol. 1. Prati: Giachetii, 1836.
Feenstra, Robert. “The Historical Development of Delictual Liability for Killing and for the Infliction of Bodily Harm.” Acta Juridica (1972): 227–237.
Fransen, Gérard. “La date du Décret de Gratien.” Revue d’histoire ecclésiastique 51 (1956): 521–531.
Gaudemet, Jean. “Les sources du Décret de Gratien.” Revue de droit canonique 48, no. 2 (1998): 247–261.
Gonzalez Tellez, Emanuelis. Commentaria perpetua in singulos textus quinque librorum Decretalium Gregorii IX, vol. 4. Venetiis: Apud Haeredes Balleonios, 1766.
Gothofredus, Jacobus. Opera juridico minora sive libelli, tractatus, orationes et opuscula rariora et praestantiora, quibus continentur selectae, non modo in jure, sed et omni antiquitate Romana et Graeca, jus antiquum inlustrante, materiae. Lugduni Batavorum: Apud Ioh. Arnold. Langerak, 1733.
Grotius, Hugo. De jure belli ac pacis libri tres in quibus jus naturae gentium, item iuris publici praecipua explicantur, vol. 1. Amstelaedami: Apud Janssonio. Waesbergios, 1735.
Helmholz, Richard H. “The Bible in the Service of the Canon Law.” Chicago Kent Law Review 70, no. 1557 (1995): 1557–1581.
Höbenreich, Evelyn. “Überlegungen zur Verfolgung unbeabsichtigter Tötungen von Sulla bis Hadrian.” Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Romanistische Abteilung 107, no. 1 (1990): 249–314.
Hollingworth, Miles. Saint Augustine of Hippo: An Intellectual Biography. Oxford: Oxford University Press, 2013.
Hrdina, Ignác Antonín. “Římské právo a kanonické právo.” Studia theologica 22, no. 1 (2020): 61–88.
Jońca, Maciej. “Ateńskie procesy o zabójstwa w V i IV wieku p.n.e.” In Współczesna romanistyka prawnicza w Polsce, edited by Antoni Dębiński and Monika Wójcik, 117–141. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2004.
Jońca, Maciej. Parricidium w prawie rzymskim. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2008.
Jońca, Maciej. Prawo rzymskie. Marginalia. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2015.
Jońca, Maciej. “The Last Judgement as Ordalium. Hans Memling’s Vision.” Studia Prawnicze KUL 80, no. 4 (2019): 75–89.
Jońca, Maciej. Rzymskie prawo karne. Instytucje. Lublin: Wydawnictwo Werset, 2021.
Jońca, Maciej. s.v. telum. In Leksykon rzymskiego prawa karnego. Podstawowe pojęcia, edited by Maciej Jońca, 269. Warszawa: C.H. Beck, 2022.
Jóźwiak, Stanisław. Państwo i Kościół w pismach świętego Augustyna, Lublin: Wydawnictwo KUL, 2004.
Kuttner, Stephan. Kanonistische Schuldlehre von Gratian bis auf die Dekretalen Gregors IX: Systematisch auf Grund der handschriftlichen Quellen dargestellt. Città del Vaticano: Biblioteca Apostolica Vaticana, 1935.
Landau, Peter. “Gratian and Decretum Gratiani.” In The History of Medieval Canon Law in the Classical Period, 1140–1234: From Gratian to the Decretals of Pope Gregory IX, edited by Wilfried Hartmann and Kenneth Pennington, 22–45, Washington: Catholic University of America Press, 2008.
Landau, Peter: “Gratian und Dionysius Exiguus. Ein Beitrag zur kanonischen Interpolationenkritik.” Studia Gratiana 27 (1996): 271–284.
Macdowell, Douglas M. Athenian Homicide Law in the Age of the Orators. Manchester: Manchester University Press, 1999.
Makarewicz, Juliusz. Einführung in die Philosophie des Strafrechts auf entwicklungsgeschichtlicher Grundlage. Stuttgart: Verlag von Ferdinand Enke, 1906.
Makarewicz, Juliusz. Wstęp do filozofii prawa karnego. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2009.
Menzinger, Sara. “Finzioni dei canoni. Natura, realtà e finzione nella canonistica del XII secolo.” Reti medievali 21, no. 1 (2020): 203–241.
Mommsen, Theodor. Römisches Strafrecht. Berlin: Duncker & Humblot 1899.
Myrcha, Marian A. “Problem grzechu w karnym ustawodawstwie kanonicznym.” Prawo Kanoniczne 14, no. 3–4 (1971): 43–80.
Myrcha, Marian A. “Problem winy w karnym ustawodawstwie kanonicznym.” Prawo Kanoniczne 14, no. 3–4 (1971): 69–148.
Novus Thesaurus Iuris Civilis et Canonici: continens varia et rarissima optimorum interpretum, inprimis Hispanorum et Gallorum, opera taedita antehac, quam inedita, in quibus Ius Romanum emendatur, explicatur, illustratur atque ex humanioribus litteris, antiquitatibus, et veteris aevi monumentis illustrator. Ex collectione et museo Gerardi Meerman, vol. 2, Hagae: Apud Petrum de Hondt, 1751.
Nörr, Dieter. Causa Mortis: auf den Spuren einer Redewendung. München: C.H. Beck, 1986.
Nowak, Paweł. “O istocie przestępstw nieumyślnych.” Studia Prawnicze KUL 58, no. 2 (2014): 89–113.
Osenbrüggen, Eduard. Das altrömische Parricidium. Kiel, 1841.
Papierkowski, Zdzisław. “Wina jako problem prawa karnego.” Zeszyty Naukowe KUL 5, no. 2 (1962): 3–16.
Siccama, Sibrand, and Carolus Guilielmus Gaertner, eds. Lex Frisionum sive antiquae Frisiorum leges a reliquis veterum Germanorum legibus separatim editae et notis illustratae. Lipsiae: Impensis Haered. Lanckisianorum, 1730.
Sorice, Rosalba. “Impune occidetur, licite occidetur? La non punibilità dell’omicidio nella dottrina medievale e moderna.” In Der Einfluss der Kanonistik auf die europäische Rechtskultur, edited by Mathias Schmoeckel, Orazio Condorelli, and Franck Roumy, 99–106. Köln–Weimar–Wien: Böhlau, 2009.
Szabolcs, Anzelm Sz. “Some Witnesses on the Gradual Evolution of the Ivonian Textual Families.” Ius Canonicum 50 (2010): 201–219.
Thorpe, Benjamin, ed. Ancient Laws and Institutes of England. Vol 1: Containing the Secular Laws). London: Printed under the Direction of the Commissioners of the Public Records of the Kingdom, 1840.
Uruszczak, Wacław. “Podmiotowa strona przestępstwa w Dekrecie Gracjana (1140). Przyczynek do genezy zasady: nullum crimen sine culpa.” In Opera historico-iuridica selecta. Prawo kanoniczne – nauka prawa – prawo wyznaniowe, edited by Krzysztof Fokt, Kacper Górski, Anna Karabowicz, Grzegorz Kowalski, Katarzyna Krzysztofek, Izabela Lewandowska-Malec, Jakob Maziarz, Maciej Mikuła, Władysław Pęksa, Jakub Pokoj, Marek Strzała, Piotr Suski, Jacek Wilk, and Zdzisław Zarzycki, 471–480. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2017.
Wacke, Andreas. “Audiatur et altera pars. Zum rechtlichen Gehör im römischen Zivilund Strafprozeß.” In Ars boni et aequi. Festschrift für Wolfgang Waldstein zum 65. Geburtstag, edited by Wolfgang Waldstein, Martin Schermeier, and Végh Zoltán, 369–399. Stuttgart: Steiner Verlag, 1993.
Whitman, James Q. The Origins of Reasonable Doubt. Theological Roots of the Criminal Trial. New Heaven: Yale Univeristy Press, 2008.
Wilda, Wilhelm Eduard. Geschichte des deutschen Strafrechts: das Strafrecht der Germanen. Halle: Schwetschke, 1842.
Winroth, Anders. The Making of Gratian’s Decretum. Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
Uniwersytet Szczeciński Polska
https://orcid.org/0000-0003-4982-8936
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
