Byt jako element natury w filozofii przedsokratejskiej
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie interpretacji, w świetle której można odczytać charakterystyczny aspekt rozumienia bytu w filozofii przedsokratejskiej. Punktem wyjścia jest podkreślenie idei miejsca w etymologii czasownika „być”: „być” to generalnie ‘znajdować się w świecie’. Następnie świat zostaje scharakteryzowany jako coś obiektywnego i implicite istniejącego (to jest znajdującego się poza umysłem człowieka) oraz mającego „drugi plan” – ukryty za zjawiskami porządek. Próby jego rozumienia nazwano badaniami nad naturą („rzeczy”), która oznaczała realną podstawę świata i jego aktywne źródło–coś, co konstytuuje wewnętrznie wszystkie przedmioty zmysłowe, dostarczając budulca, struktury i praw rozwoju. Na tym tle (które stanowi kontekst interpretacyjny) zostaje określone rozumienie bytu jako elementu natury–czegoś identyfikowanego dystrybutywnie i zawsze w powiązaniu z samoistną naturą(niesamodzielnego). Element ten można natomiast rozumieć na dwa sposoby: jako przedmiot dostępny zmysłami wraz z konstytuującą go naturą, na przykład konkretne drzewo, albo samą tę wewnętrzną naturę, na przykład ogień (Heraklit) czy cztery pierwotne elementy (Empedokles), z której wywodzą się lub składają przedmioty zmysłowe.
Słowa kluczowe
presokratycy; jońska filozofia przyrody; teoria bytu; ontologia; metafizyka
Bibliografia
Albert K.: O Platońskim pojęciu filozofii. Przeł. J. Drewnowski. Polska Akademia Nauk, Instytut Filozofii i Socjologii, Warszawa 1991.
Arendt H.: Myślenie. Przeł. H. Buczyńska Garewicz. Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1991.
Aristotelis Physica. Ed. W.D. Ross. Oxford University Press, Oxford 1950.
Arystoteles: Dzieła wszystkie. T. 2: Fizyka; O niebie; O powstawaniu i niszcze¬niu; Meteorologika; O świecie; Metafizyka. Przeł. K. Leśniak. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990.
Arystoteles: Metafizyka. Tekst polski oprac. M.A. Krąpiec, A. Maryniarczyk na podstawie tłum. T. Żeleźnika. Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1996.
Beardslee J.W.: The Use of PHYSIS in Fifth-Century Greek Literature. The University of Chicago Press, Chicago 1918.
Benveniste E.: Noms d’agent et noms d’action en indo-européen. Klincksieck, Paris 1948.
Benveniste E.: Problèmes de linguistique générale. Vol. 1. Gallimard, Paris 1966.
Buck C.D.: A Dictionary of Selected Synonyms in the Principal Indo-European Languages. A Contribution to the History of Ideas. University of Chicago Press, Chicago 1949.
Bultmann R.: Zur Geschichte der Lichtsymbolik im Altertum. „Philologus – Zeitschrift für antike Literatur und ihre Rezeption” 1948, vol. 97, s. 1–36.
Burnet J.: Greek Philosophy. Thales to Plato. MacMillan, London 1924.
The Cambridge Dictionary of Philosophy. Ed. R. Audi. Cambridge University Press, New York 1999.
Collingwood R.G.: The Idea of the Nature. Clarendon Press, Oxford 1945.
Cornford F.M.: From Religion to Philosophy. A Study in the Origins of Western Speculation. Princeton University Press, Princeton 1991.
Curtius G.: Grundzüge der Griechische Etymologie. Teubner, Leipzig 1869.
Domański J.: Metafizyka Arystotelesowa i fizyka pierwszych filozofów. (Uwagi o nazwie, pojęciu i przedmiocie metafizyki). „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 1991, nr 36, s. 5–24. Pobrano z: http://old.archidei.ifispan.pl/pdf/41_ahf0001_36_domanski.pdf [12.06.2021].
Die Fragmente der Vorsokratiker. Eds. H. Diels, W. Kranz. Vol. 1–3. Weidmann, Zürich Hildesheim 2014.
Gajda J.: Filozofia przedsokratejska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Gawroński A.: Rewolucja lingwistyczna presokratyków. Język a rzeczywistość (11). „Znak” 1992, nr 440 (1), s. 76–85.
Gentile M.: La metafisica presofistica. Petite Plaisance, Pistoia 2006 (1st ed. – Padova 1939).
Gigon O.: Główne problemy filozofii starożytnej. Przeł. P. Domański. Polska Akademia Nauk, Instytut Filozofii i Socjologii, Warszawa 1996.
Gilson E.: Byt i istota. Przeł. P. Lubicz, J. Nowak. Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1963.
Guthrie W.K.C.: A History of Greek Philosophy. Vol. 5: The Later Plato and the Academy. Cambridge University Press, Cambridge 1978.
Havelock E.A.: The Early History of the Verb „to Be”. W: Idem: The Greek Concept of Justice. From Its Shadow in Homer to Its Substance in Plato. Harvard University Press, Cambridge 1978, s. 233–248.
Heidegger M.: Wprowadzenie do metafizyki. Przeł. R. Marszałek. Wydawnictwo KR, Warszawa 2000.
Heller M.: Filozofia i wszechświat. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2008.
Heubeck A., West S., Hainsworth J.B.: A Commentary on Homer’s Odyssey. Vol. 2. Clarendon Press, Oxford 1988.
Inwagen P. van: Metaphysics. Westview Press, Boulder 2015.
Jaeger W.: Paideia. Formowanie człowieka greckiego. Przeł. M. Plezia, H. Bednarek. Fundacja Aletheia, Warszawa 2001.
Jaeger W.: Teologia wczesnych filozofów greckich. Przeł. J. Wocial. Wydawnictwo Homini, Kraków 2007.
Kahn Ch.H.: Anaximander and the Origins of Greek Cosmology. Columbia University Press, New York 1960.
Kahn Ch.H.: The Verb „Be” in Ancient Greek. D. Reidel Publishing Company, Dordrecht–Boston 1973.
Kirk G.S.: Heraclitus: The Cosmic Fragments. Cambridge University Press, Cambridge 1975.
Kirk G.S., Raven J.E., Schofield M.: Filozofia przedsokratejska. Studium krytyczne z wybranymi tekstami. Przeł. J. Lang. Wydawnictwo Naukowe PWN–Axis, Warszawa 1999.
Kubok D.: Problem apeiron i peras w filozofii przedsokratejskiej. Uniwersytet Śląski w Katowicach, Instytut Filozofii, Katowice 1998.
Leśniak K.: Materialiści greccy w epoce przedsokratejskiej. Wiedza Powszechna, Warszawa 1972.
Lloyd G.E.R.: Nauka grecka od Talesa do Arystotelesa. Przeł. J. Lesiński. Prószyński i S ka, Warszawa 1998.
Loux M.J., Crisp T.M.: Metaphysics. A Contemporary Introduction. Routledge, New York 2017.
Lovejoy A.O.: The Meaning of Φυσις in the Greek Physiologers. „The Philosophical Review” 1909, vol. 18, no. 4, s. 369–383. https://doi.org/10.2307/2177774.
Lyons J.: Wstęp do językoznawstwa. Przeł. K. Bogacki. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975.
Moravcsik M.: Heraclitean Concepts and Explanations. W: Language and Thought in Early Greek Philosophy. Ed. K. Robb. The Hegeler Institute, La Salle, Illinois 1983, s. 134–152.
Naddaf G.: The Greek Concept of Nature. State University of New York Press, New York 2005.
Narecki K.: LOGOS we wczesnej myśli greckiej. Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1999.
Otto W.F.: Dionizos. Mit i kult. Przeł. J. Korpanty. Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, Warszawa 2020.
Otto W.F.: Die Götter Griechenlands. Das Bild des Göttlichen im Spiegel des griechischen Geistes. Friedrich Cohen, Bonn 1929.
Perseus Digital Library. Ed. G.R. Crane. www.perseus.tufts.edu [dostęp: 23.07.2021].
Reale G.: Historia filozofii starożytnej. T. 1: Od początków do Sokratesa. Przeł. E.I. Zieliński. Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1994.
Rijk L.M. de: Aristotle: Semantics and Ontology. Vol. 1: General Introduction. The Works on Logic. Brill, Leiden 2002.
Rijk L.M. de: Plato’s Sophist. A Philosophical Commentary. North Holland Publishing Company, Amsterdam 1986.
Rybowska J.: Zbożność i bezbożność w kulturze Greków. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2017.
Schrödinger E.: Przyroda i Grecy. Nauki przyrodnicze i humanistyczne. Przeł. K. Napiórkowski. Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2017.
Stróżewski W.: Pytania o „arche”. W: Idem: Istnienie i sens. Wydawnictwo Znak, Kraków 1994, s. 7–48.
Swieżawski S.: Byt. Zagadnienia metafizyki tomistycznej. Wydawnictwo Znak, Kraków 1999.
Vernant J.P.: Źródła myśli greckiej. Przeł. J. Szacki. Wydawnictwo słowo / obraz terytoria, Gdańsk 1996.
Wesoły M.: Heraklit w świetle najnowszych badań. „Studia Filozoficzne” 1989, nr 7–8, s. 33–47.
Zieliński T.: Religia starożytnej Grecji. Zarys ogólny. Religia hellenizmu. Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1991.
University of Occupational Safety Management in Katowice Polska
https://orcid.org/0000-0003-0427-962X
Rafał Katamay – doktor filozofii, wykładowca i kierownik Katedry Nauk Społecznych w Wyższej Szkole Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach. Zajmuje się wybranymi zagadnieniami z obszaru metafizyki/ontologii, historii filozofii starożytnej, etyki, jak problem bytu (w szczególności w filozofii Platona), zła (w kontekście teizmu chrześcijańskiego), dobra oraz kwestiami metodologicznymi związanymi z racjonalnym myśleniem. Autor rozprawy doktorskiej Ontologia Platońskiego „Sofisty”
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
