Początki kategorii przypadku w sztuce
Abstract
Artykuł Początki kategorii przypadku w sztuce traktuje o relacji między kategorią przypadku w sztuce, metafizyce i naukach takich jak matematyka. Przypadek rozumiany jako zdarzenie, którego przyczyn nie można określić, zdarzenie będące poza wszelką regułą, kwintesencja niepewności i irracjonalności przez długi czas przedstawiany był w rozważaniach metafizycznych jako opozycja tego, co racjonalne i przewidywalne. Przewidywalność była ideą regulatywną wyznaczającą działania zarówno w obrębie nauki jak i sztuki, której jądro stanowiła znajomość zasad i reguł. „Sztuka przypadku”, analogicznie do „nauki o przypadku” postrzegane były jako contradictio in adiecto.
Problem przypadkowości stał się przedmiotem badań nauki w wieku XVII. Choć początki „matematyzacji” przypadku sięgają XVII wieku, to jego racjonalne ugruntowanie nastąpiło dopiero w latach 30-tych ubiegłego stulecia. Na początku XX wieku przypadek nadal kojarzono z tym, co irracjonalne. Ze względu na ten właśnie związek, przypadek stał się pociągający dla artystów. I tak pierwszym kierunkiem sztuki (a raczej anty-sztuki), który z bez-sensu, „igraszki losu” zrobił narzędzie swej pracy był dadaizm. Dla dadaistów sztuką nie było bowiem tworzenie rzeczy wg reguł, ani żadne z dotychczasowych jej ujęć ale zapisywanie tego, co podyktował artyście przypadek. Poprzez wprowadzenie do świata sztuki obcej kategorii przypadku, dadaizm doprowadził w 2-giej połowie wieku XX do przeformułowania rozumienia tego czym jest sztuka.
References
A r p, H.: List do Jana Brzękowskiego. W: „L'Art Contemporain – Sztuka Współczesna”. Nr 3. Red. N.W. C h o d a s i e w i c z-G r a b o w s k a, J. B r z ę k o w s k i. Paris 1930.
A r y s t o t e l e s: Metafizyka. Przeł. K. L e ś n i a k. Warszawa 1984.
A r y s t o t e l e s: Metafizyka. Przeł. T. Ż e l e ź n i k. Lublin 1996.
B e n j a m i n, W.: Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej. Przeł. J. S i k o r s k i. W: W. B e n j a m i n: Twórca jako wytwórca. Poznań 1975.
B o h m, D.: Przyczynowość i przypadek w fizyce współczesnej. Przeł. S. R o u p p e r t. Warszawa 1961.
C h l e b n i k o w, W.: O wierszach. W: Idem: Włamanie do wszechświata. Poezja i proza. Przeł. A. K a m i e ń s k a, J. Ś p i e w a k. Kraków 1972.
D z i a m s k i, G.: Przełom konceptualny i jego wpływ na praktykę i teorię sztuki. Poznań 2010.
E c o, U.: Dzieło otwarte. Forma i nieokreśloność w poetykach współczesnych. Przeł J. G a ł u s z k a, L. E u s t a c h i e w i c z, A. K r e i s b e r g, M. O l e k s i u k, Warszawa 1994.
H e l l e r, M.: Filozofia przypadku. Kosmiczna fuga z preludium i codą. Kraków 2012.
H u e l s e n b e c k, R.: Manifest dadaistyczny (1918). Przeł. Z. K l i m o w i c z o w a. W: E. G r a b s k a, H. M o r a w s k a. Artyści o sztuce. Od van Gogha do Picassa. Warszawa 1969.
J a c o b s o n, R.: Magia dźwięków mowy. Przeł. M.R. M a y e n o w a. W: R. J a c o b s o n: W poszukiwaniu istoty języka. Wybór pism. T. 1. Warszawa 1989.
J a c o b s o n, R.: Memoris. In: Idem: My Futurist Years. Ed. by B. J a n g f e l d t, S. R u d y. New York 1997.
K o ł m o g o r o w, A./ P r o c h o w, A./ Ż u b r i e n k o, I.: Wstęp do rachunku prawdopodobieństwa. Przeł. E. Korczak. Warszawa 1993.
K o ł m o g o r o w, A.N.: O matematyce. Warszawa 1955.
O s t a s i e w i c z. W.: Myślenie statystyczne. Warszawa 2012.
P e t l o f f, M.: Modernizm wieku XXI. „Nowe” poetyki. Przeł. K. B a r t c z a k, T. C i e ś l a k-S o k o ł o w s k i. Kraków 2012.
P l a t o n: Ion. W: Idem: Dialogi. T. 1. Przeł. W. W i t w i c k i. Kęty 2005.
P l a t o n: Faidros. Przeł. L. L e g n e r. Warszawa 1993.
R i c h t e r, H.: Dadaizm. Przeł. J.S. B u r a s. Warszawa 1986.
S a n o u i l l e t, M.: Dada 1915–1923. Przeł. H. K ę s z y c k a. Warszawa 1978.
T a t a r k i e w i c z, W.: Historia estetyki. T. 1. Warszawa 1985.
Wydział Nauk Społecznych Uniwersytet Śląski Poland
The Copyright Owners of the submitted texts grant the Reader the right to use the pdf documents under the provisions of the Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA). The user can copy and redistribute the material in any medium or format and remix, transform, and build upon the material for any purpose.
1. License
The University of Silesia Press provides immediate open access to journal’s content under the Creative Commons BY-SA 4.0 license (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Authors who publish with this journal retain all copyrights and agree to the terms of the above-mentioned CC BY-SA 4.0 license.
2. Author’s Warranties
The author warrants that the article is original, written by stated author/s, has not been published before, contains no unlawful statements, does not infringe the rights of others, is subject to copyright that is vested exclusively in the author and free of any third party rights, and that any necessary written permissions to quote from other sources have been obtained by the author/s.
If the article contains illustrative material (drawings, photos, graphs, maps), the author declares that the said works are of his authorship, they do not infringe the rights of the third party (including personal rights, i.a. the authorization to reproduce physical likeness) and the author holds exclusive proprietary copyrights. The author publishes the above works as part of the article under the licence "Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International".
ATTENTION! When the legal situation of the illustrative material has not been determined and the necessary consent has not been granted by the proprietary copyrights holders, the submitted material will not be accepted for editorial process. At the same time the author takes full responsibility for providing false data (this also regards covering the costs incurred by the University of Silesia Press and financial claims of the third party).
3. User Rights
Under the CC BY-SA 4.0 license, the users are free to share (copy, distribute and transmit the contribution) and adapt (remix, transform, and build upon the material) the article for any purpose, provided they attribute the contribution in the manner specified by the author or licensor.
4. Co-Authorship
If the article was prepared jointly with other authors, the signatory of this form warrants that he/she has been authorized by all co-authors to sign this agreement on their behalf, and agrees to inform his/her co-authors of the terms of this agreement.
I hereby declare that in the event of withdrawal of the text from the publishing process or submitting it to another publisher without agreement from the editorial office, I agree to cover all costs incurred by the University of Silesia in connection with my application.
