Linguam novit curia? Analiza korpusowa w prawie karnym – przyczynek do dyskusji
Abstrakt
W interpretacji prawa karnego dużą rolę odgrywa domniemanie znaczenia powszechnego (ogólnego, potocznego) wyrażeń ustawowych. Ustalanie znaczenia powszechnego w procesie stosowania prawa odbywa się zwykle na podstawie intuicji językowej organu procesowego lub słowników. W artykule przedstawiono konkurencyjne źródło wiedzy o znaczeniu powszechnym, jakim są korpusy językowe. Wykorzystanie korpusów jako narzędzia wykładni prawa jest od kilku lat intensywnie dyskutowane w literaturze amerykańskiej. Główne zastrzeżenia zgłaszane są w kontekście prawa karnego. Artykuł zawiera przegląd głównych argumentów podnoszonych w amerykańskiej debacie i odniesienie ich do polskiej kultury prawnej. Ponadto, przedstawione zostały przykładowe analizy korpusowe na gruncie spraw karnych, zarówno w kontekście wykładni prawa, jak i oceny językowych elementów stanu faktycznego.
Słowa kluczowe
językoznawstwo korpusowe; analiza korpusowa; interpretacja prawa; prawo karne; znaczenie powszechne
Bibliografia
Bielska-Brodziak A., Interpretacja tekstu prawnego na podstawie orzecznictwa podatkowego, Wolters Kluwer, Warszawa 2009.
Bielska-Brodziak A., Tkacz S., Tobor Z., Kilka uwag o wykładni prawa karnego, „Studia Prawnicze” 2009, nr 3, s. 109–144.
Bielska-Brodziak A., Tobor Z., Słowniki a interpretacja tekstów prawnych, „Państwo i Prawo” 2007, nr 5, s. 20–33.
Boutrous Th., Evanson B., The Enduring and Universal Principle of “Fair Notice”, “Southern California Law Review” 2013, vol. 86, s. 195–204.
Choduń A., Aspekty językowe derywacyjnej koncepcji wykładni prawa, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2018, https://www.academia.edu/43896506/Aspekty_j%C4%99zykowe_derywacyjnej_koncepcji_wyk%C5%82adni_prawa [dostęp: 10.08.2020].
Ehrett J.S., Against Corpus Linguistics, “The Georgetown Law Journal Online” 2017, vol. 108, s. 51–73.
Goldfarb N., A Lawyer’s Introduction to Meaning in the Framework of Corpus Linguistics, “Brigham Young University Law Review” 2017, issue 6, 1359, https://digitalcommons.law.byu.edu/lawreview/vol2017/iss6/6 [dostęp: 10.08.2020].
Grabowski A., Siła argumentu interpretacyjnego z prawniczego domniemania języka (znaczenia) potocznego, „Zagadnienia Naukoznawstwa” 2016, R. 52, nr 3 (209), s. 357–370.
Gries S., Slocum B.G., Ordinary Meaning and Corpus Linguistics, “Brigham Young University Law Review” 2017, issue 6, 1417, https://digitalcommons.law.byu.edu/lawreview/vol2017/iss6/7 [dostęp: 10.08.2020].
Hessick C.B., Corpus Linguistics and the Criminal Law, “Brigham Young University Law Review” 2017, issue 6, s. 1503–1530.
Hofmański P., Zabłocki S., Wykładnia językowa, w: Elementy metodyki pracy sędziego w sprawach karnych, red. P. Hofmański, S. Zabłocki, Wolters Kluwer, Warszawa 2011, https://sip.lex.pl/#/monograph/369226932/92/hofmanski-piotr-zablocki-stanislaw-elementy-metodyki-pracy-sedziego-w-sprawach-karnych?keyword=pierwsze%C5%84stwo%20znaczenie%20potoczne&cm=SREST [dostęp: 15.01.2021].
Kotowski A., Z problematyki metody interpretacji językowo-logicznej – uwagi na gruncie dekodowania znaczenia prawno-karnego, „Prokuratura i Prawo” 2015, nr 6, s. 101–134.
Kubicka E. i in., Wykorzystanie słowników w interpretacji prawniczej – implikacje praktyczne, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2015, nr 1, s. 25–50.
Lee Th.R., Mouritsen S.C., Judging Ordinary Meaning, “The Yale Law Journal” 2017–2018, vol. 127, no. 4, s. 788–1105, https://doi.org/10.2139/ssrn.2937468.
Lee Th.R., Mouritsen S.C., The Corpus and the Critics, “The University of Chicago Law Review” 2021, vol. 88, no. 2, s. 275–365, https://doi.org/10.2139/ssrn.3727504.
Lewandowska-Tomaszczyk B., Podstawy językoznawstwa korpusowego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005.
Lowe D., Potter Ch., Understanding Legislation: A Practical Guide to Statutory Interpretation, Hart Publishing, Portland, Oregon 2018.
Marek A., Komentarz do art. 216, w: Kodeks karny. Komentarz, red. A. Marek, wyd. V, Wolters Kluwer, Warszawa 2010, https://sip.lex.pl/#/commentary/587269762/59907/marek-andrzej-kodeks-karny-komentarz-wyd-v?cm=URELATIONS [dostęp: 19.01.2021].
Morawski L., Wstęp do prawoznawstwa, Dom Organizatora, Warszawa 2000.
Mouritsen S.C., Corpus Linguistics in Legal Interpretation. An Evolving Interpretative Framework, “International Journal of Language & Law” 2017, vol. 6, s. 67–89, https://doi.org/10.14762/jll.2017.067.
Mouritsen S.C., Hard Cases and Hard Data: Assessing Corpus Linguistics as an Empirical Path to Plain Meaning, “Columbia Science and Technology Law Review” 2011, vol. 13, no. 1, s. 156–205.
Mouritsen S.C., The Dictionary Is Not a Fortress: Definitional Fallacies and a Corpus-Based Approach to Plain Meaning, “Brigham Young University Law Review” 2010, issue 5, s. 1915–1980.
Ortner D., The Merciful Corpus: The Rule of Lenity, Ambiguity and Corpus Linguistics, “Boston University Public Interest Law Journal” 2016, vol. 21, issue 1, s. 101–142, https://doi.org/10.2139/ssrn.2576475.
Phillips J.C., Egbert J., Advancing Law and Corpus Linguistics: Importing Principles and Practices from Survey and Content Analysis Methodologies to Improve Corpus Design and Analysis, “Brigham Young University Law Review” 2017, issue 6, s. 1589–1620.
Raglewski J., Glosa do postanowienia SN z dnia 7 maja 2008 r., III KK 234/07, Lex, 2008, https://sip.lex.pl/#/publication/385968409/raglewski-janusz-glosa-do-postanowienia-sn-z-dnia-7-maja-2008-r-iii-kk-234-07?keyword=Glosa%20do%20postanowienia%20SN%20z%20dnia%207%20maja%202008%20r.,%20III%20KK%20234~2F07&cm=SFIRST [dostęp: 19.01.2021].
Raglewski J., Komentarz do art. 216, w: Kodeks karny. Część szczególna, t. 2, cz. 2: Komentarz do art. art. 212–277d, red. W. Wróbel, A. Zoll, Wolters Kluwer, Warszawa 2017, https://sip.lex.pl/#/commentary/587746479/543919/wrobel-wlodzimierz-red-zoll-andrzej-red-kodeks-karny-czesc-szczegolna-tom-ii-czesc-iikomentarz...?cm=URELATIONS [dostęp: 19.01.2021].
Slocum B.G., Ordinary Meaning, University of Chicago Press, Chicago–London 2016.
Solan L.M., Can Corpus Linguistics Help Make Originalism Scientific?, “Yale Law Review” 2016, vol. 126, s. 57–64, https://www.yalelawjournal.org/forum/can-corpuslinguistics-help-make-originalism-scientific [dostęp: 1.12.2020].
Solan L.M., Gales T., Corpus Linguistics as a Tool in Legal Interpretation, “Brigham Young University Law Review” 2017, issue 6, s. 1311–1357.
Tankersley D., Beyond the Dictionary: Why SUA Sponte Judicial Use of Corpus Linguistics Is Not Appropriate for Statutory Interpretation, SSRN Scholarly Paper, Social Science Research Network, Rochester, NY 2018, https://doi.org/10.2139/ssrn.3117223.
Tkacz S., Zasada nullum crimen sine lege jako źródło poszukiwania językowej granicy wykładni prawa karnego?, „Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej” 2020, nr 2 (23), s. 81–95, https://doi.org/10.36280/AFPiFS.2020.2.81.
Tobor Z., Zeifert M., Korpusy językowe jako narzędzie interpretacji prawa. Amerykańska teoria i praktyka, „Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej” 2020, nr 4, s. 80–92.
Tobor Z., Żmigrodzki P., Bielska-Brodziak A., Co każdy prawnik o słownikach wiedzieć powinien, „Przegląd Sądowy” 2008, nr 7–8, s. 79–95.
Urbaniak-Mastalerz I., Współczesny paradygmat wykładni prawa karnego, „Monitor Prawniczy” 2015, nr 24, s. 1309–1318.
Wang A., Googling for Meaning: Statutory Interpretation in the Digital Age, “The Yale Law Journal” 2016, vol. 125, 267, http://www.yalelawjournal.org/forum/googlingfor-meaning-statutory-interpretation-in-the-digital-age [dostęp: 10.08.2020].
Wiatrowski P., Dyrektywy wykładni prawa karnego materialnego w judykaturze Sądu Najwyższego, C.H.Beck, Warszawa 2013, https://pzwl.pl/Dyrektywy-wykladniprawa-karnego-materialnego-w-judykaturze-Sadu-Najwyzszego,4901150,p.html [dostęp: 24.11.2020].
Wróblewski J., Rozumienie prawa i jego wykładnia, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1990.
Zawłocki R., O metodzie interpretacji przepisów prawa karnego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2004, nr 4, s. 81–96.
Zgoliński I., W kwestii „granic” występku znieważenia z art. 216 Kodeksu karnego, „Ius Novum” 2013, nr 2, s. 48–57.
Zieliński M., Wykładnia prawa: zasady, reguły, wskazówki, Wolters Kluwer, Warszawa 2012.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).