Księstwo karniowsko-rybnickie i jego losy do początku XVI wieku
Abstrakt
Księstwo karniowsko-rybnickie powstało w 1437 roku w wyniku podziału schedy po księciu raciborskim Janie II Żelaznym. Przypadło ono starszemu synowi Mikołajowi i zachowało integralność terytorialną do 1465/1466 roku. Wtedy to bowiem Jan Starszy i Wacław III (synowie Mikołaja) przeprowadzili podział, którego skutkiem było powstanie księstw: karniowskiego (z Karniowem, Bruntalem i Wodzisławem) i rybnickiego (z Rybnikiem, Żorami, Pszczyną). Na dalsze losy tych niewielkich księstw niewątpliwie przemożny wpływ wywarła wojna o koronę czeską, która toczyła się w latach 70. między Jagiellonami i Maciejem Korwinem. Zmusiła ona braci do lawirowania między stronami konfliktu, co wkrótce spowodowało odrzucenie i oskarżenie o zdradę przez jednych i drugich. Nierozważne rządy Wacława, a potem bezpotomna śmierć (1478), przyniosły koniec istnienia księstwa rybnickiego, którego część pszczyńską skonfiskował król Maciej Korwin i oddał w zastaw Hynkowi z Podiebradów, natomiast Rybnik i Żory (oraz połowa Baborowa) zostały zastawione. W przypadku księstwa karniowskiego król Maciej Korwin obszedł się nie mniej surowo, konfiskując Janowi Starszemu część karniowską (1474), a następnie przejmując część wodzisławską po bezpotomnej śmierci księcia (1483). Zabiegi sióstr zmarłych braci, księżnych Małgorzaty oświęcimsko-zatorskiej i Barbary oświęcimskiej, o odzyskanie schedy po nich zakończyły się tylko połowicznym sukcesem. Małgorzata po kilkuletniej batalii
zrezygnowała (za odszkodowaniem) ze swych praw do Rybnika i Żor na rzecz Jana IV Młodszego raciborskiego, natomiast przegrała batalię o okręg pszczyński z księciem Kazimierzem cieszyńskim. Barbara z kolei, wykorzystując śmierć króla Macieja Korwina (1490), próbowała odzyskać Karniów, ale ostatecznie udało jej się tylko współrządzić (do śmierci) w księstwie karniowskim ze swym zięciem Jerzym z Šelmberku, który został nowym dziedzicem na mocy decyzji króla Władysława Jagiellończyka.
Słowa kluczowe
książęta śląscy; Przemyślidzi opawscy; Śląsk w średniowieczu; Rybnik; Karniów; Piastowie górnośląscy
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Państwowe w Katowicach, Oddział w Pszczynie: Archiwum Książąt Pszczyńskich, dok. sygn. II-15, II-16, II-18, II-34, II-38; Księga radziecka miasta Pszczyny (1466—1544), sygn. M Pna 369.
Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka w Katowicach: Copiarius monasteri ad S. Venceslaum. Diplomatarius Silesiacarum — mikrofilm syg. Mf. 166, 1—2 (oryginał w Bibliotece Narodowej w Pradze, sygn. 6 XVI 8).
Źródła drukowane
Archiv český, čili staré písemné pámatky české i moravské. Díl. 4, 5, 15, 18. Edd. F. Palacký, J. Kalousek. Praga 1846, 1862, 1896, 1900.
Bellerode B.: Geschichtlische Untersuchungen über die Plessner Lehnsurkunden 1474—1500. In: B. Bellerode: Beiträge zur Schlesischen Rechtsgeschichte. Heft 1. Breslau 1897.
Bellerode B.: Urkunden über die Besitz- und Rechts-Verhältnisse der Herrschaft Pless 1517—1854. In: B. Bellerode: Beiträge zur Schlesischen Rechtsgeschichte. Heft 2. Breslau 1898.
Codex diplomaticus Poloniae. T. 4. Wyd. M. Bobowski. Warszawa 1887.
Codex diplomaticus Silesiae. Bd. 2, 6. Hrsg. W. Wattenbach, C. Grünhagen. Breslau 1859, 1865.
Eschenloher P.: Historia Wratislaviensis. Hrsg. H. Margraf. In: Scriptores rerum Silesiacarum. Bd. 7. Breslau 1872.
Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Ks. 12. Tłum. J. Mrukówna. Warszawa 2004, 2006.
Joannis Dlugossii Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae. Lib. 12. Ed. J. Wyrozumski. Warszawa 2003—Kraków 2005.
Katalog średniowiecznych dokumentów przechowywanych w Archiwum Państwowym we Wrocławiu. Wyd. R. Stelmach. Wrocław—Racibórz 2014.
Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter. Hrsg. C. Grünhagen, H. Markgraf. T. 1—2. Leipzig 1881—1883.
Listinář Těšínska. Codex diplomaticus ducatus tesinensis. Sv. 3: 1460—1495. Zprac. E. Němec. Český Těšín 1960.
Listinář Těšínska. Codex diplomaticus ducatus tesinensis. Sv. 4: 1495—1526. Zprac. E. Němec. Český Těšín 1961.
Materiały do dziejów wielkich Katowic (1299—1799). Wyd. L. Musioł. Katowice 1936 (Pamiętnik Instytutu Śląskiego, T. 2).
Musioł L.: Dokument sprzedaży Księstwa Pszczyńskiego z dn. 21 lutego 1517 r. „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku” 1930, T. 2.
Opavský Listinář. Díl. 5. Ed. F. Šigut. Opava 1996.
Politische Correspondenz Breslaus im Zeitalter des Königs Matthias Corvinus (1469—1479). Hrsg. B. Kronthal, H. Wendt. In: Scriptores rerum Silesiacarum. Bd. 13. Breslau 1893.
Ratiborer Chronik. Hrsg. A. Weltzel. „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens“ 1862, Bd. 4.
Schaeffer H.W.F.: Kronika wolnego państwa stanowego a od 1827 r. księstwa pszczyńskiego. Cz. 1—2. Wyd. B. Spyra. Pszczyna 1997.
Silesiacarum Rerum Scriptores. Bd. 1. Hrsg. F. Sommersberg. Lipsiae 1729.
Starodawne prawa polskiego pomniki. T. 2: Z ksiąg rękopiśmiennych dotąd nie użytych, głównie zaś z ksiąg dawnych sądowych ziemskich i grodzkich ziemi krakowskiej. Wyd. Z. Helcel. Kraków 1870.
Zimmermann F.: Beyträge zur Beschreibung von Schlesien. Bd. 2. Brieg 1783.
Opracowania
Baczkowski K.: Walka Jagiellonów z Maciejem Korwinem o koronę czeską w latach 1471—1479. Kraków 1980.
Biermann G.: Geschichte der Herzogthümer Troppau und Jägerndorf. Teschen 1874.
Blažek C.: Der abgestorbene Adel der preussischen Provinz Schlesien. Th. 1. Nürnberg 1887.
Čapský M.: Górny Śląsk w okresie późnego średniowiecza (1327—1526). W: Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu. Red. J. Bahlcke, D. Gawrecki, R. Kaczmarek. Gliwice 2011.
Čapský M., Radek D.: Paralela ke zhořeleckému vévodství? K rodové politice Matyáše Korvina v Horním Slezsku. „Historie — Otázky — Problémy” 2015, 1 (7).
Chocholatý F.: Genealogie opavských Přemyslovců 1255—1525. „Listy Genealogické a Heraldické Společnosti v Praze. Acta Genealogica ac Heraldica” 1978, Ř. 6.
Dworzaczek W.: Genealogia. T. 2. Warszawa 1959.
Dziewulski W.: Dzieje Raciborza od najdawniejszych czasów do zaboru Śląska przez Prusy. W: Szkice z dziejów Raciborza. Katowice 1967.
Fukala R.: Jiři ze Šelmberka. V: Biografický slovník Slezska a severní Moravy. Č. 11. Ostrava 1998.
Górecki T., Wieczorek M.: Książęta Górnego Śląska. Wybór postaci. Żory 2008.
Grotefend H.: Stammtafeln der schlesischen Fürsten bis zum Jahre 1740. Breslau 1889.
Horváth R.: Itineraria regis Matthiae Corvini et regine Beatricis de Aragonia (1458—[1476]—1490). Budapest 2011.
Hyckel G.: Geschichte der Stadt Ratibor. Das Mittelalter. Augsburg 1956.
Idzikowski F.: Geschichte Stadt und ehemaligen Herrschaft Rybnik in Oberschlesien. Breslau 1861.
Jasiński K.: Rodowód Piastów śląskich. Kraków 2007.
Jurek T.: Panowie z Wierzbnej. Studium genealogiczne. Kraków 2006.
Kalous A.: Matyáš Korvín (1443—1490). Uherský a český král. České Budějovice 2009.
Kiryk F.: Małgorzata (Machna). W: Polski słownik biograficzny. T. 19. Kraków 1974.
Kopetzky F.: Zur Geschichte und Genealogie der Přemyslidischen Herzoge von Troppau. „Archiv für österreichische Geschichte“ 1869, Bd. 41.
Kouřil P., Wihoda M., Prix D.: Hrady českého Slezska. Brno—Opava 2000.
Krejčík T.: Jan (kolem r. 1435 † 1483). V: Biografický slovník Slezska a severní Moravy. Č. 4. Opava—Ostrava 1995.
Krejčík T.: Přemyslovci Opavští. V: Biografický slovník Slezska a severní Moravy. Č. 4. Opava—Ostrava 1995.
Krejčík T.: Václav (okolo 1440 † 1478). V: Biografický slovník Slezska a severní Moravy. Č. 4. Opava—Ostrava 1995.
Książęta i księżne Górnego Śląska. Red. A. Barciak. Katowice 1995.
Kubiciel R.: Ziemia pszczyńska i jej właściciele do połowy XVI wieku. W: Ziemia pszczyńska przez wieki. Stan badań, archiwalia, problemy badawcze. Red. A. Barciak. Suszec 2002.
Mika N.: Dzieje ziemi raciborskiej. Kraków 2010.
Mika N.: Przemyślidzi opawsko-raciborscy. Blaski i cienie panowania. „Ziemia Raciborska. Rocznik historyczno-przyrodniczy” 2006, 9 (69).
Musioł L.: Najstarszy protokół miasta Pszczyny. „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku” 1931, T. 3.
Musioł L.: Pszczyna. Monografia historyczna. Katowice 1936.
Opava. Edd. K. Müller, R. Žáček. Praha 2006.
Palacký F.: Dějiny národu českého v Čechách a v Moravě. Praha 1908.
Panic I.: Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528 roku). Cieszyn 2010.
Panic I.: Żory pod rządami Przemyślidów i Habsburgów. Z badań nad historią miasta w latach 1327—1742. Żory 2002.
Pietrzyk I.: Kancelaria i dokument Przemyślidów opawskich w XIV—XV wieku. Katowice 2008.
Pilnáček J.: Rody starého Slezska. Díl. 1—5. Brno 1991.
Pindur D.: Książę czasów przełomu. Kazimierz II cieszyński (1459—1528) i jego władztwo. Wrocław 2010.
Polak J.: Poczet panów i książąt pszczyńskich. Cz. 1. Pszczyna 2007.
Prus K.: Z przeszłości Mikołowa i jego okolicy. Mikołów 1996.
Rajman J.: Jan (Janusz) IV. W: Piastowie. Leksykon biograficzny. Red. S. Szczur, K. Ożóg. Kraków 1999.
Rajman J.: Pogranicze śląsko-małopolskie w średniowieczu. Kraków 1998.
Šefčík E.: Barbara (ok. 1445—1510/1511). W: Książęta i księżne Górnego Śląska. Red. A. Barciak. Katowice 1995.
Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu. Cz. 1. Oprac. J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, J. Wiśniewski. Wrocław—Kraków 1980—1986.
Sperka J.: Do 1532 roku. W: Rybnik. Dzieje miasta i jego dzielnic. Red. Z. Hojka, B. Kloch. T. 1. Rybnik 2017.
Sperka J.: Kazimierz Jagiellończyk wobec książąt i księstw górnośląskich. Zarys relacji politycznych. W: Jagiellonowie i ich świat. Dynastia królewska w drugiej połowie XV i w XVI wieku. Red. B. Czwojdrak, J. Sperka, P. Węcowski. Kraków 2016.
Sperka J.: Koligacje rodzinne Przemyślidów opawskich linii raciborskiej z możnowładztwem Królestwa Polskiego do początku XVI wieku. „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2019, T. 11 (15).
Sperka J.: Małżeństwa Mikołaja V księcia opawsko-raciborskiego pana na Rybniku (zm. 1452 r.). W: Silesia — Polonia — Europa. Red. J. Sperka. Katowice—Bielsko-Biała 2019.
Sperka J.: Pszczyna i ziemia pszczyńska — dzieje polityczne do 1517 roku. W: Pszczyna. Monografia historyczna. Red. R. Kaczmarek, J. Sperka. Pszczyna 2014.
Sperka J.: Tragiczne losy księcia rybnickiego Wacława III (zm. 1478). Epizod z dziejów rywalizacji między Jagiellonami a Maciejem Korwinem o koronę czeską. „Studia z Dziejów Średniowiecza” 2016, T. 20.
Stibor J.: Bruntálští z Vrbna. V: Biografický slovník Slezska a severní Moravy. Č. 10. Ostrava 1998.
Tęgowski J.: Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów. Poznań—Wrocław 1999.
Trunkhardt A.: Kronika Rybnicka. (Dzieje miasta Rybnika i dawniejszego państwa rybnickiego na Górnym Śląsku na podstawie wydanej w 1861 r. Kroniki Franciszka Idzikowskiego). Rybnik 1925.
Turek A., Jisl L.: Ostravsko za česko-uherské válký ve světle písmných pramenů i archeologických nálezů. „Časopis Slezského muzea. Serie B — védy historické” 1953, 3.
Weltzel A.: Geschichte der Stadt Sohrau in Oberschlesien. Sohrau 1888.
Weltzel A.: Geschichte der Stadt und Herrschaft Ratibor. Ratibor 1881.
Weltzel A.: Historia miasta Żory na Górnym Śląsku. Żory 1997.
Zivier E.: Geschichte des Fürstentums Pless. Bd. 1. Kattowitz 1906.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
