„[…] von unß gewischen an das neuere Nunnin Klostir”. Księcia Bolka II Małego nieudana próba fundacji klasztoru sióstr klarysek w Świdnicy
Abstrakt
Tematem niniejszego artykułu jest problem niezrealizowanej fundacji klasztoru sióstr klarysek w Świdnicy w latach 1358–1360. W zachowanych czterech dokumentach z tego okresu, przechowywanych we wrocławskich Archiwum Państwowym oraz Archiwum Archidiecezjalnym, wydanych przez księcia świdnicko-jaworskiego Bolka II Małego oraz biskupa Przecława z Pogorzeli, można znaleźć informacje o tej fundacji. Autor artykułu przypuszcza, że Bolko II mógł ufundować klasztor z myślą o swej siostrze Konstancji, księżnej głogowskiej, która była klaryską w Starym Sączu. Do fundacji nie doszło jednak z powodu śmierci Konstancji w 1360 roku, jak również na skutek panującej w tym roku w Świdnicy epidemii oraz wybuchu konfliktu księcia Bolka II z kapitułą wrocławską związanego z najazdem na miasto Grodków.
Słowa kluczowe
Świdnica; klaryski; Bolko II Mały; Śląsk; fundacja klasztoru
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu: Dokumenty parafii w Świdnicy, nr 23; Regesty dokumentów parafii w Świdnicy, sygn. 17 I 1360, Świebodzice.
Archiwum Państwowe we Wrocławiu: Akta miasta Wrocławia, sygn. A 3, s. 341; A 32, 4, s. 838v—840; Akta miasta Świdnicy, sygn. 747; Dokumenty miasta Świdnicy, sygn. 6198 (U 6808); Rep. 63, nr 151 (625), 155 (629); Rep. 135, sygn. D 23, s. 454—459; D 322, s. 380—381.
Národní archiv, Praha: Řád Maltézský, Listiny, nr 94, 95.
Źródła drukowane
Acta Aragonensia. Hrsg. H. Finke. Bd. 3. Berlin—Leipzig 1922.
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tzw. Bernardyńskiego we Lwowie. T. 7. Red. X. Liske, O. Pietruski. Lwów 1878.
Codex Diplomaticus Silesiae. Bd. 18: Regesten zur schlesischen Geschichte 1316—1326. Hrsg. C. Grünhagen, K. Wutke. Breslau 1898.
Codex Diplomaticus Silesiae. Bd. 30: Regesten zur schlesischen Geschichte 1338—1342. Hrsg. K. Wutke, E. Randt. Breslau 1930.
Kodeks dyplomatyczny Małopolski. T. 3: 1333—1386. Wyd. F. Piekosiński. Kraków 1887.
Landbuch księstw świdnickiego i jaworskiego. T. 1: 1366—1376. Ed. T. Jurek. Poznań 2004.
Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter. Bd. 1. Hrsg. H. Markgraf, C. Grünhagen. Leipzig 1881.
Monumenta Germaniae Franciscana. Bd. 1: Die Kustodien Goldberg und Breslau. Tl. 1: 1240—1517. Hrsg. C. Reisch. Düsseldorf 1917.
Monumenta Poloniae Vaticana. T. 3. Ed. J. Ptaśnik. Cracoviae 1914.
Regesty śląskie. Red. W. Korta. T. 4—5. Wrocław 1992.
Schlesisches Urkundenbuch. Bd. 3. Bearb. W. Irgang. Hrsg. H. Appelt, J.J. Menzel. Köln 1984.
Silesiacarum Rerum Scriptores. Bd. 1. Hrsg. F.W. Sommersberg. Lipsiae 1729.
Stelmach R.: Katalog średniowiecznych dokumentów przechowywanych w Archiwum Państwowym we Wrocławiu. Racibórz 2014.
Stenzel G.A.: Urkunden zur Geschichte des Bisthums Breslau im Mittelalter. Breslau 1845.
Urban W.: Regesty dokumentów parafii w Świdnicy. „Roczniki Teologiczne Śląska Opolskiego” 1970, T. 2.
Vetera monumenta historica Hungariam sacram illustrantia. T. 1. Ed. A. Theiner. Romae 1860.
Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae. T. 1. Ed. A. Theiner. Romae 1860.
Vita Annae ducissae Silesiae. W: Monumenta Poloniae Historica. T. 4. Ed. W. Semkowicz. Lwów 1884.
Zbiór dokumentów małopolskich. Cz. 1: Dokumenty z lat 1257—1420. Wyd. S. Kuraś. Wrocław—Warszawa 1962.
Opracowania
Adamska D.: Fundacje dewocyjne rycerstwa księstwa świdnicko-jaworskiego w średniowieczu. Poznań—Wrocław 2005.
Adamski J.: Gotycka architektura sakralna na Śląsku w latach 1200—1450. Główne kierunki rozwoju. Kraków 2017.
Barański M.: Dominium sądeckie. Od książęcego okręgu grodowego do majątku klasztoru klarysek sądeckich. Warszawa 1992.
Barciak A.: Jarosław-Kazimierz, pierwsza nieudana fundacja cysterska na Górnym Śląsku. „Nasza Przeszłość” 1994, T. 83.
Barcik S.J.: Franciszkanie w Polsce. Pierwszy etap rozwoju — XIII w. „W Nurcie Franciszkańskim” 1999, T. 8.
Bochnak W.: Dzieje zakonu magdalenek od pokuty na Dolnym Śląsku i Łużycach. Wrocław—Legnica 1996.
Dąbrowski J.: Dzieje polityczne Śląska w latach 1290—1402. W: Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400. T. 1. Red. S. Kutrzeba. Kraków 2013.
Dola K.: Niedoszła fundacja klasztoru franciszkanów reformatów w Oleśnie. „Studia Pastoralne” 2014, T. 10.
Eliášová J.: Księstwo głogowskie pod bezpośrednią władzą królów czeskich w latach 1331—1384. W: 750-lecie powstania księstwa głogowskiego. Referaty wygłoszone podczas sesji popularno-naukowej w Zamku Książąt Głogowskich dnia 17 listopada 2001 r. Red. J.B. Sadowski. Głogów 2002.
Elisabeth von Ungarn. In: Lexikon für Theologie und Kirche. Bd. 3. Bearb. von M. Buchberger. Freiburg im Breigau 1931.
Gąsiorowska P.: Klaryski z dynastii Piastów. „Nasza Przeszłość” 2000, T. 94.
Goliński M.: Wokół socjotopografii średniowiecznej Świdnicy. Cz. 1. Wrocław 2000.
Górecki W.: O przesławnym rodowodzie, czyli rzecz o podziale Sromowiec z roku pańskiego 1334. „Prace Pienińskie” 2010, T. 20.
Heyne J.: Dokumentirte Geschichte des Bisthums und Hochstiftes Breslau. Bd. 2. Breslau 1864.
Jasiński K.: Rodowód Piastów śląskich. Kraków 2007.
Jasiński K.: Współpraca polsko-węgierska w dziedzinie polityki dynastycznej u schyłku panowania Władysława Łokietka. W: Cracovia — Polonia — Europa. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozumskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej. Red. K. Ożóg, W. Bukowski, F. Sikora, S. Szczur. Kraków 1995.
Jurek T.: Przemęt — niezrealizowana fundacja klasztorna. W: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu. Z. 3, cz. 4. Red. A. Gąsiorowski. Poznań 1999.
Jurek T.: Testament Henryka Probusa. Autentyk czy falsyfikat? „Studia Źródłoznawcze” 1994, T. 35.
Kaczmarek K.: Nieudana fundacja cysterska księcia Władysława Odonica z 1210 roku. W: Cystersi w społeczeństwie Europy Środkowej. Materiały z konferencji naukowej odbytej w klasztorze oo. Cystersów w Krakowie Mogile z okazji 900 rocznicy powstania Zakonu Ojców Cystersów. Poznań—Kraków-Mogiła 5—10 października 1998. Red. A.M. Wyrwa, J. Dobosz. Poznań 2000.
Komosiński Z.: Próby osiedlenia się zakonu braci mniejszych kapucynów na Śląsku w XVII wieku. „Prawo Kanoniczne. Kwartalnik prawno-historyczny” 1975, T. 18.
Kopa D.: Agnieszka von Habsburg i jej rządy w księstwie świdnicko-jaworskim w latach 1368—1392. Mps w Archiwum UP im. KEN w Krakowie, doktorat obroniony w 2015 roku.
Kopietz J.A.: Die katholische Pfarrkirche zu Schweidnitz und ihr Patronat. „Zeitschrift Vereins für Geschichte und Altherthum Schlesiens“ 1880, Bd. 15.
Korczak L.: Konstancja. W: Piastowie. Leksykon biograficzny. Red. K. Ożóg, S. Szczur. Kraków 1999.
Krasnowolski B.: Historia klasztoru Benedyktynek w Staniątkach. Kraków 1999.
Luschek F.: Notariatsurkunde und Notariat in Schlesien von den Anfängen (1282) bis zum Ende des 16. Jahrhunderts. Weimar 1940 (Historisch-diplomatische Forschungen, Bd. 5).
Manikowska H.: La topographie sacrée de la ville: le cas de Wrocław du XIIe au XVe siécle. In: Antropologie de la ville mediévale. Par M. Tymowski. Warszawa 1999.
Mann T.J.: Die Klőster in Schweidnitz. [B.m. i d.w.].
Marecki J.: Z czasem zapomniany kult błogosławionych fundatorów staniąteckich. W: Bibliologia — literatura — kultura. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesor Wacławie Szelińskiej. Red. M. Konopka, M. Zięba. Kraków 1999.
Marzec A.: „Domina terrae sandecensis”. Rola polityczna królowej Jadwigi Łokietkowej w kontekście jej związków z dostojnikami małopolskimi (1305—1339). „Kwartalnik Historyczny” 2000, T. 107, z. 1.
Musiał M.: Niezrealizowane plany fundacji klasztoru franciszkanów reformatów w Powidzku koło Żmigrodu z lat 1667—1668. W: Życie duchowe na ziemi wschowskiej i pograniczu wielkopolsko-śląskim. Red. M. Małkus, K. Szymańska. Wschowa—Leszno 2017.
Ożóg K.: Jadwiga. W: Piastowie. Leksykon biograficzny. Red. K. Ożóg, S. Szczur. Kraków 1999.
Przybyłowicz O.M.: Klasztor klarysek w Strzelinie — uposażenie, darowizny i dochody. Przyczynek do standardu życia wspólnoty w świetle prawa zakonnego i dokumentów. „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 2016, T. 71, z. 2.
Przybyłowicz O.M.: Pobożność przedstawicielek rodów panujących Europy Środkowej (XIII—po XIV w.). Fenomen popularności franciszkanizmu: inspiracje — modele. W: Per mulierem… Kobieta w dawnej Polsce — w średniowieczu i w dobie staropolskiej. Red. K. Justyniarska-Chojak, S. Konarska-Zimnicka. Warszawa 2012.
Przybyłowicz O.M.: Reguła zakonna jest wozem do nieba. Realia życia w klasztorach klarysek od XIII do końca XVI w. w Małopolsce, Wielkopolsce i na Śląsku. Warszawa 2016.
Roest B.: Order and Disorder: The Poor Clares between Foundation and Reform. Leiden—Boston 2013 (The Medieval Franciscans, Vol. 8).
Schneider I.: Woher kamen die ersten Schwestern? In: Seilgenthal. Zisterzienserinneabtei 1232—1982. Beiträge zur Geschichte des Klosters. Landshut—Bayern 1982.
Simon H.: Historia świdnickiej katedry pod wezwaniem św. Stanisława i św. Wacława w Świdnicy. T. 1: W okresie średniowiecza. Oprac. S. Nowotny. Świdnica 2004.
Słoń M.: Brama Świdnicka w cieniu kościołów. Rada miasta wobec topografii sakralnej późnośredniowiecznego Wrocławia. W: Civitas et villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej. Red. C. Buśko. Wrocław—Praha 2002.
Starnawska M.: Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony krzyżowe na ziemiach polskich w średniowieczu. Wyd. II. Warszawa 2006.
Stelmach R.: Cieplice w XIII w. — nieudane fundacje augustiańska i joannicka. „Rocznik Jeleniogórski” 2000, T. 32.
Sutowicz A.: Dzieje pewnego konfliktu. Klaryski wrocławskie w obronie swojej tożsamości religijnej na przełomie epok. W: Conjux, mater, filia, soror propinqua, civis… Kobieta na ziemi wschowskiej i pograniczu wielkopolsko-śląskim. Red. M. Małkus, K. Szymańska. Wschowa—Leszno 2016.
Sutowicz A.: Elementy duchowości liturgicznej klarysek głogowskich w okresie średniowiecza. W: Życie duchowe na ziemi wschowskiej i pograniczu wielkopolsko-śląskim. Red. M. Małkus, K. Szymańska. Leszno—Wschowa 2017.
Sutowicz A.: Fundacja klasztoru klarysek wrocławskich na tle fundacji innych placówek żeńskiego zakonu franciszkańskiego na ziemiach polskich. „Perspectiva. Legnickie studia teologiczno-historyczne” 2006, T. 2 (9), z. 5.
Sutowicz A.: Geneza i przebieg reformy życia wewnętrznego w klasztorze klarysek wrocławskich w okresie 1609—1677 r. „Studia Franciszkańskie” 2017, T. 27.
Sutowicz A.: Organizacja życia wewnętrznego w klasztorze klarysek wrocławskich według potrydenckich konstytucji z 1677 r. „Studia Franciszkańskie” 2018, T. 28.
Sutowicz A.: Recepcja elementów mistyki średniowiecznej w inkunabule Auslegung der heiligen Messe z biblioteki klarysek wrocławskich. „Wrocławski Przegląd Teologiczny” 2016, T. 24, z. 1.
Szawan K.: Opieka Stolicy Apostolskiej nad klasztorem klarysek w Strzelinie. W: Obcy w mieście, obcy w klasztorze. Ciągłość i zmiana w życiu wspólnot lokalnych na ziemiach polskich w średniowieczu. Red. A. Pobóg-Lenartowicz, R. Trawka, L. Poniewozik. Rzeszów 2019 (Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich, T. 9).
Szawan K.: Stan badań nad śląskimi klasztorami klarysek. „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego” 2015, T. 35.
Tarnas-Tomczyk A.: Uposażenie fundacyjne śląskich klasztorów żeńskich do połowy XIV wieku. W: Sanctimoniales. Zakony żeńskie w Polsce i Europie Środkowej (do przełomu XVIII i XIX wieku). Red. A. Radzimiński, D. Karczewski, Z. Zyglewski. Bydgoszcz—Toruń 2010.
Ulanowski B.: O założeniu i uposażeniu klasztoru benedyktynek w Staniątkach. W: „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny”. Seria 2. T. 3. Kraków 1892 (ogólnego zbioru T. 28).
Veldtrup D.: Zwischen Eherecht und Familienpolitik. Studien zu den dynastischen Heiratsprojekten Karls IV. Warendorf 1988.
Walter E.: Äbtissin Gertrud, die Tochter der hl. Hedwig, und ein Generalkapitelsstatut des Zisterzienserordens vom Jahre 1252. „Archiv für Schlesische Kirchengeschichte“ 1966, Bd. 24.
Wąs G.: Klasztory franciszkańskie w miastach śląskich i górnołużyckich XIII—XVI wieku. Wrocław 2000.
Wiszewski P.: Zakony z terenów dawnego księstwa świdnicko-jaworskiego. Życie klasztorne w XIII—pierwszej ćwierci XVI w. Świdnica—Jawor 2001.
Wiszewski P.: Związki fundatorów z klasztorami żeńskimi na Śląsku (XIII—połowa XIV w.). Wybrane aspekty. W: Genealogia. Władza i społeczeństwo w Polsce średniowiecznej. Red. A. Radzimiński, J. Wroniszewski. Toruń 1999.
Wojtucka J.: Začlenění Hlohovska do Koruny české a jeho vývoj v letech 1331—1384. V: Integrační a partikulární rysy českého státu v pozdním středověku: sborník příspěvků přednesených na kolokviu pořádaném dne 4. června 2002 na FF UK. Edd. L. Bobková, J. Fantysová-Matějková, J. Zdichynec. Praha 2003 (Korunní země v dějinách českého státu, 1).
Wróblewski S.: Rycerstwo ziemi sądeckiej w średniowieczu. Kraków 2016.
Zyglewski Z.: Polityka klasztorna Kazimierza Wielkiego. W: Kazimierz Wielki i jego państwo. W siedemsetletnią rocznicę urodzin ostatniego Piasta na tronie polskim. Red. J. Maciejewski, T. Nowakowski. Bydgoszcz 2011.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
