Księgi korporacji rzemieślniczych Proszowic z XV wieku. Przyczynek do badań nad piśmiennictwem miejskim w średniowieczu
Abstrakt
Artykuł dotyczy dokumentacji własnej cechów rzemieślniczych z miasta Proszowice w ziemi krakowskiej (Małopolska). Omówiono dwa rękopisy – kowali i krawców. Obie księgi zostały założone prawdopodobnie w latach 80. XV wieku i były dalej prowadzone w XVI–XVIII wieku. Dla datacji ksiąg kluczowe znaczenie ma identyfikacja papieru, na którym je spisano. Sporządzono opisy kodykologiczne oraz dokonano charakterystyki zawartości obu rękopisów. Podjęta została próba ustalenia statusu tych korporacji. W wypadku rękopisu kowali prawdopodobnie była to jednocześnie księga cechowa i bracka. Akta krawców początkowo zawierały wykaz członków bractwa religijnego, a od XVI wieku zaczęto w nich umieszczać sprawy cechowe. Zachowane rękopisy stanowią przykład dość nielicznie zachowanych z terenu Polski zabytków średniowiecznego piśmiennictwa korporacji zawodowych.
Słowa kluczowe
księgi korporacji; cech; bractwo; piśmiennictwo miejskie; kodykologia
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Diecezjalne w Kielcach: Akta parafialne II, sygn. IIPP-XVI/1.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Księgi Wpisów Metryki Koronnej, 17.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie: Acta episcopalia Cracoviensia, sygn. 1, 29; Acta Visitaciones capituli, sygn. AVCap. 65.
Archiwum Narodowe w Krakowie: zespół nr 29/121/0: Variae civitates et villae, sygn. 29/121/0/-/160, 29/121/0/-/161, 29/121/0/-/166, 29/121/0/-/167, 29/121/0/-/281.
Biblioteka Jagiellońska w Krakowie: rkps 1111.
Muzeum Ziemi Miechowskiej: dokument o sygn. MZM/P/3.
Źródła drukowane
Księga cechowa złotników krakowskich 1462—1566. Tekst oprac. B. Dybaś, J. Tandecki. Warszawa 2000 (Złotnicy krakowscy XIV—XVI wieku i ich księga cechowa, T. 2).
Lustracja województwa krakowskiego 1659—1664. Cz. 1—3. Wyd. A. Falniowska-Gradowska, F. Leśniak. Warszawa 2005.
Materiały do Kodeksu dyplomatycznego Małopolski. T. 5: 1451—1506. Oprac. W. Bukowski, F. Sikora, J. Wroniszewski. Red. W. Bukowski, przy współpr. J. Szyszki. Kraków 2014.
Dostępne w Internecie: http://www.kodeks.pau.krakow.pl/dokumenty.html [data dostępu: 20.12.2020].
Metryka Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1400—1508. Wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska, przy współpr. R. Grzesika. Kraków 2004.
Najstarsza księga promocji Wydziału Sztuk Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1402—1541. Wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska. Warszawa 2011.
Wojnickie księgi cechowe. T. 1: Księgi wpisów cechu wielkiego. Wyd. J. Chumiński, J. Szymański. Wojnicz 1998.
Opracowania
Bartoszewicz A.: Piśmienność mieszczańska w średniowiecznej Polsce. Warszawa 2012.
Baza filigranów Hauptstaatsarchiv Stuttgart, opracowana na podstawie wydawnictwa Piccarda — www.piccard-online.de [data dostępu: 22.01.2021].
Bukowski W.: Łaganów. W: Słownik historyczno‑geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu. Cz. 3. Oprac. W. Bukowski, J. Kurtyka, J. Laberschek, Z. Leszczyńska-‑Skrętowa, A. Marzec, F. Sikora, M. Wilamowski, M. Wolski. Kraków 1994—2003.
Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi Latinorum qui in Bibliotheca Jagiellonica Cracoviae asservantur. Vol. 6. Composuerunt M. Kowalczyk, A. Kozłowska, M. Markowski, L. Nowak, A. Sobańska, R. Tatarzyński, S. Włodek, M. Zwiercan. Cracoviae 1996.
Czarciński I.: Bractwa w wielkich miastach państwa krzyżackiego w średniowieczu. Toruń 1993.
Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa: https://www.jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra [data dostępu: 25.09.2020].
Kiryk F.: Bractwo religijne kowali w Bochni w latach 1462—1559. W: „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”. Prace historyczne, z. 56. Kraków 1977.
Kiryk F.: Dzieje Proszowic w epoce piastowskiej i jagiellońskiej. „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie” 1967, z. 26 (Prace Historyczne, z. 3).
Kiryk F.: Miasto średniowieczne. W: Proszowice. Zarys dziejów do 1939 roku. Red. F. Kiryk. Kraków 2000.
Kiryk F.: Rzemiosła i organizacje rękodzielnicze w małopolskich miastach górniczych. „Teki Krakowskie” 1997, [T.] 5.
Kropidłowski Z.: Samopomoc w korporacjach rzemieślniczych Gdańska, Torunia i Elbląga (XIV—XVIII w.). Gdańsk 1997.
Kumor B.: Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795. T. 1. Kraków 1998; T. 4. Kraków 2002.
Leśniak F.: W okresie Polski szlacheckiej. W: Proszowice. Zarys dziejów do 1939 roku. Red. F. Kiryk. Kraków 2000.
Litak S.: Bractwa religijne w Polsce przedrozbiorowej XIII—XVIII wiek. Rozwój i problematyka. „Przegląd Historyczny” 1997, T. 88, z. 3/4.
Marzec A., Bukowski W.: Makocice-Gniazdowice. W: Słownik historyczno‑geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu. Cz. 4. Oprac. W. Bukowski, J. Laberschek, Z. Leszczyńska‑Skrętowa, A. Marzec, M. Mikuła, K. Nabiałek, F. Sikora, J. Szyszka, M. Wilamowski, M. Wolski, M. Zdanek. Kraków 2006—2014.
Nabiałek K.: Bractwo klasztoru św. Katarzyny z Góry Synaj w miastach polskich (Żarnowiec, Sienno, Wieluń). W: Felix indiget amicis. Studia z dziejów kultury duchowej i intelektualnej średniowiecza ofiarowane Profesorowi Krzysztofowi Ożogowi. Red. W. Świeboda, M. Zdanek. Kraków 2016.
Nabiałek K.: Edycja rozproszonych wpisów rejestrów przyjęć do prawa miejskiego na przykładzie Proszowic i Sieradza. W: Editiones sine fine. Red. K. Kopiński, J. Tandecki. Toruń 2021.
Nabiałek K.: Księgi miejskie Proszowic z XV—XVIII wieku. Studium kodykologiczne. „Archeion” 2019, T. 120.
Nabiałek K.: Registrum hominum ius civile susceptorum. Rejestr przyjęć do prawa miejskiego Proszowic z XV wieku. „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2018, T. 10 (14).
Pietrusiński J.: Złotnicy krakowscy XIV—XVI wieku i ich cech. Warszawa 2000 (Złotnicy krakowscy XIV—XVI wieku i ich księga cechowa, T. 1).
Ptaśnik J.: Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce. Wyd. 2. Warszawa 1949.
Rajman J.: Rajcy krakowscy i członkowie ich rodzin w księdze zmarłych bractwa Najświętszej Marii Panny w Krakowie (połowa XIV—koniec XVI wieku). „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2015, T. 7 (11).
Schmidt M.: Sądownictwo cechów krakowskich w średniowieczu w świetle ksiąg cechowych. W: „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”. Prace historyczne, nr 142, z. 1. Kraków 2015.
Sikora F.: Górka [parafia Koniusza]. W: Słownik historyczno‑geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu. Cz. 2. Oprac. J. Kurtyka, J. Laberschek, Z. Leszczyńska-‑Skrętowa, F. Sikora. Red. F. Sikora. Wrocław—Kraków 1989—1993.
Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce. T. 4: F—H. Red. M. Plezia. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1975—1977.
Słownik polszczyzny XVI wieku. T. 3: By—Cyzyjojanus. Wrocław—Warszawa—Kraków 1968.
Słownik staropolski. T. 1: A—Ć. Warszawa 1953—1955.
Starzyński M., rec.: A. Bartoszewicz: Piśmienność mieszczańska w średniowiecznej Polsce. Warszawa 2012. „Roczniki Historyczne” 2012, T. 88.
Tandecki J.: Dokumenty i kancelarie miejskie. W: Dyplomatyka staropolska. Red. T. Jurek. Warszawa 2015.
Tandecki J.: Kancelarie toruńskich korporacji rzemieślniczych w okresie staropolskim. Warszawa—Poznań—Toruń 1987 (Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, 82, z. 3).
Tandecki J.: Struktury administracyjne i społeczne oraz formy życia w wielkich miastach Prus Krzyżackich i Królewskich w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych. Toruń 2001.
Tandecki J.: Średniowieczne i nowożytne źródła do dziejów rzemiosł skórniczych. W: J. Tandecki: Szkice z dziejów Torunia i Prus w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych. Toruń 2008.
Testamenty z ksiąg sądowych małych miast polskich do 1525 roku. Oprac. A. Bartoszewicz, K. Mrozowski, M. Radomski, K. Warda. Red. A. Bartoszewicz. Warszawa 2017.
Wisłocki W.: Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Cz. 1—2. Kraków 1877—1881.
Wiśniewski J.: Dekanat miechowski. Radom 1917.
Wiśniowski E.: Bractwa religijne na ziemiach polskich w średniowieczu. „Roczniki Humanistyczne” 1969, T. 17, z. 2.
Wiśniowski E.: Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne. Lublin 2004.
Wolff A.: Projekt instrukcji wydawniczej dla pisanych źródeł historycznych do połowy XVI wieku. „Studia Źródłoznawcze” 1957, T. 1.
Wółkiewicz E.: Kościół i jego wierni. Struktury kościelne i formy pobożności w średniowiecznej Nysie. Kraków 2014.
Wyrozumski J.: Tkactwo małopolskie w późnym średniowieczu. Warszawa—Kraków 1972.
Wyrozumski J.: Związki czeladnicze w Polsce średniowiecznej. „Przegląd Historyczny” 1977, T. 68.
Zaremska H.: Bractwa w średniowiecznym Krakowie. Studium form społecznego życia religijnego. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1977.
Żurek D.: Przestrzeń i społeczeństwo Chrzanowa średniowiecznego i nowożytnego. Kraków 2015.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
