Zaniedbanie, brak czasu czy powszechna praktyka średniowiecznych kancelarii, czyli o brakujących inicjałach w dokumentach śląskich
Abstrakt
Pomimo powszechności w praktyce średniowiecznych kancelarii wprowadzania w obieg prawny dokumentów z brakującymi inicjałami zjawisko to wciąż jest mało zbadane. Niniejszy artykuł ma na celu częściowe wypełnienie tej luki badawczej. Rozważaniom poddano w nim zbiór średniowiecznych dokumentów wystawców śląskich. O wyborze takiego właśnie materiału zadecydowała specyfika samego Śląska, z wieloma podlegającymi w czasie zmianom terytorialnym władztwami, ich różnorodnością pod względem ekonomicznym, etnicznym i kulturowym oraz z bogatym materiałem dyplomatycznym. Przeprowadzone badania wskazują, że dokumenty bez inicjałów występowały na terenie całego Śląska w okresie całego średniowiecza. Pojawiały się one u różnych grup wystawców, zarówno świeckich, jak i duchownych, w dokumentach pochodzących z kręgu tak wystawcy, jak i odbiorcy. Można uznać zatem, że mamy tu do czynienia z powszechną praktyką średniowiecznych kancelarii, nie zaś z jednostkowym niedopatrzeniem czy zaniedbaniem urzędnika kancelaryjnego. Na podstawie przeprowadzonych analiz wnioskować można również, że o pozostawieniu pustej przestrzeni w miejscu inicjału decydował nie wystawca dokumentu czy personel kancelaryjny, a sam jego odbiorca, który ponosząc koszty sporządzenia dyplomu, posiadał prawo decyzji w zakresie jego mniej lub bardziej bogatej formy graficznej. Mógł też zadecydować o pozostawieniu pustego miejsca, by w przyszłości wypełnić lukę stosownym do rangi dokumentu inicjałem.
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Państwowe w Opolu: Akta miasta Nysy, nr 19, 20, 30, 36, 38, 93, 130; Akta miasta Paczkowa, nr 1, 49, 137, 146, 147; Akta miasta Prudnika, nr 9.
Archiwum Państwowe we Wrocławiu: Rep. 3, sygn. 748a; Rep. 4f, nr 55b, sygn. 13; Rep. 67, nr 159; Rep. 71, nr 5a; Rep. 84, nr 45; Rep. 91, nr 124, 133; Rep. 107, nr 2; Rep. 114, nr 18; Rep. 116, nr 13.
Národní archiv Praha, Archiv České Koruny, inv. č. 118, 124.
Statní okresní archiv Opava, AmOpava, i.č. 2, sign.I/7.
Zemský archiv v Opavě, Jan Spatzier, inv. č. 26.
Źródła drukowane
Lehns‑ und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter. Bd. 2. Hrsg. C. Grünhagen, H. Markgraf. Leipzig 1883.
Regesty dokumentów przechowywanych na Górnym Śląsku. T. 1—3. Red. A. Barciak, K. Müller. Wrocław—Opawa—Opole—Katowice 2004—2017.
Schlesisches Urkundenbuch. Bd. 1—6. Hrsg. H. Applet, W. Irgang. Köln—München 1963—1998.
Stelmach R.: Katalog średniowiecznych dokumentów przechowywanych w Archiwum Państwowym we Wrocławiu. Wrocław—Racibórz 2014.
Opracowania
Andrian-Werburg K. von: Die Fehlende Initiale. „Zeitschrift für bayerische Landesgeschichte“ 1992, Bd. 55.
Antonín R.: Jan Lucemburský a slezská knížata v letech 1327—1329. „Slezský sborník. Acta Silesiaca Opava“ 2010, roč. 108, č. 1—2.
Bar P.: Lenní listiny z let 1271—1348 a integracje slezských vévodů do svazku zemí Koruny české. V: Slezsko — země Koruny české. Historie a kultura 1300—1740. Díl. A. Edd. H. Dánová, J. Klípa, I. Stolárová. Praha 2008.
Geschichte Schlesiens. Von der Urzeit bis zum Jahre 1526. Bd. 1. Hrsg. L. Petry, J.J. Menzel, W. Irgang. Stuttgart 2000.
Hlaváček I.: Zu den graphischen Elementen im böhmischen Urkundenwesen der vorhussitischen Zeit (bis 1419). In: Graphische Symbole in mittelalterlichen Urkunden. Beiträge zur diplomatischen Semiotik. Hrsg. P. Rück. Sigmaringen 1996.
Irgang W.: Schlesien im Mittelalter. In: Schlesien. Geschichte, Kultur und Wirtschaft. Hrsg. W. Irgang, W. Bein, H. Neubach. Köln 1995.
Jurek T.: Zarys dyplomatyki śląskiej w późnym średniowieczu. W: Dyplomatyka staropolska. Red. T. Jurek. Warszawa 2015.
Koczerska M.: Zbigniew Oleśnicki i Kościół krakowski w czasach jego pontyfikatu (1423—1455). Warszawa 2004.
Książęta i księżne Górnego Śląska. Red. A. Barciak. Katowice 1995.
Pietrzyk I.: Inicjały na czternastowiecznych dokumentach książąt opolskich (Bolesława II i Bolesława III). „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2017, T. 9 (13).
Sułkowska-Kurasiowa I.: Inicjały na średniowiecznych dokumentach monarszych w Polsce (do 1444 r.). W: Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięćdziesięciolecie pracy naukowej. Warszawa 1991.
Wójcik M.L.: Dokumenty i kancelarie książąt opolsko-raciborskich do początków XIV wieku. Wrocław 1999.
Żerelik R.: Kancelaria biskupów wrocławskich do 1301 roku. Wrocław 1991.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
