„W bólach będziesz rodziła” – Taddeo Alderotti, Aldobrandino ze Sieny, Michał Savonarola i inni o bezpłodności, ciąży i porodzie w średniowieczu
Abstrakt
Zachowane do czasów współczesnych średniowieczne traktaty medyczne z reguły zawierają nieliczne informacje na tematy stricte ginekologiczno-położnicze, co pozwala sądzić, że ta tematyka nie do końca interesowała ówczesnych autorów. Rzadko powstawały wówczas oddzielne dzieła, które w jednym miejscu szczegółowo omawiały problematykę bezpłodności, ciąży czy porodu. W niniejszym artykule poddano analizie wybrane traktaty medyczne, których autorzy w więcej niż tylko w kilku zwięzłych zdaniach opisują wymienioną tematykę. Prace Rhazesa, Trotuli z Salerno, Konstantyna Afrykańczyka, Aldobrandina ze Sieny, Taddea Alderottiego, Gentile da Foligno czy Michała Savonaroli są cennym źródłem informacji, ponieważ ukazują stan ówczesnej wiedzy medycznej również m.in. w zakresie bezpłodności, ciąży i porodu. Jak wynika z analizy omawianych dzieł, niektóre z nich stanowią kompilację wcześniej powstałych prac, podczas gdy inne, mimo że zawierają liczne odniesienia do istniejących już traktatów, wnoszą wiele nowych spostrzeżeń, obserwacji i przemyśleń ich autorów.
Słowa kluczowe
bezpłodność; ciąża; poród; średniowiecze
Bibliografia
Źródła drukowane
Albertus Magnus, De secretis mulierum, Amstelodami 1662.
Baldini R., Zuccchero Bencivenni, “La sanità del corpo”. Volgarizzamento del “Régime du corps” di Aldobrandino da Siena (a. 1310) nella copia coeva di Lapo di Neri Corsini (Laur. Pl. LXXIII 47), “Studi di lessicografia italiana” 1998, 15, s. 21–300.
Chirurgia magna Guidonis de Gauliaco, Lugduni 1585.
Christine de Pizan, Città delle Dame, ed. P. Caraffi, J. Richards, Carocci, Roma 2014.
Consiglia di Taddeo Alderotti XIII secolo, ed. P.P. Giorgi, G.F. Pasini, introduzione, ricerca storica, traduzione e revisione della bibliografia, revisione del testo italiano e note critiche P.P. Giorgi, trascrizione, apparato critico e traduzione G.F. Pasini, A. Cavazza, ricerca biografica M. Forrest, Istituto per la Storia dell’Università di Bologna, Bologna 1997.
Constantinus Africanus, Viaticum, ed. M. Ghione, La Finestra, Lavis 2020.
De curis mulierum, in: Trotula. Un compendio medievale di medicina delle donne, ed. M.H. Green, Sismel, Firenze 2009, s. 196–275.
Francesc Eiximenis, L’estetica medievale dell’eros, della mensa, della città, ed. G. Zanoletti, Milano 1986.
Giovanni Plateario, Practica Brevis. Un manuale di medicina practica del XII secolo, ed. G. Lauriello, Edizioni Penne et Papiri, Tuscania 2015.
Il trattato ginecologico-pediatrico in volgare di Michele Savonarola. Ad mulieres ferrarienses de regimine pregnantium et noviter natorum usque ad septennium, ed. L. Belloni, Milano 1952.
L’Almansore. Volgarizzamento fiorentino del XIV secolo, edizione critica R. Piro, Sismel, Firenze 2011.
Liber de sinthomatibus mulierum, in: Trotula. Un compendio medievale di medicina delle donne, ed. M.H. Green, Sismel, Firenze 2009, s. 118–195.
Piotr Hiszpan, Thesaurus pauperum, in: Johannes XXI., Obras medicas de Pedro Hispano, ed. M.H. da Rocha Pereira, Coimbra 1973, s. 77–301.
Soranos, Ginekologia Soranosa z Efezu, przekł. J. Lachs, „Roczniki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 1902, t. 28, s. 1–109.
Trifogli R., Tractatus de partu et temporibus partus et quis partus reputetur legiptimus di Gentile da Foligno, Roma 1958.
Opracowania
Crisciani Ch., Michele Savonarola, medico: tra università e corte, tra latino e volgare, in: Filosofia in volgare nel medioevo. Atti del convegno della Società per lo studio e del pensiero medievale (S.I.S.P.M.), Lecce, 27–29 settembre 2002, ed. N. Bray, L. Sturlese, Féderation Internationale des Instituts d’Éstudes Médiévales, Louvain-La-Nueve 2003, s. 433–449.
Głusiuk A., Ciąża, poród, opieka nad matką i noworodkiem na podstawie traktatu Michała Savanaroli Ad mulieres Ferrarienses de regimine pregnantium et noviter natorum usque ad septennium, „Almanach Historyczny” 2021, 23, 2 (specjalny): Medicina antiqua, medievalis et moderna. Historia – filozofia – religia, red. J. Legieć, s. 167–184.
Głusiuk A., „Concepto impeditur tam uicio uiri quam mulieris” – kobieca i męska niepłodność na podstawie traktatu „Liber de sinthomatibus mulierum”, „Medycyna Nowożytna” 2020, 2, s. 101–116.
Marcovecchio E., Dizionario etimologico storico dei termini medici, Festina Lente, Firenze 1993.
Marti M., Aldobrandino da Siena, in: Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 2, Treccani, Roma 1960, s. 115.
Simonetti R., Savonarola Michele, in: Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 91, Treccani, Roma 2018, s. 150–153.
Tatarkiewicz A., Mater in statu nascendi. Społeczeństwo i medyczne aspekty zdrowia reprodukcyjnego kobiet w starożytnym Rzymie, Instytut Historii UAM, Poznań 2018.
Instytut Historii, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Polska
https://orcid.org/0000-0003-2030-7803
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
