Pojedynek Béli I z księciem „Pomorza” – prawda historyczna czy fikcja literacka? Analiza narratologiczno-komparatystyczna rozdziału 79 Chronicon pictum oraz relacji Gesta Hungarorum
Abstrakt
Artykuł jest analizą narratologiczną rozdziału 79 Chronicon pictum oraz rozdziału 52 Gesta Hungarorum, poświęconych scenie pojedynku pomiędzy węgierskim księciem Bélą a pomorskim władcą. Autor opowiedział się za symbolicznym rozumieniem omawianej w artykule sceny. Tym samym podał w wątpliwość historyczność pojedynku, jak i samej wojny z Pomorzanami. Odrzucił pogląd, że postać Mieszka przedstawia konkretnego władcę Polski, a zinterpretował ją jako archetyp całej dynastii Piastów. Następnie przeprowadził analizę porównawczą omawianej sceny pojedynku, zestawiając tekst Chronicon pictum z innymi źródłami narracyjnymi z epoki. W swoim artykule zwrócił uwagę na podobieństwo tego rozdziału do rozwiązań literackich znanych z utworów z gatunku chansons de geste, m.in. Historii o pięknej a szlachetnej Meluzynie. Stwierdził, że owa scena wpisuje się w motyw literacki księcia-wygnańca, który będąc na uchodźstwie w obcym królestwie, ratuje je, pokonując armię poganina-najeźdźcy. Książę potwierdza tym czynem, że jest godny władzy, którą ostatecznie obejmuje.
Słowa kluczowe
Béla I; Węgry; pojedynek; Pomorze
Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Biblioteka Narodowa w Warszawie: rps BOZ 28.
Országos Széchényi Könyvtár: Cod. Lat. 404.
Źródła drukowane
Annales Altahenses maiores, hrsg. W. Giselbrecht, E.L.B. von Oefele, Hannover 1891 (Monumenta Germaniae Historica SS. rer. Germ., t. 4).
Annales Hildesheimenses, hrsg. G. Waitz, Hannover 1878 (Monumenta Germaniae Historica SS. rer. Germ., t. 8).
Anonima tzw. Galla Kronika czyli Dzieje książąt i władców Polski, red. K. Maleczyński, Kraków 1952.
Anonimowego notariusza króla Béli Gesta Hungarorum, red. R. Grzesik i in., Societas Vistulana, Kraków 2006.
Chronici Hungarici compositio saeculi XIV., szerk. A. Domanovszky, Budapest 1937 (Scriptores Rerum Hungaricarum, t. 1).
Galbertus Notarius Brugienis: De multro, de traditione et occisione glorriosi Caroli comitis Flandriarum, ed. J. Rider, Brepols, Turnhout 1994 (Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis, t. 131).
Grzegorz z Tours, Libri historiarum X, II, 2, hrsg. B. Krusch, W. Levison, Hannover 1951 (Monumenta Germaniae Historica SS rer. Merov., t. 1.1).
Herimanni Augiensis Chronicon, hrsg. G. Pertz, Hannover 1849 (Monumenta Germaniae Historica S., t. 5).
Herodot, Dzieje, tłum. S. Hammer, Warszawa 1954.
Historia o pięknej a szlachetnej Meluzynie, oprac. R. Krzywy, Sub Lupa, Warszawa 2015 (Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej, t. 20).
Historja o cesarzu Otonie: 1569, red. J. Krzyżanowski, Kraków 1928.
Ioannis Dlugossi Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 1/2, red. J. Dąbrowski, Warszawa 1964.
Liutprand z Cremony, Antapodosis, ed. P. Chiesa, Brepols, Turnhout 1998 (Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis, t. 156).
Ottonis I. constitutiones 13, in: Constitutiones et acta publica imperatorum et regum (Const.), t. 1, ed. L. Weiland, Hannover 1893, s. 8–38.
Paweł Diakon, Pauli historia Langobardorum, ed. L. Bethmann, G. Waitz, Hannover 1878 (Scriptores rerum Langobardicarum et Italicarum SS rer. Lang., t. 1).
Polibiusz, Dzieje, t. 1, oprac. S. Hammer, Ossolineum, Wrocław 2005.
Rocznik Krasińskich, red. A. Bielowski, X. Liske, W. Kętrzyński, A. Małecki, Lwów 1878 (Monumenta Poloniae Historica, t. 3).
Simonis de Kéza Gesta Hungarorum = Simon of Kéza The Deeds of the Hungarians, ed. and transl. by L. Veszprémy, F. Schaer, with a study by J. Szűcs, CEUPress, Budapest 1999.
Vita Mathildis reginae antiquior, hrsg. B. Schütte, Hahnsche Buchhandlung, Hannover 1994 (Monumenta Germaniae Historica SS rer. Germ., t. 66).
Wipon, Gesta Chuonradi II Imperatoris, hrsg. H. Bresslau, Leipzig 1915 (Monumenta Germaniae Historica SS rer. Germ., t. 61).
Żywot św. Stefana króla Węgier, czyli kronika węgiersko-polska, red. i tłum. R. Grzesik, DIG, Warszawa 2003.
Opracowania
Almási T., Kézai Simon, în: Korai Magyar Történeti Lexikon (9–14. század), szerk. Gy. Kristó, Akadémiai Kiadó, Budapest 1994, s. 348.
Auerbach E., Mimesis: rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu, t. 1, tłum. Z. Żabicki, Warszawa 1968.
Bagi D., Problematik der ältesten Schichten der ungarischen Chronikkomposition des 14. Jahrhunderts im Lichte der ungarischen Geschichtsforschung der letzten Jahrzehnte – einige ausgewählte Problemstellen, „Quaestiones Medii Aevi Novae” 2007, 12, s. 105–127.
Bagi D., „…Quamvis sim nobilior quam paganus ille, tamen pugnabo pro regni vestri commodo et honore domini ducis” Zur Kritik eines Kapitels der Ungarischen Chronikkomposition, w: Historia Narrat. Studia mediewistyczne ofiarowane profesorowi Jackowi Banaszkiewiczowi, red. A. Pleszczyński i in., Wydawnictwo UMCS, Lublin 2012, s. 97–110.
Bagi D., The Dynastic Conflicts of the Eleventh Century, in: Studies on the Iluminated Chronicle, eds. J. Bak, L. Veszprémy, CEUPress, Budapest 2018, s. 139–158.
Balzer O., Genealogia Piastów, Kraków 1895.
Bartlett R., Trial by Fire and Water: The Medieval Judicial Ordeal, Echo Point Books & Media, Brattleboro 2014.
Bieniak J., Państwo Miecława, Warszawa 1963.
Borawska D., Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej w latach trzydziestych XI w.: studia, Warszawa 1964.
Domanovszky S., Kézai Simon Mester Krónikája. Forrástanulmány, Budapest 1906.
Dowiat J., Bela I węgierski w Polsce (1031/32–1048), „Przegląd Historyczny” 1965, 1, 56, s. 1–23.
Dróżdż K., Kazimierz Odnowiciel: Polska w okresie upadku i odbudowy, Wydawnictwo Templum, Wodzisław Śląski 2009.
Font M., I. András és Bölcs Jaroszlav, „Világtörténet” 2015, 4, 5 (37), s. 607–624.
Grabowski A., The „Duel” between Henry I and Arnulf of Bavaria According to Liutprand of Cremona, w: Konfliktbewältigung und Friedensstiftung im Mittelalter, red. R. Czaja i in., Wydawnictwo UMK, Toruń 2012, s. 387–400.
Grzesik R., Kronika węgiersko-polska, PTPN, Poznań 1999.
Grzesik R., Polska Piastów i Węgry Arpadów we wzajemnej opinii (do 1320 roku), Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy przy IS PAN, Warszawa 2003.
Hóman B., Geschichte des ungarischen Mittelalters, Bd. 1, Berlin 1940.
Horváth J., Árpád-kori latinnyelvű irodalmunk stílusproblémái, Budapest 1954.
Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, PTPN, Wrocław 1993.
Karsay O., The Codex of the Iluminated Chronicle, in: Studies on the Iluminated Chronicle, eds. J. Bak, L. Veszprémy, CEUPress, Budapest 2018, s. 1–4.
Kętrzyński S., Kazimierz Odnowiciel 1034–1058, Avalon, Kraków 2010.
Klaniczay G., Szent László „csodás” tettei krónikainkban, „Magyar könyvszemle” 2001, 4, 117, s. 393–410.
Kovács Sz., A kunok története a mongol hódításig, [b.n.w.], Szeged 2012.
Kristó Gy., András I, în: Korai magyar történeti lexikon: (9–14. század), szerk. Gy. Kristó, Akadémiai Kiadó, Budapest 1994, s. 42–43.
Krzemieńska B., Konala se roku 1060 polská výprava na Hradec u Opavy? (Z politických počátků Vratislava II.), „Folia Historica Bohemica” 1980, 2, s. 77–128.
Kürbis B., Pisarze i czytelnicy w Polsce XII i XIII wieku, w: Polska dzielnicowa i zjednoczona. Państwo, społeczeństwo, kultura, red. A. Gieysztor, Warszawa 1972, s. 159–201.
Kurcz Á., Lovagi kultúra Magyarországon a 13–14. században, Budapest 1988.
Labuda G., Mieszko II król Polski (1025–1034): czasy przełomu w dziejach państwa polskiego, Secesja, Kraków 1992.
Labuda G., Udział książąt węgierskich w walkach polsko-pomorskich za Mieszka II czy za Kazimierza Odnowiciela?, w: Opuscula minora in memoriam Iosepho Spors, red. J. Hauziński, Stolpensi: APS, Słupsk 1993, s. 65–76.
Lewicki A., Mieszko II, Kraków 1876.
Madeja K., Kim był książę „Pomorza”, którego pokonał węgierski książę Béla?, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2019, 11 (15), s. 67–84.
Makk F., Béla I, în: Korai magyar történeti lexikon: (9–14. század), szerk. Gy. Kristó, Akadémiai Kiadó, Budapest 1994, s. 90.
Osiński J., Z dziejów Polski wczesnopiastowskiej. Genealogia, ustrój, podbój, Avalon, Kraków 2018.
Pospieszyńska A., Mieszko II a Niemcy, „Roczniki Historyczne” 1938, 2, 14, s. 239–295.
Roepell R., Geschichte Polens, t. 1, Hamburg 1840.
Rymar E., Rodowód książąt pomorskich, Książnica Pomorska, Szczecin 2005.
Strzelczyk J., Longobardowie. Ostatni z wielkiej wędrówki ludów, PWN, Warszawa 2014.
Tęgowski J., W sprawie okoliczności i datacji małżeństwa nieznanej z imienia Piastówny z księciem węgierskim Bélą, w: Res gestae meridionales et orientales. Studia ad Memoriam Professoris Henrici Ruciński, red. E. Bagińska, Instytut Historii Uniwersytetu w Białymstoku: Oddział PTH, Białystok 2009, s. 179–187.
Thoroczkay G., Az első magyarországi szentté avatásokról, în: Hadi és más nevezetés történetek. Tanulmányok Veszprémy László tiszteletére, szerk. M. Kincses, HM Hadtörténeti Intézet és Múzeum, Budapest 2018, s. 559–565.
Tóth S., Levente, în: Korai magyar történeti lexikon: (9–14. század), szerk. Gy. Kristó, Akadémiai Kiadó, Budapest 1994, s. 408.
Udwin V., Between Two Armies. The Place of a Duel in Epic Culture, Brill, Leiden–Boston 1998.
Veszprémy L., King St. Ladislas, Chronicles, Legends and Miracles, „Saeculum Christianum” 2018, 25, s. 140–163.
Weiler B., The Rex renitens and the Medieval Idea of Kingship, ca. 900–ca. 1250, „Viator” 2000, 31, s. 1–42.
Węcowski P., Początki Polski w pamięci historycznej późnego średniowiecza, Societas Vistulana, Kraków 2014.
Zakrzewski S., Mieszko I jako budowniczy państwa polskiego, Warszawa 1921.
Żmudzki P., Władca i wojownicy, narracje o wodzach, drużynie i wojnach w najdawniejszej historiografii Polski i Rusi, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0002-8390-0754
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
