„Królestwo jednego języka i jednego prawa jest słabe” – wieloetniczność wczesnośredniowiecznych Węgier

Ryszard Grzesik

doi:10.31261/SPiP.2023.19.06

Opublikowane: 2023-12-29

Tom 15 (2023)

„Królestwo jednego języka i jednego prawa jest słabe” – wieloetniczność wczesnośredniowiecznych Węgier

Ryszard Grzesik

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.31261/SPiP.2023.19.06

Abstrakt

Przynależność etniczna nie stanowiła przed XVIII wiekiem kryterium decydującego o przynależności państwowej. Miano jednak świadomość różnorodności etnicznej istniejącej w ramach jednego kraju, a nawet, że może ona go wzbogacić. Wydaje się, że w panoramie wczesnośredniowiecznych państw Europy Środkowej Węgry od samego początku wyróżniały się swoją mozaiką etniczną. Były to zaszłości okresu przynależności plemion węgierskich do świata Wielkiego Stepu, gdzie powstające związki polityczne spajane były przez charyzmatycznego wodza lub dynastię mającą sakralną legitymację, lecz po ustaniu tych czynników związki te zanikały. Mogły po nich pozostać ślady w zbiorowej pamięci, jak w przypadku Attyli, lecz poszczególne plemiona rozchodziły się i znajdowały swe miejsce w nowych związkach, zazwyczaj wieloplemiennych.
Taki charakter miał plemienny związek węgierski, do którego obok ugrofińskich Madziarów należeli Kabarowie, czyli odłam Chazarów, który zbuntował się przeciwko swoim współplemieńcom, oraz Szeklerzy, którzy jako domniemani nosiciele tradycji o Attyli mogli być potomkami Hunów, krewnymi Onogurów – Protobułgarów. Obie te grupy szybko się zmadziaryzowały, a na nowym miejscu osiedlane były przy granicach państwa, tworząc jego pierwszą linię obronną. Taką rolę odgrywali też późniejsi przybysze na ziemie Kotliny Karpackiej: Pieczyngowie, Kumani oraz nieomówieni w artykule Sasi, muzułmanie i Rusini. Byli oni pierwszym źródłem, które zasilało węgierską mozaikę etniczną. Drugie źródło stanowili słowiańscy czy słowiańsko-awarscy tubylcy zamieszkujący te ziemie w chwili przybycia Węgrów. Pojawienie się Węgrów nie oznaczało eksterminacji tej ludności – stała się ona częścią kształtującego się społeczeństwa węgierskiego, zajmując jednak jako ludność chłopska dolne szczeble drabiny społecznej. Wydaje się również, że dotychczasowe elity podjęły współpracę z najeźdźcami, a ich potomkowie stali się częścią elity węgierskiej, jak np. ród Hont-Pázmány albo Miskolcowie. Kontakt z przybyszami i tubylcami zasilił węgierską tradycję historyczną nowymi elementami, np. pamięcią o pasterzach rzymskich, w których Gyula Kristó widział frankijskich (salzburskich) (dusz)pasterzy działających na terenie księstwa panońskiego.

Słowa kluczowe:

średniowieczne Węgry , ludy turkijskie , Słowianie , multietniczność państwa węgierskiego

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Grzesik, R. (2023). „Królestwo jednego języka i jednego prawa jest słabe” – wieloetniczność wczesnośredniowiecznych Węgier. Średniowiecze Polskie I Powszechne, 15, 9–22. https://doi.org/10.31261/SPiP.2023.19.06

Cited by / Share

Bibliografia

Źródła drukowane
Google Scholar

Anonimowego notariusza króla Béli Gesta Hungarorum, wyd. A. Kulbicka i in., Societas Vistulana, Kraków 2006.
Google Scholar

Chronica Hungaro-Polonica, pars 1: (Textus cum varietate lectionum), ed. B. Karácsonyi, Szeged 1969 (Acta Historica Universitatis Szegedensis de Attila József nominatae, t. 26).
Google Scholar

Książeczka nauk moralnych króla świętego Stefana, tłum. E. Cygielska, w: Testament świętego Stefana. Przestrogi i statuty, oprac. E. Cygielska, T. Worowska, konsultacja historyczna S.A. Sroka, Fronda, Warszawa 2004, s. 25–39.
Google Scholar

Libellus de institutione morum, ed. I. Balogh, in: Scriptores rerum Hungaricarum, ed. E. Szentpétery, t. 2, Budapest 1938, s. 611–627.
Google Scholar

Simonis de Kéza, Gesta Hungarorum. Simon of Kéza, The Deeds of the Hungarians, ed. by L. Veszprémy and F. Schaer with a study by J. Szűcs, CEU Press, Budapest 1999.
Google Scholar

Opracowania
Google Scholar

Békefi R., Szent István király Intelmei, „Századok” 1901, 35, s. 922–990.
Google Scholar

Borst A., Der Turmbau von Babel. Geschichte der Meinungen über Ursprung und Vielfalt der Sprachen und Völker, Bd. 2, T. 1, Stuttgart 1958.
Google Scholar

Dudek J., Chazarowie. Polityka – kultura – religia VII–XI wiek, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2016.
Google Scholar

Farkas V., Szlav jövevényszavak, in: Korai magyar történeti lexikon (9.–14. század), szerk. Gy. Kristó, P. Engel, F. Makk, Akadémiai Kiadó, Budapest 1994, s. 646.
Google Scholar

Grzesik R., Blasi and Pastores Romanorum in the Gesta Hungarorum by an Anonymous Notary, “Res Historica” 2015, 41, s. 25–34.
Google Scholar

Grzesik R., Kronika węgiersko-polska. Z dziejów polsko-węgierskich kontaktów kulturalnych w średniowieczu, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 1999.
Google Scholar

Grzesik R., The Slavs in the Hungarian Chronicles, “Historia Slavorum Occidentis” 2023, 13, 1 (36), s. 11–21.
Google Scholar

Grzesik R., Władysław Łokietek a Węgry – kontynuacja długiej tradycji, w: Władztwo Władysława Łokietka. 700-lecie koronacji królewskiej, red. nauk. W. Fałkowski, P. Tyszka, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, Warszawa 2022, s. 229–248.
Google Scholar

Györffy Gy., A Codex Cumanicus keletkezésének kérdéséhez, „A Magyar Történettudományi Intézet Évkönyve” 1942, s. 757–777 (przedruk w: Gy. Györffy, A magyarság keleti elemei, Kairosz Kiadó, Budapest 2014, s. 258–282).
Google Scholar

Györffy Gy., A székelyek eredete és településük története, in: Gy. Györffy, A magyarság keleti elemei, Kairosz Kiadó, Budapest 2014, s. 11–48.
Google Scholar

Györffy Gy., Święty Stefan I. Król Węgier i jego dzielo, przeł. T. Kapturkiewicz, Wydawnictwo Rytm, Warszawa 2003.
Google Scholar

Homza M. et al., Svätopluk v európskom písomníctve. Štúdie z dejín svätoplukovskej legendy, Post Scriptum, Bratislava 2013.
Google Scholar

Jasiński T., Handel miedzią węgierską a restytucja rządów Władysława Łokietka w Polsce (1304–1312), „Roczniki Historyczne” 2018, 84, s. 93–138.
Google Scholar

Języki indoeuropejskie, red. L. Bednarczuk, t. 1–2, Warszawa 1986–1988.
Google Scholar

Karácsony J., A magyar nemzetségek a XIV. század közepéig, 2. köt., Budapest 1901.
Google Scholar

Koenigsberger H.G., Medieval Europe 400–1500, 6th edition, Routledge, Harlow 1993.
Google Scholar

Komáromy J., Miskolc kezdeti településtörténetének néhány vizsgálati kérdése, „A Herman Ottó Múzeum Évkönyve” 1966, 6, s. 389–401.
Google Scholar

Kordé Z., Gondolatok a székely eredetkérdésről, „Aetas” 1997, 2–3, s. 7–31.
Google Scholar

Kristó Gy., Árpád, in: Korai magyar történeti lexikon (9.–14. század), szerk. Gy. Kristó, P. Engel, F. Makk, Akadémiai Kiadó, Budapest 1994, s. 59–60.
Google Scholar

Kristó Gy., Nichtungarische Völker im mittelalterlichen Ungarn, Gabriele Schäfer Verlag, Herne 2008.
Google Scholar

Kristó Gy., Rómaiak és vlachok Nyesztornál és Anonymusnál, in: Gy. Kristó, Tanulmányok az Árpád-korról, Budapest 1983, s. 132–190.
Google Scholar

Kurnatowska Z., Kara M., Na tropie Poznana – eponima naszego miasta, w: Civitas Posnaniensis. Studia z dziejów średniowiecznego Poznania, red. Z. Kurnatowska, T. Jurek, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2005, s. 9–26.
Google Scholar

Lączak J., Węgiersko-słowiańskie stosunki językowe, w: Słownik starożytności słowiańskich, t. 6, Wrocław–Warszawa–Kraków 1977–1980, s. 392–393.
Google Scholar

Lukačka J., Formovanie vyššiej šľachty na západnom Slovensku, Vydavateľstvo MINOR, Bratislava 2002.
Google Scholar

Lukačka J., K otázke etnického pôvodu veľmožského rodu Hont-Poznanovcov, “Forum Historiae” 2010, 4, 2, s. 92–104, http://www.forumhistoriae.sk/sites/default/files/lukacka1.pdf [dostęp: 28.07.2023].
Google Scholar

Lukačka J., Najstaršie nitrianske šľachtické rody, v: Najstaršie rody na Slovensku. Zborník príspevkov zo sympózia o najstarších rodoch na Slovensku, ktoré usporiadala Slovenská genealogicko-heraldická spoločnosť pri Matici slovenskej v spolupráci so Sekciou archívnictva a pomocných vied historických Slovenskej historickej spoločnosti pri SAV a so Štátnym okresným archívom Bratislava-vidiek pod záštitou Ministerstva kultúry Slovenskej republiky a Ministerstva vnútra Slovenskej republiky 4.–6. októbra 1993 v Častej-Papierničke, ed. Mgr. K. Štulrajterová, Slovenská genealogicko-heraldická spoločnosť pri Matici slovenskej, [b.m.w.] [Martin?] 1994, s. 102–110.
Google Scholar

Modzelewski K., Barbarzyńska Europa, Iskry, Warszawa 2004.
Google Scholar

Olszewski H., Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 1984.
Google Scholar

Panic I., Ostatnie lata Wielkich Moraw, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000.
Google Scholar

Polek K., Frankowie a ziemie nad środkowym Dunajem. Przemiany polityczne i etniczne w okresie merowińskim i wczesnokarolińskim (do początku IX w.), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, Kraków 2007.
Google Scholar

Pomian K., Przeszłość jako przedmiot wiary. Historia i filozofia w myśli średniowiecza, wyd. 2, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009.
Google Scholar

Révész L., A 10–11. századi temetők regionális jellemzői a Keleti-Kárpátoktól a Dunáig, Martin Opitz Kiadó, Szeged 2018.
Google Scholar

Skowronek J., Tanty M., Wasilewski T., Historia Słowian południowych i zachodnich, Warszawa 1988.
Google Scholar

Słownik staropolskich nazw osobowych, red. W. Taszycki, t. 4, Wrocław–Warszawa–Kraków 1974–1976.
Google Scholar

Smith J.M.H., Europe after Rome. A New Cultural History 500–1000, 2nd edition, Oxford University Press, Oxford 2007.
Google Scholar

Spychała L., Studia nad legendą dynastyczną Arpadów. Między pulpitem średniowiecznego skryby a „warsztatem” współczesnego badacza, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2011.
Google Scholar

Stachowski M., Komu są potrzebne słowiańskie turcyzmy?, w: Słowianie a Imperium Osmańskie. Konflikty, koegzystencje, dziedzictwo, red. M. Dyras, K. Stachowski, J. Stradomski, Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2021, s. 63–77.
Google Scholar

Stachowski M., Podstawy turkologii dla bałkanistów, Księgarnia Akademicka, Kraków 2023.
Google Scholar

Steinhübel J., Nitrianske kniežatstvo. Počiatky stredovekého Slovenska. Rozprávanie o dejinách nášho územia a okolitých krajín od sťahovania národov do začiatku 12. storočia, VEDA, Vydavateľstvo Slovenskej Akademie vied, Vydavateľstvo RÁK, Bratislava 2004.
Google Scholar

Steinhübel J., Počiatky hontianskej šľachty, v: Najstaršie rody na Slovensku. Zborník príspevkov zo sympózia o najstarších rodoch na Slovensku, ktoré usporiadala Slovenská genealogicko-heraldická spoločnosť pri Matici slovenskej v spolupráci so Sekciou archívnictva a pomocných vied historických Slovenskej historickej spoločnosti pri SAV a so Štátnym okresným archívom Bratislava-vidiek pod záštitou Ministerstva kultúry Slovenskej republiky a Ministerstva vnútra Slovenskej republiky 4.–6. októbra 1993 v Častej-Papierničke, ed. Mgr. K. Štulrajterová, Slovenská genealogicko-heraldická spoločnosť pri Matici slovenskej, [b.m.w.] [Martin?] 1994, s. 111–113.
Google Scholar

Zsoldos A., Magyarország világi archontológiája 1000–1301, História. MTA Történettudományi Intézete, Budapest 2011.
Google Scholar

Волощук М., «Русь» в Угорському Королiвствi (XI–друга половина XIV ст.): суспiльно-полiтична роль, майновi стосунки, миґрацiї, Видавництво Лiлея-НВ, Iвано-Франкiвськ 2014.
Google Scholar

Tom 15 (2023)
Opublikowane: 2024-01-26

ISSN: 2080-492X

eISSN: 2353-9720

Wydawca

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego | University of Silesia Press

Prześlij tekst

„Królestwo jednego języka i jednego prawa jest słabe” – wieloetniczność wczesnośredniowiecznych Węgier

Abstrakt

Słowa kluczowe:

Ryszard Grzesik

Informacje