«D’occulte terre altro emispero»: podróż i podbój w siedemnastowiecznej poezji epickiej
Abstrakt
Od końca XVI wieku do pierwszej połowy XVII wieku upowszechniła się epicka twórczość poświęcona kwestii odkrywania i podboju Ameryki. Obyczaje i tradycje rdzennych ludów oraz fascynująca przyroda tych nietkniętych cywilizacją miejsc, przybliżają europejskiemu czytelnikowi serie transoceanicznych utworów, które korespondują z typowym dla XVII wieku pragnieniem wiedzy i egzotyki. Można zatem przyjąć, że „epika amerykańska” utrwala stereotypy związane z etnicznością i dobrze oddaje ducha XVII wieku, ożywianego popularnym i śmiałym projektem rewolucji w każdej dziedzinie wiedzy.
Słowa kluczowe
poezja epicka; podbój; odkrycia geograficzne; eksploracje; Ameryka
Bibliografia
Aloè Carla (2011): Il Mondo nuovo di Tommaso Stigliani. Un ponte letterario e culturale tra America ed Europa. Tesi discussa al termine del Master in Filosofia, Università di Birmingham.
Aloè Carla (2014): Wellington 2013 – Ippolita rinascimentale. Le Amazzoni americane nell’epica italiana. “altrelettere”. Online: https://www.altrelettere.uzh.ch/article/view/al_uzh-19 [accesso: 20.05.2014].
Aloè Carla (2016): Gomitoli letterari nel Mondo nuovo di Tommaso Stigliani. “Italique”, XIX, pp. 265–297. DOI: https://doi.org/10.4000/italique.440. Online: https://journals.openedition.org/italique/440 [accesso: 08.03.2023].
Arbizzoni Guido (2009): L’ambizione epica. Gerusalemme distrutta e Strage degl’Innocenti. In: Marino e il Barocco, da Napoli a Parigi. Atti del Convegno di Basilea, 7–9 giugno 2007. A cura di E. Russo. Edizioni dell’Orso, Alessandria, pp. 209–236.
Arendt Hannah (1964): La banalità del male. Eichmann a Gerusalemme. Feltrinelli, Milano.
Artico Tancredi (2017): «Barbaro è di costume, empio di fede?». Sul nativo americano nell’epica del Seicento. “Incontri”, Vol. 32, n. 1, pp. 5–16. DOI: https://doi.org/10.18352/incontri.10190. Online: https://rivista-incontri.nl/article/view/8735 [accesso: 08.03.2023].
Artico Tancredi (2021): Viaggio e diversità nell’America (1650) di Girolamo Bartolomei. Prospero Editore, Novate Milanese.
Bartolomei Girolamo (1650): L’America. Poema eroico di Girolamo Bartolomei già Smeducci. Nella Stamperia di Lodovico Grignani, In Roma.
Battistini Andrea (2000): Galileo e i Gesuiti. Miti letterari e retorica della scienza. Vita e Pensiero, Milano.
Benamati Guidubaldo (1622): Delle due trombe i primi fiati. Cioè, tre libri della Vittoria navale, e tre libri del Mondo nuovo. Poemi heroici di Guid’Ubaldo Benamati. Per Anteo Viotti, In Parma.
Blumemberg Hans (1969): Paradigmi per una metaforologia. Il Mulino, Bologna.
Bocca Lorenzo (2012): La scoperta dell’America nell’epica italiana da Tasso a Stigliani. In: La letteratura degli italiani. Rotte, confini, passaggi. A cura di A. Beniscelli, Q. Marini, L. Surdich. Università degli Studi di Genova. Online: https://www.italianisti.it/pubblicazioni/atti-di-congresso/la-letteratura-degli-italiani-rotte-confini-passaggi [accesso: 08.03.2023].
Botti Nicole (2020): Villifranchi, Giovanni. In: Dizionario biografico degli italiani, Vol. 99. Istituto dell’Enciclopedia Italiana, Roma.
Chiabrera Gabriello (1973): Vita scritta da lui medesimo. In: Idem: Opere di Gabriello Chiabrera e lirici non marinisti del Seicento. A cura di M. Turchi. UTET, Torino.
Colombo Fernando (1571): Historie del S. D. Fernando Colombo, nelle quali s’ha particolare, et vera relatione della vita, et de’ fatti dell’ammiraglio D. Christoforo Colombo, suo padre. Et dello scoprimento ch’egli fece dell’Indie Occidentali, dette Mondo Nuovo, hora possedute dal Sereniss. Re Catolico. Nuovamente di lingua spagnuola tradotte nell’italiana dal S. Alfonso Ulloa. Appresso Francesco de Franceschi sanese, In Venetia.
Comberiati Daniele, Giro Alessandra (2021): Straniamenti e spaesamenti a confronto nella letteratura italiana ed europea del XVIII e XIX secolo. “Incontri”, Vol. 36, n. 1, pp. 7–17. DOI: https://doi.org/10.18352/inc11003. Online: https://rivista-incontri.nl/article/view/11003 [accesso: 08.03.2023].
Di Somma Agazio (1624): I due primi canti dell’America. Poema heroico del signor Agatio di Somma. Per l’erede di Bartolomeo Zannetti, per Giovanni Manelsi libraro, In Roma.
Fido Franco (1982): «L’America»: primo canto di un poema inedito di Giovanni Battista Strozzi il Giovane. “Studi Secenteschi”, n. 23, pp. 277–310.
Foà Simona (1991): Di Somma, Agazio. In: Dizionario biografico degli Italiani, Vol. 40. Istituto dell’Enciclopedia Italiana, Roma, pp. 282–283.
Fratta Giovanni (1596): La Malteide. Poema del Signor Giovanni Fratta, gentil’huomo veronese. Composto a grado del Serenissimo Don Ranuccio Farnese, Duca di Parma, di Piacenza, etc. et alla sua altezza consecrato. Appresso Marc’Antonio Zaltieri, In Venetia.
Gabbani Carlo (2011): Epistemologia, straniamento e riduzionismo. “Annali del Dipartimento di Filosofia (Nuova Serie)”, XVII, pp. 95–134.
Gambara Lorenzo (1581): De navigatione Christophori Columbi. Per Francesco Zanetti, Roma.
Gambara Lorenzo (1993): De navigatione Christophori Columbi. A cura di C. Gagliardi. Bulzoni, Roma.
Gigante Claudio (2016): L’ultima frontiera. La crisi dell’Occidente cristiano nella Malteide di Giovanni Fratta.
“Filologia e Critica”, a. XLI, n. 2, maggio-agosto, pp. 176–198.
Gigliucci Roberto (2014): Epica e oceano. A cura di R. Gigliucci. Numero monografico della rivista “Studi (e testi) italiani”, n. 34, 2014.
Giorgini Giovanni (1595): Canzone alla Maestà del Re cattolico, il sig. don Filippo d’Austria. Del sig. Giovan Giorgini di Iesi. Con una facil dechiaratione di m. Thomaso Colini da Iesi. Appresso Pietro Farri, In Iesi.
Giorgini Giovanni (1596): Il mondo nuovo del sig. Giovanni Giorgini da Iesi. All’invittissimo Principe di Spagna, e sue serenissime sorelle. Con gli argomenti in ottava rima del sig. Gio. Pietro Colini, et in prosa del sig. Girolamo Ghisilieri. Appresso Pietro Farri, In Iesi.
Gualterotti Raffaello (1611): L’America di Raffael’ Gualterotti, dedicata al Sereniss. don Cosimo Medici II, quarto Granduca di Toscana. Appresso Cosimo Giunti, In Firenze.
Lagioia Vincenzo (2010): “Immagini del selvaggio”. Du Tertre, la cronaca del ‘600 e il cammino verso la moderna antropologia. “Divus Thomas”, Vol. 113, n. 2, pp. 168–190.
Leed Eric J. (1992): La mente del viaggiatore: dall’Odissea al turismo globale. Il Mulino, Bologna.
Leopardi Giacomo (1959): Dialogo di Cristoforo Colombo e di Pietro Gutierrez. In: Idem: Canti. Con una scelta da Le operette morali, I pensieri, Gli appunti, Lo zibaldone. A cura di F. Flora. Mondadori, Milano.
Mancini N. Albert (1992): Ideologia e struttura nel Mondo nuovo di Giovanni Giorgini. “Annali d’Italianistica”, Vol. 10, Images of America and Columbus in Italian Literatures, pp. 150–178.
Marino Giambattista (1988): Adone. A cura di G. Pozzi. Adelphi, Milano, X, 42–45, p. 514.
Mastrandrea Paolo (2015): Voli folli e voli audaci (Ulisse, Epicuro, Colombo): traiettorie di una metafora. In: «Per beneficio e concordia di studio». Studi danteschi offerti a Enrico Malato per i suoi ottant’anni. A cura di A. Mazzucchi. Salerno Editrice, Roma, pp. 543–571.
Paudice Anna (1978): Un giudizio “parziale” svelato: Agazio Di Somma e il primato dell’Adone. “Filologia e Critica”, III, pp. 95–106.
Pieri Marzio (1976): Per Marino. Liviana Editrice, Padova, pp. 164–216.
Raimondi Ezio (2003): Barocco moderno. Roberto Longhi e Carlo Emilio Gadda. A cura di J. Sisco. Bruno Mondadori, Milano.
Puliatti Piero (1989): Introduzione. In: A. Tassoni, La secchia rapita e altri scritti poetici. A cura di P. Puliatti. Panini Editore, Modena, pp. III–LXXXIII.
Romeo Rosario (1989): Le scoperte americane nella coscienza italiana del Cinquecento. Laterza, Roma–Bari.
Russo Emilio (2017): Ridere del mondo. La lezione di Leopardi. Il Mulino, Bologna.
Stella Giulio Cesare (1585): Columbeidos libri priores duo. John Wolfe, Londra.
Stigliani Tommaso (1617): Il mondo nuovo. Per Alessandro Bazacchi, Piacenza.
Stigliani Tommaso (1628): Il mondo nuovo. Appresso Giacomo Mascardi, Roma.
Tasso Torquato (1957): Gerusalemme liberata. A cura di L. Caretti. Mondadori, Milano.
Tasso Torquato (1959): Discorsi dell’arte poetica. In: Idem: Prose. A cura di E. Mazzali. Ricciardi, Milano–Napoli, Vol. I.
Tassoni Alessandro (1622): La Secchia rapita. A la strada di S. Giacomo all’insegna delle spiche mature, presso Tussan du Bray, Parigi (comprende anche il testo dell’Oceano insieme alla Copia d’una lettera scritta ad un amico sopra la materia del mondo nuovo).
Tassoni Alessandro (1989): Lettera scritta ad un amico sopra la materia del mondo nuovo. In: Idem: La secchia rapita e altri scritti poetici. A cura di P. Puliatti. Panini Editore, Modena, pp. 135–137.
Todorov Tzvetan (1984): La conquista dell’America. Il problema dell’«altro». Einaudi, Torino.
Tuccini Giona (2017): Le satiriche donzelle de L’Oceano. Studio di un mito. In: Alessandro
Tassoni. Poeta, erudito, diplomatico nell’Europa dell’età moderna. A cura di M.C. Cabani, D. Tongiorgi. Panini Editore, Modena, pp. 173–190.
Villifranchi Giovanni (1602): Copia del primo e del secondo canto del Colombo. Poema eroico di Giovanni Villifranchi Volterrano, All’Illustrissimo et Eccellentiss. S. Don Virginio Orsino Duca di Bracciano. Nella Stamperia del Sermartelli, In Firenze.
Zatti Sergio (2014): L’epica. In: Letteratura europea. A cura di P. Boitani, M. Fusillo. UTET, Torino, Vol. II, Generi letterari, pp. 15–35.
Uniwersytet im. Aldo Moro w Bari Włochy
https://orcid.org/0000-0002-8918-0671
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
