Niniejszy artykuł dotyczy początków polskiej literatury wyprawowej zainspirowanej eksploracją gór ze szczególnym uwzględnieniem gór wysokich (w tym przypadku są to przede wszystkim szczytowe partie Tatr). W całości poświęcony został fundamentalnemu dziełu o Tatrach za jakie usnaje się zbiór rozpraw autorstwa znanego oświeceniowego pisarza i geologa Stanisława Staszica, wydany w 1815 r. pod tytułem O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin polski. Powstał on w wyniku eksploracji Tatr jakiej dokonał Staszic kolejno w latach 1802, 1804 i 1805. Choć w dużej części zebrane w nim rozprawy koncentrują się na badaniach terenowych prowadzonych przez uczonego, zarówno na nizinach, jak i w górach, to jednak zawierają także wiele uwag na temat poruszania się po Tatrach. Staszic pisze m.in. o zdobywaniu kolejnych szczytów, radzeniu sobie ze zlodowaceniami, obserwacjach zmian pogody, stylu obozowania, relacjach z góralami – przewodnikami. W tekście pojawiają się również daty dzienne a niekiedy także informacje o godzinah wyruszenia na szlak. Wymienione wyżej elementy zbliżają niektóre fragmenty rozpraw do formy itinerarium wyprawowego. Sam zaś Staszic jako eksplorator Tatr i autor pierwszego polskiego dzieła opisującego Tatry został uznany za prekursora „ojca” polskiego taternictwa a jego dzieło przez wiele lat funkcjonowało jako rodzaj przewodnika po Tatrach dla odwiedzających je turystów .  

Artykuł traktuje o uzyskach z wyprawy Domeyki w Kordyliery w okolicach Santiago w pierwszych miesiącach roku 1842. Autorka dowodzi, iż ekonomiczny cel ekspedycji, czyli znalezienie złóż srebra i miedzi, stanowi jeden z wielu tematów podejmowanych w pamiętniku z tego okresu. Refleksji poddana została utrzymana dość konsekwentnie przez Domeykę równowaga między osobistymi i zawodowymi kwestiami, relacjonowanymi w Moich podróżach. Szczególnej uwadze poddane zostały fragmenty tekstu Domeyki, w których tematyzuje on swój stosunek do gór lub do własnego pisania o podróżach.

Góry zajmują eksponowane miejsce w mnemotopice romantycznej. Z powodów historyczno-politycznych mnemotoposem stały się w literaturze polskiej XIX wieku (zesłańczej) zwłaszcza góry Kaukaz. W twórczości kaukazczyków imperatyw solidarnej pamięci odgrywał rolę wyjątkową: był spoiwem łączącym kaukaskich zesłańców we wspólnotę i umożliwiającym jej wyjście z nicości, w której chciał ją pogrzebać carski wyrok. Świadectwem tej szczególnej zesłańczej kultury pamięci jest rozległa literatura dokumentacyjno-wspomnieniowo-pamiętnikarska polskich kaukazczyków, a także pisana „za Kaukazem” poezja. Znaczna część tych relacji zdradza związek z pamięcią już samą przynależnością genologiczną (pamiętnik, wspomnienia). Upamiętnieniu służyły też dedykacje „przyjaciołom i spółtowarzyszom broni” zamieszczane na tomikach wierszy i wspomnieniach.

Różnorodność odsłon tematyki memoratywnej w tekstach kaukaskich jest ogromna: od motywu pamięci „początku” (biblijnego, mitycznego); geologicznej „pamięci skamieniałej”, poprzez pamięć historyczną ludzkości, poszczególnych ludów i narodów (tu m. in. „pamięć” kaukaskiego rodowodu Polaków); pamięć fundacyjną zesłańczej zbiorowości, po poetyckie i spisywane prozą (auto)biografie traktowane jako forma pamięci (mimetycznie „naśladujące” strukturę pamięci, ułożone podług jej reguł i porządku), a zwieńczane na ogół „pamięcią (o) śmierci”. Godna uwagi jest też metafora „wzgórza pamięci” (z wiersza Kaz-beg W. Strzelnickiego), wprost utożsamiająca genius loci Kaukazu z pamięcią. Góry te wpisują się trwale w polską pamięć zbiorową, w historię Polski spisaną w oparciu o indywidualne doświadczenia świadków i ofiar carskiego terroru.

W epoce romantyzmu góry zaczęto postrzegać jako obszar szczególnego doświadczenia duchowego. Zainspirowani romantyzmem nacjonaliści również mieli szczególne upodobanie do gór. Pierwszymi, którzy zainteresowali się Tatrami, byli słowaccy budziciele. Tatry są wymienione w słowackim hymnie narodowym, a Narodowa Wspinaczka na Krywań odbywa się co roku, w sierpniu. Polskie zainteresowanie Tatrami rozwijało się powoli i rozkwitło pod koniec XIX wieku. Tatry, a w szczególności ich najwyższe szczyty, były również ważnym elementem sporu granicznego między Polską a Czechosłowacją po I wojnie światowej. Rywalizacja o przynależność narodową Tatr zakończyła się dopiero, gdy Polska i Słowacja przystąpiły do ​​Unii Europejskiej.

Wydaje się, że w ostatnich latach góry wreszcie zyskują w literaturze przestrzeń, na którą od dawna zasługiwały we Włoszech. Zjawisko, które zdaje się ukazywać niniejsze opracowanie, polega na tym, że w związku z przejściem od alpinizmu tradycyjnego, „heroicznego”, do alpinizmu uniwersalnego i sportowego, następuje także literacki zwrot w podejściu do opisywania szczytów i wspinania się na nie. Alpinizm przekształca się ze zjawiska indywidualnego w zjawisko zbiorowe, a ruch o nazwie Nuovo Mattino pełni rolę pośrednika wobec nadchodzącej rewolucji wspinaczki sportowej. Na płaszczyźnie literackiej odpowiedzią na to są narodziny narracji górskiej, która odrzuca jednostkowość, otwierając się na wspólnotę i bliskość, w której stopniowo zaczyna dominować powieść.

Artykuł czerpie inspirację z doświadczenia jazdy rowerem po obszarze grekańskim: położnym na południowych stokach gór Aspromonte w południowej Kalabrii terenie zamieszkałym w przeszłości przez użytkowników języka grecko-kalabryjskiego (grekańskiego, greko), a obecnie bardzo słabo zaludnionym. Biorąc za punkt wyjścia niezwykłość grekańskiego krajobrazu oraz fakt, że interakcje z nim były kluczowe dla wcześniejszych badaczy regionu, chciałabym zaproponować nową praktykę ucieleśnionego badania kulturoznawczego i grekańskiego aktywizmu: zapośredniczone medialnie kolarstwo. Wykorzystuję narzędzia autoetnografii oraz dane z serwisu Strava, aby rozważyć, jakie są możliwości kolarstwa jako metody wytwarzania zaangażowanej wiedzy o regionie grekańskim oraz konstytuowania tożsamości badaczki. W rozważaniach towarzyszą mi Bruno Kartuz, filozoficzny postulat andare piano Franka Cassano oraz wiersze Giovanniego Favasuliego i Salvina Nucery.

Poles for many reasons could not participate in pioneering expeditions in mountains over 8000 m.a.s.l. It was due to political and financial obstacles. Only in the 1970’s did Polish mountain climbers start reaching the highest mountain ranges in the world, gett­ing the first successes and international fame. The exploration of mountains was held only in the summer season, many Himalayan mountaineers believed that climbing in the wintertime was almost impossible, and that the mountains were inaccessible. The first conqueror of Mount Everest, Sir Edmund Hillary, claimed, that there shouldn’t be any life above 7000 m.a.s.l. in the winter. Poles proved that the exploration of mountains in the winter season could become the new form of Himalayan activity. They showed a new way and direction in Himalayan expeditions.

W pracy zostają poddane analizie trzy książki-dzienniki Rafała Froni (Anatomia Góry. Osiem tysięcy metrów ponad marzeniami, Rozmowa z Górą i Skalny Pielgrzym). Przedstawia ona, w jaki sposób ekstremalne warunki wpływają na relacje w zespole polskich wspinaczy, których może nie łączyć nic poza pasją i celem. Badanie obejmuje również genealogiczną klasyfikację powieści i analizę narracji, ukazującą balansowanie autora pomiędzy potrzebą bycia indywiduum a wspólnotą – zgodną z definicją zaprezentowaną przez Dariusza Dobrzańskiego i Andrew Masona.

Rosnąca ekspansja człowieka i rozwój turystyki w górach spowodowały znaczną degradację ekologiczną. W artykule zbadano historyczny, architektoniczny i środowiskowy
wpływ działalności człowieka jako nowej warstwy antropogenicznej na niegdyś dziewiczą dziką przyrodę. Poprzez studium przypadku – chodzi o Dolinę Demianowską w słowackich Tatrach Niskich – autorka śledzi rozbudowę infrastruktury od początku XX wieku, planowaną masową rekreację pod koniec XX wieku i jej wpływ na przekształcenie krajobrazu. Badanie podkreśla utrzymujący się konflikt między interesem gospodarczym a ochroną środowiska. Pomimo wysiłków na rzecz ochrony doliny, w tym delikatnym górskim ekosystemie trwa szybka rozbudowa i niepohamowany rozwój infrastruktury.

Literatura górska, czy też „tematyka górska podejmowana w literaturze” dotyka zagadnień, które ze swojej natury są bardzo ulotne i ‘programowo’ wręcz wymykają się dużym, wyczerpującym i ‘domkniętym’ syntezom. Wydaje się nam, że ‘opowiadanie o górach’ preferuje formy krótkie, epizodyczne, będące elementem pewnej większej – najczęściej niedopowiedzianej – całości. Tak czy inaczej działalność górska, obcowanie z tą właśnie przestrzenią jest aktywnością nie tylko sportową i eksploracyjną, ale również niezwykle kulturotwórczą i na tym aspekcie chcielibyśmy się w niniejszym tekście skupić.

Artykuł zawiera przegląd wyobrażeń o Alpach od średniowiecza aż do początku XX wieku. Śledzi główne etapy procesu kulturowych przemian: od monts maudits po erotyzację gór, a także wzrost aktywności turystycznej w XX wieku, mający swe fundamenty w szczególnym związku z dziką przyrodą zapoczątkowanym w Oświeceniu i późniejsze romantyczne mistyczne zanurzenie w naturze. Choć postrzeganie krajobrazu i koncepcja natury podlegają zmieniającym się wzorcom wartościowania, ewoluującej „kontroli zmysłów” oraz kontekstom kulturowym i społecznym, niezmienną cechą tego wielowiekowego procesu pozostaje fakt, że różne przypisywanie znaczenia społecznościom i kraj­obrazom górskim pochodzi spoza kręgu alpejskiego.

W artykule autor porównuje koncepcję fizycznego nieświadomego Hansa Bellmera z pojęciem nieświadomości Sigmunda Freuda, wskazując na podobieństwa i różnice między nimi. Punktem wyjścia jest traktat teoretyczny pierwszego z nich pt. Mała anatomia nieświadomości fizycznej albo anatomia obrazu (w tłumaczeniu J.M. Kłoczowskiego), w którym przedstawił on założenia swojego podejścia. Autor wskazuje, że mamy tu do czynienia z interesującą modyfikacją i uzupełnieniem teorii przedstawionej w Objaśnienia marzeń sennych. Zauważa również, że w obu przypadkach źródłem inspiracji był fenomen kobiecej historii interpretowany jednak w odmienny sposób. W przypadku Bellmera fenomen ten stanowi klucz do zrozumienia faktycznej wymowy sposobu w jaki kreuje kobiece ciała swoich lalek ignorując wszelkie zasady anatomicznej budowy. 

W twórczości Michele Mariego ciało stanowi zawsze punkt wyjścia dla naukowych interpretacji dawnej literatury. Przemiana cielesności dokonuje się na dwóch zasadniczych poziomach dzieła literackiego: narracyjnym i werbalnym. Na poziomie werbalnym, poprzez archaizmy, wyliczenia i neologizmy, pole semantyczne cielesności jawi się jako leksykalne rozszerzenie wyalienowanych cech ukazanych ciał. Na poziomie narracyjnym przedstawienie ciała monstrualnego, nienaturalnego lub zdeformowanego jako nośnika znaczeń symbolicznych jawi się jako obraz chaosu nieokiełznanej Natury lub jako odzwierciedlenie zwierzęcej strony ludzkiej tożsamości. Potwory w twórczości Mariego to intertekstualne odniesienia do postaci literackich dziedzictwa europejskiego, interpretowane w groteskowy sposób.

Czesław Miłosz, jako przedstawiciel poezji polskiej i światowej w Chinach, zdobył uznanie chińskich poetów, którzy doceniają jego wiersze za umiejętność łączenia poezji z rzeczywistością. Ta koncepcja stanowi kluczowy element jego teorii poetyckiej. Mimo że dla niektórych chińskich poetów Miłosz jest inspirującą postacią, ogólna recepcja jego twórczości w Chinach pozostaje ograniczona. Artykuł analizuje sytuację tłumaczeń jego dzieł, a także opinie chińskich czytelników na temat poety. Wizerunek Miłosza w Chinach jest złożony, a jego prace są interpretowane w kontekście lokalnych doświadczeń i wartości. Autor stara się odpowiedzieć na pytanie dotyczące charakterystycznego obrazu Miłosza w oczach chińskich odbiorców, co prowadzi do wniosku o znaczeniu jego twórczości w międzynarodowym dyskursie literackim.

Niniejszy artykuł ma na celu zbadanie aparatu wizualnego w czeskich podręcznikach do historii opublikowanych w latach 1990–2017. Ramy czasowe obejmują okres po aksamitnej rewolucji 1989 roku i następującej po niej zmianie ustroju politycznego, aż do końca pierwszej dekady XXI wieku. Interpretacja II wojny światowej odgrywa kluczową rolę, gdyż kształtuje także sposób postrzegania późniejszych okresów historycznych, takich jak reżim komunistyczny i zimna wojna, a także wiąże się z dążeniem do odnalezienia wspólnych elementów w rozwoju dwóch części Europy – zachodniej i wschodniej – w ramach szerszego dyskursu europejskiego. Artykuł skupia się na analizie obrazów tworzących to, co można nazwać wizualnym „katalogiem” specyficznego czeskiego doświadczenia podczas II wojny światowej. Przedmiotem analizy są zarówno obrazy wspólne dla podręczników, jak i te, które się różnią, a także możliwe przyczyny tych różnic. Szczególną uwagę poświęcono również kwestii ikoniczności fotografii zamieszczonych w analizowanych tekstach.