Saturn i Eros. Radość jako forma samowiedzy
Abstrakt
Tekst jest próbą pokazania radości w nowoczesnej dialektyce wiedzy i urzeczowienia. Obie składowe tej dialektyki prowadzą w głąb teraźniejszych problemów z legitymizacją nauki. Wiedza melancholijna, uosabiana przez takie postaci jak Walter Benjamin czy Theodor W. Adorno stanowi rozwinięcie tego prymarnego napięcia w instrumentalizacji radości jako autarkicznego afektu (z jednej strony) oraz nominalistycznej utopii oraz fetyszyzmu bezpośredniości (z drugiej). W artykule „wiedzy melancholijnej” towarzyszą dwa inne rodzaje radości: Kantowska etyka serca, oraz Nietzscheańska „wiedza radosna”, obie pozornie fenomenologiczne docierają na skraj radości jako warunku możliwości lub niemożliwości życia i poznania. W ten sposób można zrozumieć napięcie, które prawdziwie radykalizuje nowoczesność radosną – rozpiętą między Saturnem i Erosem, między teoriopoznawczą krytyką a baśnią.
Słowa kluczowe
radość; wiedza melancholijna; wiedza radosna; urzeczowienie; teoria krytyczna; baśń
Bibliografia
Adorno Theodor W. (1995): Teoria estetyczna. Przeł. K. Krzemieniowa. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Adorno Theodor W. (1999): Minima moralia. Refleksje z poharatanego życia. Przeł. M. Łukasiewicz. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Barthes Roland (1980): Le chambre claire. Notes sur la photographie. Gallimard-Seuil, Paris.
Benjamin Walter (2013): Źródło dramatu żałobnego w Niemczech. Przeł. A. Kopacki. Sic!, Warszawa.
Blanchot Maurice (1969): L’Entretien infini. Gallimard, Paris.
Deleuze Gilles (1997): Różnica i powtórzenie. Przeł. B. Banasiak, K. Matuszewski. KR, Warszawa.
Deleuze Gilles (2012): Nietzsche i filozofia. Przeł. B. Banasiak. Officyna, Łódź.
Derrida Jacques (2003): Prawda w malarstwie. Przeł. M. Kwietniewska. Wydawnictwo Słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Didi-Huberman Georges (2020): Atlas albo radosna wiedza podszyta niepokojem. Przeł. T. Stróżyński. Wydawnictwo Słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Foucault Michel (2014): Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych. Przeł. T. Komendant. Wydawnictwo Słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Gombrowicz Witold (1994): Kosmos. Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Hegel Georg Wilhelm Friedrich (2002): Fenomenologia ducha. Przeł. Ś.F. Nowicki. Aletheia, Warszawa.
Heidegger Martin (1989): Kant a problem metafizyki. Przeł. B. Baran. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Heidegger Martin (1998): Nietzsche. Przeł. A. Gniazdowski, P. Graczyk, W. Rymkiewicz, M. Werner [et al.]. T. 2. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Horkheimer Max, Adorno Theodor W. (2010): Dialektyka oświecenia. Fragmenty filozoficzne. Przeł. M. Łukasiewicz. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Kabziński Andrzej (2023): Kosmochemia. Ewolucja i budowa wszechświata. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Kant Immanuel (1964): Krytyka władzy sądzenia. Przeł. J. Gałecki. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Kant Immanuel (1992): Koniec wszystkich rzeczy. O nowo powstałym wyniosłym tonie w filozofii. Przeł. M. Żelazny. Comer, Toruń.
Kant Immanuel (2005): Antropologia w ujęciu pragmatycznym. Przeł. E. Drzazgowska, P. Sosnowska. Wydawnictwo IFIS PAN, Warszawa.
Kant Immanuel (2012): Krytyka praktycznego rozumu. Przeł. J. Gałecki. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Kilbansky Raymond, Panofsky Erwin, Saxl Fritz (2009): Saturn i melancholia. Studia z historii, filozofii, przyrody, medycyny, religii oraz sztuki. Przeł. A. Kryczyńska. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków.
Lacan Jacques (1999a): Instance de la lettre dans l’inconscient ou la raison depuis Freud. In: Idem: Écrits. Éditions du Seuil, Paris, s. 490–526.
Lacan Jacques (1999b): Introduction au commentaire de Jean Hyppolite sur „Verneinung” de Freud. In: Idem: Écrits. Éditions du Seuil, Paris, s. 367–378.
Lacoue-Labarthe Philippe (1988): La verité du sublime. In: Du sublime. Belin, Paris, s. 123–188.
Michalski Krzysztof (2007): Płomień wieczności. Eseje o myślach Fryderyka Nietzschego. Znak, Kraków.
Milner Jean-Claude (2017): Dzieło jasne. Lacan, nauka, filozofia. Przeł. M. Gusin. Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, Warszawa.
Nancy Jean-Luc (1990): Le cœur des choses. In: Idem: Une pensée finie. Galilée, Paris, s. 197–236.
Nancy Jean-Luc (2001): Nieoczekiwaność zdarzenia. Przeł. M. Kwietniewska. „Principia”, nr 30–31, s. 15–35.
Nietzsche Friedrich (2008): Radosna wiedza. Przeł. M. Łukasiewicz. Wydawnictwo Słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Quignard Pascal (2005): Sur le jadis. Gallimard, Paris.
Quignard Pascal (2015): Critique du jugement. Galilée, Paris.
Ragland Ellie, Milovanovic Dragan, eds. (2004): Lacan: Topologically Speaking. Other Press, New York.
Serres Michel (1979): Hermès. L’interférence. Éditions de Minuit, Paris.
Serres Michel (2004): Le système de Leibniz et ses modèles mathémathiques. PUF, Paris.
Stendhal (1982): O miłości. Przeł. T. Żeleński (Boy). W: Stendhal: Dzieła wybrane. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Szendy Peter (2011): Kant chez les extraterrestres. Philosofictions cosmopolitques. Éditions de Minuit, Paris.
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0003-2479-0599
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
