Za tajne do ewidencji, za polityczne dla prokuratury „Sekcje tajne” w sądownictwie powszechnym (1950—1955)
Abstrakt
W latach 1950-1954 funkcjonowały w sądownictwie powszechnym „sekcje tajne”. W literaturze przedmiotu nazwane obiegowo „sądem tajnym”. Były to nieformalne jednostki przeznaczone do szczególnego sposobu rozpoznawania spraw karnych. Na początku 1950 r. „sekcję tajną” zorganizowano na terenie Departamentu Nadzoru Sądowego w Ministerstwie Sprawiedliwości jako organ orzekający w sprawach w I instancji. W drugiej połowie 1950 r. odpowiednia sekcja powstała w Sądzie Apelacyjnym w Warszawie, a 1 stycznia 1951 r. w Sądzie Wojewódzkim dla m. st. Warszawy utworzono sekcję III w Wydziale IV określaną jako sekcję do spraw szczególnej wagi. W połowie roku 1951 „sekcję tajną” utworzono w Sądzie Najwyższym jako organ odwoławczy. W latach 1950 - 1954 rozpoznano w ten sposób łącznie 506 spraw karnych przeciwko 626 osobom. Sprawy te sądzone były przez sędziów cieszących się zaufaniem partii, przy udziale obrońców z urzędu wybieranych z listy sporządzonej i zatwierdzonej przez Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Kary orzekane przez „sądownictwo” tajne były bardzo surowe, 1/3 tych kar to wyroki 10 letnie i dłuższe, wykonano 9 wyroków śmierci.
Słowa kluczowe
; sekcje tajne; prokurator; sędzia; adwokat
Bibliografia
Materiały źródłowe
Archiwum Akt Nowych w Warszawie: Centralna Kartoteka, akta osobowe Władysława Dymanta, sygn. CKXX/24447; akta osobowe Henryka Chmielewskiego, sygn. CK XX/493; akta osobowe Kazimierza Czajkowskiego, sygn. CK XX/540; akta osobowe Maliny Zollman, sygn. CK24432; akta osobowe Henryka Cieśluka, sygn. XX/18490; Prokuratura Generalna, sygn. 949, 950, 951; Komitet Centralny PZPR, sygn. 237/XIV-163.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, sygn. 01222/2847/D, Materiały dotyczące Feliksa Roszkowskiego.
Źródła publikowane
Zza kulis sekcji tajnych. Sprawozdanie Komisji dla zbadania działalności tzw. „sekcji tajnej” Sądu Wojewódzkiego dla m. st. Warszawy. „Gazeta Prawnicza” 1989, nr 18.
Akty prawne
Dekret z 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (Dz.U. z 1944 r., nr 4, poz. 16; t.j. Dz.U. z 1946 r., nr 69, poz. 377).
Dekret z 22 stycznia 1946 r. o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego (Dz.U. z 1946 r., nr 5, poz. 46).
Opracowania
Barcikowski W.: W kręgu prawa i polityki. Wspomnienia z lat 1919—1956. Katowice 1988.
Dzięcioł B.: Sądy polowe w armii Berlinga (maj 1943—lipiec 1944). Warszawa 2000.
Fieldorf M., Zachuta L.: Generał Fieldorf „Nil”. Fakty, dokumenty, relacje. Warszawa 2006.
Grześkowiak A.: Sądy tajne w latach 1944—1956. W: Prawo okresu stalinowskiego. Zagadnienia wybrane. Red. M. Pietrzak. Warszawa 1992. Studia Iuridica, T. 22.
Grześkowiak A.: Sądy tajne w PRL. „Tygodnik Powszechny” 1989, nr 28.
Kaftal A.: Sędziowie mogli odejść. „Prawo i Życie” 1988, nr 44.
Lityński A.: Inaczej o pierwszej dekadzie Polski Ludowej. Obraz sądów karnych. W: Z dziejów prawa Rzeczypospolitej Polskiej. Red. A. Lityński. Katowice 1991.
Lityński A.: O prawie i sądach początków Polski Ludowej. Białystok 1999.
Piekarska K.M.: Naruszenie zasady jawności w „sądach tajnych”. W: Prawo karne w okresie stalinizmu. Red. G. Rejman. Warszawa 1995. Studia Iuridica, T. 27.
Romanowska E.: Karzące ramię sprawiedliwości ludowej. Prokuratury wojskowe w Polsce w latach 1944—1955. Warszawa 2012.
Romanowska E.: Polska Zjednoczona Partia Robotnicza wobec problemu rozliczeń zbrodni stalinowskich 1956—1957. W: W imię przyszłości partii. Procesy o łamanie tzw. praworządności socjalistycznej 1956—1957. Red. W. Muszyński. Warszawa 2020.
Romanowska E.: „Z braku dowodów winy…” — rehabilitacja prokurator Romany Golańskiej. „Roczniki Administracji i Prawa” 2014, T. 14, nr 2.
Rzepliński A.: Sądownictwo w PRL. Londyn 1990.
Sędziowie i sądy w Polsce w latach 1918—1988. Oprac. J. Szarycz. Warszawa 1988.
Spałek R.: Potęga szpiegomanii. Departament X w poszukiwaniu „wroga wewnętrznego” w kierownictwie komunistycznym w Polsce (1948—1956). W: Departament X MBP. Wzorce — struktury — działanie. Red. K. Rokicki. Warszawa 2007.
Steinsbergowa A.: Widziane z ławy obrończej. Paryż 1977.
Stępień J.: Sekcje tajne w sądownictwie polskim, 1950—1954. Protokoły przesłuchań przed komisją dla zbadania ich działalności (1956—1957). „Pamięć i Sprawiedliwość” 1996, nr 39.
Strzembosz A., Stanowska M.: Sędziowie warszawscy w czasie próby 1981—1988. Warszawa 2005.
Wojciechowska J.: Zdrada ojczyzny w polskim prawie karnym na tle porównawczym. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1975.
Ziemba Z.A.: Prawo przeciwko społeczeństwu. Polskie prawo karne w latach 1944—1956. Warszawa 1997.
Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie Polska
http://orcid.org/0000-0003-2543-4748
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
