Prawa państw europejskich kobiecym okiem widziane. Uwagi Teofili Konstancji z Radziwiłłów Morawskiej w diariuszu podróży z lat 1773—1774
Abstrakt
Teofila Konstancja Morawska wywodziła się z potężnego litewskiego rodu książąt Radziwiłłów. Jej mężem był jednak stojący znacznie niżej w hierarchii społecznej szlachcic Ignacy Feliks Morawski. W 1773 r. Teofila Morawska wraz z niewielką grupą towarzyszących jej osób wyruszyła w podróż po Europie. Trasa tej podróży wiodła przez Prusy i inne kraje niemieckie, Francję, Szwajcarię, wreszcie liczne państwa włoskie. Droga powrotna prowadziła m.in. przez Austrię i Czechy.
Owocem tej podróży był prowadzony przez T.K. Morawską Diariusz, w którym opisywała nie tylko krajobrazy i zwiedzane zabytki, ale także zdarzenia wiążące się z prawem krajów, w których dane jej było przebywać. Poczynione przez nią obserwacje dotyczą ustrojów państw, przepisów administracyjnych, zwłaszcza dotykających bezpośrednio podróżników przepisów celnych i paszportowych oraz prawa sądowego. Podróżniczka interesowała się zwłaszcza wykonywaniem kar, opisywała więzienia i miejsca egzekucji.
Zapisane w Diariuszu obserwacje są na ogół precyzyjne, nie zawierają rażących błędów. Podróżniczka przede wszystkim zapisuje to, co widziała lub o czym słyszała, od czasu do czasu dodaje jednak również własne komentarze. Niektóre z tych uwag mogą wskazywać, że podróżniczce nie były obce idee Oświecenia.
Słowa kluczowe
podróże, historia prawa, historia ustrojów państw, kontrole celne, wykonywanie kar
Bibliografia
Źródła
Bohusz F.K.: Dzienniki podróży. Oprac. F. Wolański. Kraków—Wrocław [2014].
Burney Ch.: Obecny stan muzyki we Francji i Italii albo Dziennik podróży przez owe kraje, podjętej celem zebrania materiałów dla „Powszechnej historii muzyki”. Tłum. i oprac. J. Chachulski. Warszawa 2017.
B u r n e y Ch.: Obecny stan muzyki w Niemczech, Niderlandach i Zjednoczonych Prowincjach albo Dziennik podróży przez owe kraje, podjętej celem zebrania materiałów
dla „Powszechnej historii muzyki”. Tłum. i oprac. J. Chachulski. Warszawa 2018.
E r n d t e l Ch.: Dziennik podróży uczonej Christiana Erndtela, lekarza przybocznego króla Augusta II. Tłum. i oprac. K. PękackaFalkowska, H. Bogusz. Warszawa 2018.
Filipecki F.S.: Opisanie podróźy rzymskiej na kapitułę generalską z świętego posłu- szeństwa odprawionej przez ks. Stanisława kapucyna na ten czas kustosza generalnego w roku 1789. Oprac. B. Rok. W: B. Rok: Świat kultury staropolskiej. Tekstyźródłowe i studia. Toruń 2014.
Kleczewski S.: Itinerarium Romanum (1750). Podróż Rzymska (1750). Oprac. M. Chachaj, B. Rok, tłum. M. Chachaj, D. Piwowarczyk, B. Rok. Kraków—Wrocław [2016].
Lanhaus J.: Opis podróży. Itinerarium (1768—1769). Wyd. B. Rok, M. Chachaj przy współpracy M. Foryckiego. Kraków—Wrocław [2014].
Morawska T.K. z Radziwiłłów: Diariusz podróży europejskiej w latach 1773—1774. Oprac. B. Rok. Wrocław 2002.
M o s z y ń s k i A.: Dziennik podróży do Francji i Włoch Augusta Moszyńskiego architekta JKM Stanisława Augusta Poniatowskiego 1784—1786. Wybór i tłum. B. Z b o i ń s k a-
Daszyńska. Kraków 1970.
Pilsztynowa R.S. z Rusieckich: Proceder podróży i życia mego awantur Red. R. Pollak, oprac. M. Pełczyński. Kraków 1968.
Sobieski J.: Peregrynacja JW JMP Jakuba Sobieskiego, wojewody generalnego ziem ruskich [1607—1613]. W: Idem: Peregrynacja po Europie [1607—1613]. Droga do Baden [1638]. Oprac. J. Długosz. Wrocław—Warszawa—Kraków 1991.
Opracowania
Calimani R.: Historia getta weneckiego. Przeł. T. Jekielowa. Warszawa 2002.
Gierowski J.A.: Historia Włoch. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk—Łódź 1985.
Koranyi K.: Powszechna historia państwa i prawa. T. 3. Warszawa 1966.
Kowalczyk M.E.: Polki w Wenecji w drugiej połowie XVIII wieku. Zapiski z podróży Teofili z Radziwiłłów Morawskiej i Katarzyny z Sosnowskich Platerowej. „Italica
Wratislaviensia” 2014, nr 5.
Kowalczyk M.E.: Zagraniczne podróże Polek w epoce oświecenia. Łomianki 2019.
Król K.: „Góry te kryją w sobie niejakiś postrach, z ozdobą złączenie...”. Obraz Alp w świetle relacji podróżniczej Teofili Konstancji z Radziwiłłów Morawskiej. „Góry — Literatura — Kultura” 2015, T. 9.
Kucharski A.: Echa zbrodni. Doniesienia o przestępstwach z terenów Europy Środ- kowej i Wschodniej w polskich dziennikach podróży (XVII—XVIII w.). W: Przestępczość kryminalna w Europie Środkowej i Wschodniej w XVI—XVIII w. Red. P. Klint, D. Wojtucki. Łódź—Wrocław 2017.
Kuchowicz Z.: Wizerunki niepospolitych niewiast staropolskich XVI—XVIII wieku. Łódź 1974.
Kurządkowska B.: Rejestr rzeczy mijanych jako przyczynek do wyznań osobistych w relacji z podróży Teofili Morawskiej. „Prace Literaturoznawcze” 2015, nr 3.
Kusiakiewicz Ł.: Obraz Europy w diariuszu Teofili Konstancji z Radziwiłłów Morawskiej. „Vade nobiscum. Materiały Studenckiego Koła Naukowego Historyków Uniwersytetu Łódzkiego”, Vol. X („Kurtyzany, królowe, emancypantki”, „Szpiedzy i wojownicy”). Red. E. Kacprzyk, M. Gawryszczak. Łódź 2014.
Libiszowska Z.: Ludwik XV. Wrocław—Warszawa—Kraków 1992.
Maisel W.: Archeologia prawna Europy. Warszawa—Poznań 1989.
Maisel W.: Archeologia prawna Polski. Warszawa—Poznań 1982.
M ą c z a k A.: Odkrywanie Europy. Podróże w czasach renesansu i baroku. Gdańsk 1998. Mączak A.: Peregrynacje. Wojaże. Turystyka. Warszawa 1984.
Mączak A.: Życie codzienne w podróżach po Europie w XVI i XVII wieku. Warszawa 1980.
Mikołajczyk M.: Franciszka Ksawerego Bohusza uwagi o prawie sądowym w podró- żach po Europie poczynione. „Z Dziejów Prawa” 2018, T. 11 (19), cz. 2.
Mikołajczyk M.: Przestępstwo i kara w prawie miast Polski południowej XVI—XVIII wieku. Katowice 1998.
Niedziela R.: Paryż przed Rewolucją (1774—1789). Obraz miasta w oczach cudzo- ziemców. Kraków 2015.
Norwich J.J.: Historia Wenecji. Przeł. J. Bartoszewicz. Warszawa 2015.
RekowskaRuszkowska M.: Opactwo w Saint-Denis w relacjach polskich podróżników (XVII w.). „Światowit” 2002, T. 4 (45), fasc. A.
Reychman J.: Życie polskie w Stambule w XVIII wieku. Warszawa 1959.
Rok B.: Obraz Europy Zachodniej w świetle relacji podróżniczej Teofili z Radziwiłłów Morawskiej z lat 1773—1774. W: Między Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej. Red. J. Staszewski, K. Mikulski, J. Dumanowski. Toruń 2002.
Rok B.: Podróżnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVIII w. „Studia Slavica et Balcanica Petropolitana” 2011, nr 2 (10).
Rok B.: Polscy podróżnicy XVIII wieku na szlakach europejskich. Szkic do portretu peregrynantów. „Ślaski Kwartalnik Historyczny »Sobótka«” 2009, nr 2—3 (Historiae deditus. Profesorowi Adamowi Galosowi w 85. rocznicę urodzin. Red. K. Ma- twijowski, W. Mrozowicz).
Rok B.: Staropolski obraz świata Teofili Konstancji z Radziwiłłów Morawskiej — polskiej pamiętnikarki XVIII wieku. W: Per mulierem... Kobieta w dawnej Pol- sce — w średniowieczu i w dobie staropolskiej. Red. K. JustyniarskaChojak, S. KonarskaZimnicka. Warszawa 2012.
Rok B.: Wstęp do T.K. z Radziwiłłów Morawska: Diariusz podróży europejskiej w latach 1773—1774. Oprac. B. Rok. Wrocław 2002.
Rok B.: Wyprawa Teofili Konstancji z Radziwiłłów Morawskiej do Neapolu w 1774 r. W: Klio viae et invia. Opuscula Marco Cetwiński dedicata. Red. A. Odrzywolska- -Kidawa. Warszawa 2010.
Rok B.: Życie towarzyskie Teofili z Radziwiłłów Morawskiej w europejskiej podróży w latach 1773—1774. W: Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI— XVIII wieku. Red. J. Urwanowicz przy współudziale E. DubasUrwanowicz i P. Guzowskiego. Białystok 2003.
Rożek M.: Polskie koronacje i korony. Kraków 1987.
Sajkowski A.: Staropolska miłość. Z dawnych listów i pamiętników. Poznań 1981.
Sajkowski A.: Włoskie przygody Polaków. Wiek XVI—XVIII. Warszawa 1973.
Sarcevičienė J.: Būti Europoje: Teofilės Konstancijos Radvilaitės-Moravskos 1773—1774 m. kelionių pėdsakais. „Acta Academiae Artium Vilnensis” 2017, nr 85.
Szyszkowski W.: Wenecja. Dzieje Republiki 726—1797. Toruń 1994.
Śniegucka A.: Teofila Morawska — narodziny legendy o kobiecie rycerzu. „Acta Universitatis Lodzensis. Folia Litteraria Polonica” 2007, T. 9.
Trzciński M.: Miecz katowski, pręgierz, szubienica. Zabytki jurysdykcji karnej na Dolnym Śląsku (XIII—XVIII w.). Wrocław 2001.
Wielka encyklopedia PWN. T. 3. Warszawa 2001.
Wojtowicz J.: Historia Szwajcarii. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1976.
Wojtucki D.: Publiczne miejsca straceń na Dolnym Śląsku od XV do połowy XIX wieku. [Chudów] 2009.
Wolański F.: Administracja państwowa w oczach duchownych podróżujących po Europie i państwie tureckim w XVIII wieku. W: Klasztor w państwie średniowiecznym i nowożytnym. Red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz. Wrocław—Opole— Warszawa 2005.
Wyrzykowska M.: Percepcja barokowych dzieł sztuki w XVII wieku w świetle „Dia- riusza podróży zagranicę Teofili Konstancji z Radziwiłłów Ignacowej Morawskiej w latach 1773—1774”. „Quart” 2011, nr 4 (22).
Zielińska K.: Polska w osiemnastowiecznym Stambule. Rzecz o Reginie Pilsztynowej i jej postrzeganiu Imperium Osmańskiego. „Turystyka Kulturowa” 2016, nr 6.
Zielińska Z.: Ignacy Feliks Morawski h. Dąbrowa (1744—1790). W: Polski słownik biograficzny. T. 21. Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1976.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
http://orcid.org/0000-0002-9405-3036
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
