Protomedyk, fizyk miejski, fizyk okręgowy Wolnego Miasta Krakowa (1815—1846) Z dziejów organizacji służby zdrowia na ziemiach polskich w XIX w.
Abstrakt
W artykule przedstawiono zasady organizacyjne oraz formy działalności „policji lekarskiej” („policji medycynalnej”) Wolnego Miasta Krakowa (1815-1846), ze szczególnym uwzględnieniem zadań Protomedyka oraz dwóch Fizyków: Miejskiego i Okręgowego. Szczegółowej analizie poddano „instrukcje rządowe” dla Fizyków, uchwalone przez Senat Rządzący w 1844 r. Ich zawartość przekonuje, że do głównych zadań „urzędników zdrowia” należała dbałość o zdrowie mieszkańców Krakowa wraz z Okręgiem, w tym zapobieganie i zwalczanie epidemii, kontrolowanie sprzedawanej żywności, dbałość o warunki sanitarne w szpitalach, aresztach policyjnych, Gmachu Więzień Kryminalnych itp., nadzór nad lekarzami, chirurgami, akuszerkami i aptekarzami, zwalczanie działalności szarlatanów i pokątnych akuszerek, prowadzenie szczepień, wykonywanie badań zdrowotnych „kobiet publicznych”, sporządzanie opinii sądowo-lekarskich, wystawianie aktów zgonu, badanie zwierząt poddawanych ubojowi itp. Na potrzeby artykułu ustalono nazwiska osób powoływanych na Protomedyka i Fizyków. Tekst oparto przede wszystkim na materiałach archiwalnych, przechowywanych w Archiwum Narodowym w Krakowie (zespół „Archiwum WMK”) oraz w Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Słowa kluczowe
Wolne Miasto Kraków, służba lekarska, ochrona zdrowia, Protomedyk, Fizyk Miejski
Bibliografia
Źródła
Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół „Archiwum Wolnego Miasta Krakowa”: Akta budżetowe, sygn. WM 21; Akta Prezydium Senatu, sygn. WMK III-45 A; Akta główne Senatu Rządzącego, sygn. WMK V-9 A, WMK V-191, WMK V-192; Akta Wydziału Spraw Wewnętrznych i Policji, sygn. WMK VI-58; „Sprawozdanie z czynności Rady Administracyjnej za rok 1850” z 15 I 1851 nr 273, zespół „Papiery Piotra Michałowskiego”, sygn. 29/645/171.
Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego (AUJ):
„Akta Senatu i władz nadrzędnych Uniwersytetu Jagiellońskiego 1796—1849”, „Rozporządzenia władz rządzących w sprawach ogólnych (I 1809—X 1849)”, sygn. S I 152;
„Akta Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego”, „Katedra policji lekarskiej, medycyny sądowej i historii medycyny (IX 1804—VI 1843)”, sygn. WL I 44.
Hechel F.: Człowiek nauki taki, jakim był. Pamiętniki profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego Fryderyka Hechla. T. 1: Młodość, studia i podróże 1794—1834. Wydał z rękopisu oraz zaopatrzył przedmową, przypiskami i skorowidzem W. Szumowski. Kraków 1939.
Hechel F.: Człowiek nauki taki, jakim był. Pamiętniki profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego Fryderyka Hechla. T. 2: W Wolnym Mieście Krakowie 1834—1846. Wydał z rękopisu oraz zaopatrzył przedmową, przypiskami i skorowidzem W. Szumowski. Kraków 1939.
Kalendarzyk Polityczny Wolney i niepodległey Rzeczypospolitey Krakowskiey na rok 1819. Kraków 1819.
Kalendarzyk polityczny krakowski na rok 1844. Kraków 1844.
Dekret względem Policji Medycynalnej (z 19.09.1809 r.). „Dziennik Praw Księstwa Warszawskiego” 1809, T. 2.
„Dziennik Praw Wolnego Miasta Krakowa” 1834.
„Dziennik Rozporządzeń Rządowych Wolnego Miasta Krakowa” z lat 1816, 1822. „Dziennik Rządowy Wolnego Miasta Krakowa” z lat 1818, 1824, 1825, 1829, 1830, 1833, 1842, 1843.
Opracowania
Bieniarzówna J., Małecki J.M.: Dzieje Krakowa. T. 3: Kraków w latach 1796— 1918. Kraków 1979.
Cichoń P.: Dyrekcja Policji Wolnego Miasta Krakowa 1827—1846. Studium historyczno-prawne. Kraków 2014.
Gajda Z.: Nauczanie medycyny na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w dobie Rzeczypospolitej Krakowskiej. „Monografie z Dziejów Nauki i Techniki” 1978, T. 120.
Hechel F.: O koniecznej potrzebie policyi lekarskiej. „Rocznik Wydziału Lekarskiego” 1842, T. 5.
Kukulski M.: Józef Jakubowski. Protomedyk i profesor Uniwersytetu z czasów Wolnego M. Krakowa. Kraków 1936.
Mataniak M.: Administracja Tymczasowa Cywilna — Rada Administracyjna Cywil- na — C. k. Rada Administracyjna Miasta Krakowa i Jego Okręgu. Przeobrażenia w zarządzie byłego Wolnego Miasta Krakowa po upadku powstania krakowskiego (6 III 1846—31 XII 1847). W: Dzieje biurokracji. T. 7. Red. T. Bykowa, A. Gó- rak, J. Legieć. Lublin 2018.
Mataniak M.: Akuszerki rządowe Wolnego Miasta Krakowa (1815—1846). Z dziejów publicznej służby zdrowia na ziemiach polskich w XIX wieku. „Krakowskie Studia Małopolskie” 2017, nr 22.
Mataniak M.: Funkcjonowanie więzienia w Wolnym Mieście Krakowie w I połowie XIX w. „Przegląd Więziennictwa Polskiego” 2017, nr 96.
Mataniak M.: „Policja weterynarska” Wolnego Miasta Krakowa (1815—1846). Z dziejów organizacji służby weterynaryjnej na ziemiach polskich w XIX wieku. W: 225 lat policji w Polsce. T. 1: Geneza i ewolucja policji. Red. P. Majer, M. Seroka. Olsztyn 2017.
Mataniak M.: Rada Administracyjna Miasta Krakowa i Jego Okręgu (1846—1853). Kraków 2019.
Mataniak M.: Szlachtuz Generalny — ze studiów nad administracją skarbową Wolnego Miasta Krakowa (1815—1846). „Res Gestae. Czasopismo historyczne” 2016, T. 3.
Uniwersytet Jagielloński Polska
http://orcid.org/0000-0002-3311-5467
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
