Perwersyjne funkcje niemieckiego „prawa” w Generalnym Gubernatorstwie (1939—1945)
Abstrakt
Pojęcie funkcji prawa oznacza skutki powstałe w wyniku stosowania prawa w różnych dziedzinach życia społecznego, gospodarczego, politycznego czy kultury. Są to w szczególności funkcje: porządkowa (regulacyjna, stabilizacyjna); pacyfikacyjna (pokojotwórcza), czy wartościotwórcza zwana też kulturotwórczą. Tematem artykułu jest pokazanie funkcji, jakie realizowało prawo niemieckie, które obowiązywało w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939-1945. Było to podporządkowane III Rzeszy Niemieckiej quasi-państwo, utworzone z resztek ziem polskich, jaka pozostała po podziale terytorium Rzeczypospolitej między Niemcy i Rosję Sowiecką, a następnie anektowaniu przez III Rzeszą ziem Wielkopolski, Górnego Śląska, Śląska Cieszyńskiego i Pomorza. Państwo to powstało na mocy dekretu Führera i Kanclerza Rzeszy Adolfa Hitlera z 12 października 1939 r. Było ono poddane całkowicie suwerenności III Rzeszy i administrowane przez władze cywilne ustanawiane przez rząd w Berlinie. Stolicą Generalnego Gubernatorstwa było miasto Kraków. Generalnym gubernatorem z woli Hitlera został Hans Frank, prezes niemieckiej Akademii Prawa. Podlegał on bezpośrednio Führerowi Rzeszy. Zakres jego władzy obejmował „wszystkie dziedziny administracji”, w tym także stanowienie prawa w drodze rozporządzeń i zarządzeń.
Funkcje prawa Generalnego Gubernatorstwa były wynikiem celów politycznych, jakie władze III Rzeszy wiązały z obszarem okupowanym oraz zamieszkującą na nim ludnością. Były to funkcje: publicznego terroru (megarepresyjna), segregacji ludności na drodze aplikacji ustaw rasistowskich, legitymizacji władzy wyłącznie w oparciu o przemoc i wolę Adolfa Hitlera. Szczególnie doniosłą była funkcja eliminacyjna licznych kategorii ludzi, uznawanych za gorszych rasowo (Untermenschen) z jednoczesnym uprzywilejowaniem narodowości niemieckiej, jako „panów”. Najbardziej dyskryminowaną kategorię ludzi stanowili Żydzi. Szereg aktów prawnych spełniało funkcje eksploatacyjną, ekspropriacyjną i eksterminacyjną przez zbiorowe morderstwa wykonywane na zarządzenie władz w ramach szeregu akcji, jak Generalplan Ost, czy „Ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej”. W konkluzji podniesiono, że prawo niemieckie w Generalnym Gubernatorstwie było prawem haniebnym, a jego funkcje było rażąco perwersyjne.
Słowa kluczowe
Polska pod okupacją niemiecką (1939 – 1945) - Generalne Gubernatorstwo (1939 – 1945) – Hans Frank – prawo niemieckie – funkcje prawa – funkcje prawa w Generalnym Gubernatorstwie
Bibliografia
Albert Z.: Kaźń profesorów lwowskich — lipiec 1941. Studia oraz relacje i dokumenty zebrane i oprac. przez Zygmunta Alberta. Wrocław 1989.
Browning Ch.: Die Entfesselung der „Endlösung“. Nationalsozialistische Judenpolitik 1939—1942. München 2003.
Das Deutsche Generalgouvernement Polen. Hrsg. M. du Prel. Würzburg 1942.
Das Generalgouvernement. Seine Verwaltung und seine Wirtschaft. Hrsg. J. Bühler.
Krakau 1943.
Documenta Occupationis. T. 6: Hitlerowskie „prawo” okupacyjne w Polsce: wybór
dokumentów. Cz. 2: Generalna Gubernia: wybór dokumentów i próba syntezy.
K.M. Pospieszalski. Instytut Zachodni. Poznań 1958.
Gwiazdomorski J.: Wspomnienia z Sachsenhausen. Dzieje uwięzienia profesorów
Uniwersytetu Jagiellońskiego 6 XI 1939—9 II 1940. Kraków 1964.
Haar I.: Polityka ludnościowa w Generalnym Gubernatorstwie: polityka narodowościowa wobec Żydów i polityka osadnictwa a inicjatywy regionalne i centralne.
„Pamięć i Sprawiedliwość” 2009, T. 8, nr 1 (14).
Hempel A.: Policja granatowa w okupacyjnym systemie administracyjnym Generalne-
go Gubernatorstwa: 1939—1945. Warszawa 1987.
Leszczyński J.: Funkcje prawa — realne lub założone następstwa działania prawa.
Wielka Encyklopedia Prawa. Red. E. Smoktunowicz [et al.]. Białystok—Warszawa 2000.
Łuczak C.: Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej
Polsce. Poznań 1979.
Madajczyk C.: Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce. T. 1. Warszawa 1970. Madajczyk C.: Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce. T. 2. Warszawa 1970. Mączyński M.: Organizacyjno-prawne aspekty funkcjonowania administracji bezpieczeństwa i porządku publicznego dla zajętych obszarów polskich w latach 1939— 1945 ze szczególnym uwzględnieniem Krakowa jako stolicy Generalnego Guberna- torstwa. Kraków 2012.
Mielnik H.: Organizacja i funkcjonowanie administracji szkolnictwa w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939—1945. W: Prawo i edukacja na przestrzeni wie- ków. Red. J. Pokoj, D. Szczepaniak. Kraków 2018.
Mineau A.: Operation Barbarossa: Ideology and Ethics Against Human Dignity. Am- sterdam—Nowy Jork 2004.
Motyka G.: Wołyń ‘43. Kraków 2016.
Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka 1939—1945. Warszawa 1970. Roeger M.: Wojenne związki: Polki i Niemcy podczas okupacji. Warszawa 2016. Rusiński W.: Położenie robotników polskich w czasie wojny 1939—1945 na terenie Rzeszy i „Obszarów Wcielonych”. Cz. I i II. Poznań 1950—1955.
Salmonowicz S.: Polskie Państwo Podziemne. Z dziejów walki cywilnej 1939—1945.
Warszawa 1994.
Salmonowicz S.: Węzłowe problemy polskiego państwa podziemnego lat 1939—1945.
„Czasopismo Prawno-Historyczne” 2001, T. 53, z. 2.
Salmonowicz S., Ney-Krwawicz M., Górski G.: Polskie Państwo Podziemne — Polish Underground State. Warszawa 1999.
Szatkowski W.: Goralenvolk. Historia zdrady. Zakopane 2012.
Urbańczyk S.: Uniwersytet za kolczastym drutem (Sachsenhausen-Dachau). Kraków 1969.
Uruszczak W.: Dziedzictwo prawne XX wieku oczami historyka prawa. Prawo obce,
własne, prawe i haniebne. W: Dziedzictwo prawne XX wieku. Księga Pamiątkowa z okazji 150-lecia Towarzystwa Biblioteki Słuchaczów Prawa Uniwersytetu Jagiel- lońskiego. Kraków 2001.
Uruszczak W.: Funkcje prawa w świetle księgi sądowej wsi Krowodrza z XVIII wieku [w druku].
Uzarczyk K.: Podstawy ideologiczne higieny ras i ich realizacja na przykładzie Ślą- ska w latach 1924—1944. Toruń 2002.
Vetera novis augere. T. 1—2. Kraków 2010.
Weh A.: Prawo Generalnego Gubernatorstwa w układzie rzeczowym z objaśnieniami
i szczegółowym skorowidzem. Trzecie zupełnie nowo opracowane wydanie. Krakau 1941.
Wesel U.: Geschichte des Rechts. Von den GriechenbiszumVertrag von Lissabon.
München 2010.
Wrzyszcz A.: Hierarchia aktów prawnych wprowadzonych przez okupanta niemieckiego w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939—1945. „Studia Iuridica Lublinensia” 2014, nr 22.
Wrzyszcz A.: Okupacyjne sądownictwo niemieckie w Generalnym Gubernatorstwie
—1945. Organizacja i funkcjonowanie. Lublin 2008.
Wrzyszcz A.: Tworzenie okupacyjnego wymiaru sprawiedliwości w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939—1940. „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2003, T. 8.
Żebrowska-Żolinas E.: Polityka eksterminacyjna okupanta hitlerowskiego na Zamojszczyźnie. „Studia Iuridica Lublinensia” 2001, nr 17.
Źródła internetowe
https://de.wikipedia.org/wiki/Recht#Funktionen_des_Rechts [dostęp: 6.02.2019]. https://pl.wikipedia.org/wiki/Auschwitz-Birkenau [dostęp: 12.03.2019]. https://pl.wikipedia.org/wiki/Generalne_Gubernatorstwo [dostęp: 9.03.2019]. https://pl.wikipedia.org/wiki/Prze%C5%9Bladowanie_polskiego_Ko%C5%9Bcio%C5%82a_katolickiego_w_czasie_okupacji_niemieckiej [dostęp: 12.03.2019].
www.superprof.fr/ressources/scolaire/droit/cours-droit/1ere-stmg-droit/utilisation-justice-societe.html [dostęp: 5.02.2019].
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnowie Polska
http://orcid.org/0000-0002-3937-1672
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
