Antyutopie Fiodora Dostojewskiego jako preilustracja do totalitaryzmu
Abstrakt
W artykule analizowane jest występowanie antyutopii w spuściźnie Fiodora Dostojewskiego jako metagatunku literackiego. Autor bada szereg tekstów w powiązaniu z historią totalitaryzmu XX wieku, który objawia się w dziełach pisarza poprzez twórczą intuicję w kwestii uniwersalnych cech ludzkiej ontologii. Mechanizmy zła stanowią bowiem zjawiska ponadczasowe i nie są związane z konkretną przestrzenią. W kontekście kultury europejskiej aluzje antyutopii pisarza odczytywane są przede wszystkim w największych tragediach w dziejach współczesnej ludzkości: Holokaust i Wielki Terror. Ponadto autor przedstawia perspektywy realizacji zła w szerszej perspektywie.
Słowa kluczowe
antyutopia; Fiodor Dostojewski; metagatunek literacki; zło; totalitaryzm
Bibliografia
Applebaum A., GULAG. Pautina Bolshogo terrora (A. Applebaum, GULAG. A History, New York 2003), Moskovskaja shkola politucheskikh issledovanij, Moskva 2006 [Э. Эпплбаум, ГУЛАГ. Паутина Большого террора (A. Applebaum, GULAG. A History, New York 2003), Московская школа политических исследований, Москва 2006].
Bakhtin M., Problemy poetiki Dostoevskogo, in: M. Bakhtin. Sobranie sochinenij v semi tomakh, Russkie slovari, Jazyki slavyanskoj kultury, Moskva 2002, t. 6, pp. 5–300 [M. Бахтин, Проблемы поэтики Достоевского // М. Бахтин. Собрание сочинений в семи томах, Русские словари, Языки славянской культуры, Москва 2002, т. 6, c. 5–300].
Bauman Z., Nieludzkość jest w ludzkiej mocy (3), „Gazeta Wyborcza”, „Kraj”, „Świąteczna”, nr 126, wydanie z dnia 30/05/2009, s. 29.
Berdyaev N., Mirosozercanie Dostoevskogo, in: N. Berdyaev, Filosofiya tvorchesva, kultury i iskusstva: v dvukh tomakh, Iskusstvo, Moskva 1994, t. 2, pp. 7–150 [H. Бердяев, Миросозерцание Достоевского // Н. Бердяев, Философия творчества, культуры и искусства: в двух томах, Искусство, Москва 1994, т. 2, c. 7–150].
Blumenkranc M., Eskhatologicheskaya problematika tvorchestva F.M. Dostoevskogo, in: M. Blumenkranc, W poiskakh imeni, Dukh i litera — Kharkovskaya pravozashchitnaya gruppa, Kiev–Kharkov 2007, pp. 192–199 [M. Блюменкранц, Эсхатологическая проблематика в творчестве Ф.М. Достоевского, // М. Блюменкранц, В поисках имени и лица, Дух і літера — Харьковская правозащитная группа, Киев–Харьков 2007, c. 192–199].
Bracher K.D., Totalitarism, in: P.P. Wiener (ed.), The Dictionary of the History of Ideas, 1974, Vol. 4, p. 407.
Brodskij I., Razmyshleniya ob ischadii ada, in: I. Brodskij, Sochineniya Iosifa Brodskogo,t. VII, <https://pub.wikireading.ru/53768> [И. Бродский, Размышления об исчадии ада // И. Бродский, Сочинения Иосифа Бродского, т. VII, <https://pub.wikireading.ru/53768 >].
Brodskij I., Geografiya zla, “Literaturnoe obozrenie” 1999, no. 1, pp. 4–8, <http://www.solzhenitsyn.ru/o_tvorchestve/articles/works/index.php?ELEMENT_ID=667> [И. Бродский, География зла, “Литературное обозрение” 1999, № 1, c. 4–8 <http://www.solzhenitsyn.ru/o_tvorchestve/articles/works/index.php?ELEMENT_ID=667 >].
Cywiński B., Szańce kultur. Szkice z dziejów narodów Europy Wschodniej, Centrum Europejskie Natolin, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2013.
Dostoevskij F., Polnoe sobranie sochinenij v tridcati tomakh, Nauka, Leningrad 1973, t. 6 [Ф. Достоевский, Полное собрание сочинений в тридцати томах, Наука, Ленинград 1973, т. 6].
Dostoevskij F., Polnoe sobranie sochinenij v tridcati tomakh, Nauka, Leningrad 1974, t. 10 [Ф. Достоевский, Полное собрание сочинений в тридцати томах, Наука, Ленинград 1974, т. 10].
Dostoevskij F., Polnoe sobranie sochinenij v tridcati tomakh, Nauka, Leningrad 1976, t. 14 [Ф. Достоевский, Полное собрание сочинений в тридцати томах, Наука, Ленинград 1976, т. 14].
Dostoevskij F., Polnoe sobranie sochinenij v tridcati tomakh, Nauka, Leningrad 1981, t. 22 [Ф. Достоевский, Полное собрание сочинений в тридцати томах, Наука, Ленинград 1981, т. 22].
Dostoevskij F., Polnoe sobranie sochinenij v tridcatitomakh, Nauka, Leningrad 1983, t. 25 [Ф. Достоевский, Полное собрание сочинений в тридцати томах, Наука, Ленинград 1983, т. 25].
Dostoevskij F., Polnoe sobranie sochinenij v tridcatitomakh, Nauka, Leningrad 1985, t. 28 (1) [Ф. Достоевский, Полное собрание сочинений в тридцати томах, Наука, Ленинград 1985, т. 28 (1)].
Jones J., Fyodor Dostoevsky’s Crime and Punishment, <https://www.youtube.com/watch?v=7ZlB2t_fKkE>.
Kantor V., O soshedshem s uma razume. K ponimaniju kontrutopii E.I. Zamyatina “My”, “Slovo/World” 2011, no. 72, <http://magazines.russ.ru/slovo/2011/72/ka15.html> [B. Кантор, О сошедшем с ума разуме. К пониманию контрутопии Е.И. Замятина «Мы», “Слово/Word” 2011, № 72 <http://magazines.russ.ru/slovo/2011/72/ka15.html>].
Kapuściński R., Magadan, pierwsze przybliżenie, “Gazeta Wyborcza”, nr 268, wydanie z dnia 14/11/1992, s. 10.
Kovtun N., Russkaya literaturnaya utopiya wtoroj poloviny XX veka, Tomskij gosudarstvennyj universitet, Tomsk 2005 [H. Ковтун, Русская литературная утопия второй половины ХХ века, Томский государственный университет, Томск 2005].
Lanin B., Voobrazhaemaya Rossiya v sovremennoj russkoj antyutopii, in: T. Mochizuki (ed.), Beyond the Empire. Images of Russia in the Eurasian Cultural Context, Hokkaido University, Sapporo 2008, pp. 375–390 [Б. Ланин, Воображаемая Россия в современной русской антиутопии // T. Mochizuki Tetsuo (ред.), Beyond the Empire. Images of Russia in the Eurasian Cultural Context, Hokkaido University, Sapporo 2008, c. 375–390].
Levicki G., Dostoyevsky extended: Aldous Huxley on the Grand Inquisitor, Specialisation and the Future of Science, “Kultura i Polityka [Culture and Politics — Tischner European University Papers]” 2008, no. 2–3, pp. 210–233.
Lobb E., The Subversion of Drama in Huxley`s Brave New World, “The International Fiction Review” 1984, no. 11 (2), pp. 94–101.
Przybylski R., Dostojewski i „przeklęte problemy”, Wydawnictwo: Sic!, Warszawa 2010.
Saraskina L., “Besy”: roman-preduprezhdenie, Sovetskij pisatel, Moskva 1990 [Л. Сараскина, «Бесы»: роман-предупреждение, Советский писатель, Москва 1990].
Saraskina L., Dostoevskij v sozvuchiyakh I prityazheniyakh (ot Pushkina do Solzhenicyna), Russkij put, Moskva 2006 [Л. Сараскина, Достоевский в созвучиях и притяжениях (от Пушкина до Солженицына), Русский путь, Москва 2006].
Saraskina L., Dostoevskij, Molodaya gvardiya, Moskva 2013 [Л. Сараскина, Достоевский, Молодая гвардия, Москва 2013].
Shestov L., Zhar-pticy. K kharakteristike russkoj ideologii, “Znamya” 1991, no. 8, pp. 189–193 [Л. Шестов, Жар-птицы. К характеристике русской идеологии, “Знамя” 1991, № 8, c. 189–193].
Shestov L., Dostojevskij i Nicshe (filosofiya tragedii), in: L. Shestov. Apofeoz bespochvennosti, Ripol Klassik, Moskva 2000, pp. 308–451 [Л. Шестов, Достоевский и Ницше (философия трагедии) // Л. Шестов, Апофеоз беспочвенности, Рипол Классик, Москва 2000, c. 308–451].
Wroński P., Krótkie dzieje Polaka katolika, “Gazeta Wyborcza, Magazyn”, nr 25 (143), wydanie z dnia 21/06/2001, s. 6.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0001-9527-7878
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
