Uwięziony w czasie – Żyd dworski z wczesnej epoki nowożytnej, wczesny Maskil czy Outsider? Yehuda Leyb Nevakhovich i jego historyczne dzieło
Abstrakt
Yehuda Leyb Nevakhovich (1776-1831) wydaje się niemal zapomniany w obecnych badaniach nad literaturą i kulturą żydowską w Europie Wschodniej. Niemniej jednak wśród swoich współczesnych odniósł niezwykły sukces w sferze produkcji kulturalnej, a do pewnego stopnia także w sferze imperialnego społeczeństwa rosyjskiego. Zaplątany między literaturą hebrajską, rosyjską i europejską, zakres pisarstwa Nevakhovicha
obejmuje poezję okazjonalną, traktaty emancypacyjne i dramaty historyczne. Jego rozumienie literatury było
szerokie, przeplatało się z dziedzinami literatury, historii i historiografii. W swoim traktacie historiograficznym
«Remarks on a Review» (1806), napisanym przez niemieckiego historyka, Nevakhovich zastanawia się nad stanem rosyjskiej historiografii, omawia jej pozycję oraz znaczenie dla kształtowania się dyskursu narodowego. Przedstawia polemikę na rzecz rosyjskiej nauki, która pod względem energetyki i gestów nie ustępuje jego traktatowi emancypacyjnemu «Lament córki Jehudy» (1803). Wraz z tym traktatem opuszcza krąg żydowskich intelektualistów pracujących w języku hebrajskim. Teraz postrzega swoje miejsce wypowiedzi przede wszystkim jako zakotwiczone w rosyjskiej kulturze imperialnej i próbuje zainstalować się na tym europejskim polu jako mediator. W swoim kosmopolitycznym myśleniu Nevakhovich nie został uznany przez późniejsze pokolenia żydowskich myślicieli i nie pozostawił znaczących śladów w literaturze żydowskiej tworzonej od połowy XIX wieku w Europie Wschodniej.
Słowa kluczowe
Yehuda Leyb Nevakhovich; Haskalah; traktat historiograficzny; literatura i społeczeństwo; Imperium Rosyjskie; XIX wiek; połowa XIX wieku w Europie WschodnieJ
Bibliografia
[Anonym]: Moskwa, in der Universitätsdruck.: Opyt powestwowanija o Rossii. Sotschinenie Iwana Jelagina, natschatom na 65m godu ot jego roschdenija, leta ot R.Ch. 1790, dwora jego Imperatorskago Welitschestwa Ober-Hofmeistera; d.i. Versuch einer Geschichte von Rußland, verfasset von Iwan Jelagin, Oberhofmeister des Hofes Sr. Kaiserl. Majestät, von ihm angefangen im 65sten Jahre seines Alters, im J. Ch. 1790. 1803. LIX u. 471 S., in: Allgemeine Literatur-Zeitung 1804, vol. 1, no. 56, pp. 443-448.
Donnert, Erich: Von Tatiščev bis Schlözer. Zur Geschichtsschreibung in Russland im 18. Jahrhundert, in: Donnert, Erich (ed.): Europa in der Frühen Neuzeit. Festschrift für Günter Mühlpfordt. Unbekannte Quellen. Aufsätze zu Entwicklung, Vorstufen, Grenzen und Fortwirken der Frühneuzeit in und um Europa, Köln/ Weimar/ Wien: Böhlau, 2008, pp. 763-780.
Duchhardt, Heinz/ Martin Espenhorst (eds.): August Ludwig (von) Schlözer in Europa, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2012.
Fishman, David E.: Russia’s First Modern Jews. The Jews of Shklov, New York: New York University Press, 1995.
Gessen, Julij I.: Evrei v Rossii. Ocherki obshchestvennoi, pravovoi i ėkonomicheskoj zhizni russkikh evreev, S.-Peterburg: Tipo-litografiia A. G. Rozena, 1906.
Lehmann Carli, Gabriela: A. L. Schlözer als Rußland-Historiker, sein Göttinger Studiosus A. I. Turgenev und der russische „Reichshistoriograph“ N. M. Karamzin, in: Europa in der Frühen Neuzeit, Festschrift für G. Mühlpfordt zum 75. Geburtstag, Vol. 2, Weimar/ Köln/ Wien: Böhlau, 1997, pp. 539-554.
Litvak, Olga: Haskalah. The Romantic Movement in Judaism, New Brunswick, NJ: Rutgers University Press, 2012.
Meisl, Josef: Haskalah. Geschichte der Aufklärungsbewegung unter den Juden in Russland, Berlin: Schwetschke, 1919.
Nevakhovich, Leyba: Vopl’ dshcheri iudeiskoi, Sankt Peterburg: Pechatano v privilegirovannoi Vreitkopfovoi Tipografii, s ukaznago dozvolenija, 1803.
Nevakhovich, Leyba: Primechaniia na retsenziiu kasatel’no opyta Rossiiskoj istorii g. Elagina, Sankt Peterburg: Pechatano v tipografii F. Drekhslera, 1806.
Nevakhovich, Leyba: Primechaniia na retsenziiu, in: Litsej (1806), 3:2, pp. 15-48.
Peters, Martin: Altes Reich und Europa. Der Historiker, Statistiker und Publizist August Ludwig (v.) Schlözer (1735-1809), Münster: Lit-Verlag, 2003.
Slutsky, Yehuda: Nevakhovich, Judah Leib, in: Encyclopaedia Judaica. Ed. Fred Skolnik. Second edition. 22 vols., Detroit et al. 2007, vol. 15, p. 128.
Ziegengeist, Gerhard: Aus der unveröffentlichten Korrespondenz August Ludwig Schlözers (1800-1809), in: Graßhoff, Helmut (ed.): Literaturbeziehungen im 18. Jahrhundert. Studien und Quellen zur deutsch-russischen und russisch-westeuropäischen Kommunikation, Berlin: Akademie-Verlag, 1986, pp. 375-401.
Zinberg, Israel: A History of Jewish Literature. Translated and edited by Bernard Martin. 12 vols., Cleveland: Vol. I-III 1972-1973, Cincinnati/ New York: Hebrew Union College Press, vol. IV-XII 1974-1978. [Vol. VIII “The Berlin Haskalah”, Cincinnati/New York 1976]
Uniwersytet w Grazu Austria
https://orcid.org/0000-0002-7259-6312
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
