Zakład Narodowy im. Ossolińskich i jego zbiory w latach 1817‒1939
Abstrakt
Celem prezentowanego artykułu jest ukazanie dziejów i zbiorów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich w latach 1817‒1939. Za pomocą analizy zachowanych dokumentów oraz istniejącej literatury przedmiotu starano się nie tylko ukazać historię instytucji, wybrane kolekcje z zasobów biblioteki, ale także przedstawić jej organizację oraz ludzi, którzy na przestrzeni przeszło 120 lat przewinęli się przez jej mury. Jest to tym ważniejsze, że w przeciwieństwie do wielu innych polskich bibliotek nigdy nie napisano całościowej historii Ossolineum. Przyczyną tej sytuacji było to, że po 1945 r. niemal wszystkie archiwalia mogące służyć poznaniu dziejów Zakładu pozostały we Lwowie, zaś dostęp do nich był dla polskich badaczy bardzo utrudniony, a czasami nawet wręcz niemożliwy. Sytuacja ta zaczęła się powoli zmieniać po 1989 r. Wtedy też powstały mniejsze lub większe prace przyczynkarskie dotyczące dziejów Ossolineum. Dopiero od niedawna na rynku księgarskim zaczęły się pojawiać szersze publikacje ukazujące różne aspekty funkcjonowania Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Zgodnie z zamierzeniami fundatora instytucja ta złożona z biblioteki, wydawnictwa oraz muzeum miała nie tylko gromadzić różnego rodzaju druki, rękopisy, dzieła sztuki, ale także udostępniać swoje zbiory wszystkim zainteresowanym. Data początkowa artykułu wyznaczona została przez powołanie Zakładu, do którego doszło w 1817 r. Fundator przez kilka lat rozważał, gdzie instytucja będzie mieć swoją siedzibę. Ostatecznie już po jego śmierci w roku 1827 zbiory zgromadzone przez Józefa Maksymiliana Ossolińskiego zostały przewiezione do Lwowa i umieszczone w przebudowanym byłym kościele i klasztorze karmelitanek trzewiczkowych. Wtedy też dołączono ostatecznie do Ossolineum zbiory gromadzone przez rodzinę Lubomirskich z Przeworska. Przez okres przeszło 100 lat do zbiorów Ossolineum trafiły liczne rękopisy, archiwa, książki, czasopisma i dzieła sztuki. Datę końcową prezentowanego artykułu wyznacza rok 1939. Wybuch II wojny światowej rozpoczął bowiem nowy, dramatyczny okres w dziejach Ossolineum zakończony jego przeniesieniem do Wrocławia w 1945 r.
Bibliografia
Adamczak, E., wybór i oprac. (1992). Portrety Ossolińskie. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Czeczor, L. (1933, 19 grudnia). Dwa listy do Ludwika Bernackiego z 19 grudnia 1933 dotyczące przejęcia przez Ossolineum rękopisów Władysława Reymonta. Lwowska Biblioteka Naukowa NAN im. W. Stefanyka, rps Bibl. Oss., 8, Fond 9, dział III, sygn. DE 22734.
Dunin-Borkowski, S. (1929). O obowiązkach bibliotekarza. Wydanie jubileuszowe przygotował Zygmunt Mocarski. Poznań: Wydawnictwo Poznańsko-Pomorskiego Koła Związku Bibliotekarzy Polskich.
Dworsatschek, M., red. (2018). Nie tylko książki: ossolińskie kolekcje i ich opiekunowie. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Fiszer, A. (1927). Zakład Narodowy im. Ossolińskich: zarys dziejów. Lwów: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Florek, L. (b.d.). Wspomnienia o pracownikach Ossolineum Lwowskiego (cz. I). Rps, Bibl. Oss., sygn. 15588.
Gębarowicz, M. (1956). Oczyma starszego Ossolińczyka. W: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. W dziesięciolecie działalności we Wrocławiu (s. 145–149). Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Głowacki, A. (1997). Sowieci wobec Polaków na ziemiach wschodnich II Rzeczpospolitej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kętrzyński, W. (1915). W sprawie zbiorów Ossolineum. Gazeta Wieczorna, (2468), 1–4.
Korcz, W. (1994). Zarys dziejów Lwowa. Zielona Góra: Zachodnie Centrum Organizacji.
Korzon, K. (1974). Ludwik Bernacki bibliolog i edytor. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Kosiński, A., Turalska, M. (1968). Ofiarodawcy Biblioteki Ossolineum 1817-1848. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Ledóchowski, M. (2002). Aby pozostał nasz ślad. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum.
Maleczyńska, K. (1987). Książki i biblioteki w Polsce w okresie zaborów. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Markowska, M., wybór i oprac. (2017). Skarbiec 200 lat Ossolineum. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum.
Matwijów, M. (1999). Zbiory rękopiśmienne Zakładu Narodowego im. Ossolińskich w latach 1939–1945. Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 10, 212–240.
Matwijów, M. (2003). Zakład Narodowy im. Ossolińskich w latach 1939–1946. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum.
Matwijów, M. (2013). Mieczysław Gębarowicz (1893–1984): uczony i opiekun narodowych dóbr kultury. Warszawa: Wydawnictwo DIG.
Mikulski, T. (1956). Narodziny Biblioteki. W: Zakład Narodowy i m. Ossolińskich: w dziesięciolecie działalności we Wrocławiu (s. 7–22). Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Odezwa Zakładu Narodowego im. Ossolińskich w sprawie gromadzenia do historii Polski pod panowaniem austriackim. Lwów kwiecień 1937. (1937). Lwowska Biblioteka Naukowa NAN im. W. Stefanyka, rps Bibl. Oss., 3191, Fond 9, sygn. DE-10017.
Ossolineum we Lwowie: raport Janiny Kelles Krauz. (b.d.). Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, rps 15519.
Oświadczenie księcia Henryka Lubomirskiego z dnia 4 marca 1827 roku, omawiający warunki porozumienia z hrabią Ossolińskim. (1827, 4 marca). Lwowska Biblioteka Naukowa NAN im. W. Stefanyka, rps Bibl. Oss., 58, Fond 54, dział III, sygn. DE 3878.
Pękalska, M., red. (2017). Księga darczyńców Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum.
Pidłypczak-Majerowicz, M. (2000). Stare druki proweniencji zakonnej w Bibliotece Ossolineum. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum.
Spis przedmiotów znalezionych w pięciu skrzyniach, wywiezionych z Przemyśla, a oddanych w depozyt Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich we Lwowie, jak własność księcia Władysława Sapiehy, właściciela zamku w Krasiczynie. Lwów 1915. (1915). Lwowska Biblioteka Naukowa NAN im. W. Stefanyka, rps Bibl. Oss., 34, Fond 54, dział V, sygn. DE 4140.
Sprawozdanie z czynności Zakładu Ossolineum, Lwów 30 listopada 1939. (1939). Lwowska Biblioteka Naukowa NAN im. W. Stefanyka, rps Bibl. Oss., 61, Fond 54, dział V, cz. 1, sygn. DE 4011.
Stański, P. (2005). Prywatne zbiory biblioteczne Lwowa i Krakowa: Ossolińscy, Baworowscy oraz Czartoryscy, Cracovia-Leopolis, 2, 8–11.
Trzynadlowski, J. (1967). Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1817–1967: zarys dziejów. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Tyszkowski, W. (2000). Zarys historii działu starych druków Zakładu Narodowego im. Ossolińskich 1818–1998. Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 11, 21–226.
Umowa między księciem Władysławem Sapiehą jak składającym a Biblioteką Zakładu Narodowego im. Ossolińskich jak depozytariuszem w przedmiocie depozycji zbiorów krasiczyńskich, Krasiczyn 29 czerwca 1910. (1919, 10 czerwca). Lwowska Biblioteka Naukowa NAN im. W. Stefanyka, rps Bibl. Oss., 57, Fond 54, dział II, sygn. DE-4082.
Wierczyński, S. (1946). Władysław Tadeusz Wisłocki. Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej, (3–4), 425–430.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
