„Ziemia otworzy usta”. O wyobraźni forensycznej Erny Rosenstein
Abstrakt
Autor artykułu, śledząc powracające w poezji Erny Rosenstein fragmenty relacji o morderstwie rodziców po ucieczce z getta lwowskiego, proponuje porzucenie zasad charakterystycznych dla pisarstwa historycznego (m.in. skrupulatnej rekonstrukcji faktów i ich pedantycznego porządkowania w celu skonstruowania satysfakcjonującej odbiorcę opowieści o moralnym potencjale, który narzucałby ograniczenia formalne) w procesie interpretacji na rzecz dwóch kategorii: forensyczności i szoku. Forensyczność, dowartościowując materialne ślady, wiąże się również z jawnością procesu i konstytuowaniem wspólnoty. Poetka intuicyjnie wykorzystuje w poezji model narracji quasi-kryminalnej, dzięki czemu zmniejsza dystans między ofiarami Zagłady a czytelnikiem zanurzonym w innej rzeczywistości. Kryminalna zagadka sprawia, że zamordowani stają się na powrót bliscy ze względu na medium zranionego ciała. Szok natomiast odgrywa kluczową rolę w procesie obcowania z tym, co niepojmowalne (bo nieprzeżyte i niedoświadczone bezpośrednio). Aktywizuje czytelnika etycznie dzięki afektywnemu pobudzeniu. Trójdzielna struktura artykułu wynika z konieczności ustalenia związków poezji Rosenstein z surrealizmem, prześledzenia strategii jej oddziaływania na czytelnika (za sprawą afektu i nastroju) oraz odnotowania prekursorstwa poetki ze względu na autonomizację nie-ludzkich aktantów i podjęcie wyzwania oswojenia w sztuce i poezji procesu entropii.
Słowa kluczowe
Zagłada; Erna Rosenstein; zwrot forensyczny; afekt; morderstwo
Bibliografia
Baranowska M.: Surrealna wyobraźnia i poezja. Warszawa 1984.
Bennett J.: Wnętrza, zewnętrza: trauma, afekt i sztuka. Przeł. A. Kowalcze-Pawlik, T. Bilczewski. W: Pamięć i afekty. Red. Z. Budrewicz, R. Sendyka, R. Nycz. Warszawa 2014, s. 145–179.
Bourriaud N.: Estetyka relacyjna. Przeł. Ł. Białkowski. Kraków 2012.
Butler J.: Ramy wojny. Kiedy życie godne jest opłakiwania? Przeł. A. Czarnacka. Warszawa 2011.
Domańska E.: Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała. Warszawa 2017.
Dybel P.: Pęknięty czas. „Twórczość” 1980, nr 6, s. 122–123.
Dziamski G.: Awangarda po awangardzie. Od neoawangardy do postmodernizmu. Poznań 1995.
Erna Rosenstein. Red. i układ graf. J. Chrobak. Kraków 1992.
Felski R.: Literatura w użyciu. Przeł. J. Borkowska, K. Dembowy, K. Ignaczak i in. Poznań 2016.
Głowacka D.: Po tamtej stronie. Świadectwo – afekt – wyobraźnia. Warszawa 2016.
Gumbrecht H.U.: Czytanie nastrojów. Jak można pomyśleć dziś rzeczywistość literatury. Przeł. A. Żychliński. W: Teoria – literatura – życie. Praktykowanie teorii w humanistyce współczesnej. Red. A. Legeżyńska, R. Nycz. Warszawa 2012, s. 151–171.
Gumbrecht H.U.: Po roku 1945. Latencja jako źródło współczesności. Przeł. A. Paszkowska. Wstęp A. Krzemiński. Warszawa 2015.
Janicka K.: Surrealizm. Warszawa 1985.
Jarecka D., Piwowarska B.: Erna Rosenstein. Mogę powtarzać tylko nieświadomie / I Can Repeat Only Unconsciously. Warszawa 2014.
Kornhauser J.: Awangarda. Strajki, zakłócenia, deformacje. Kraków 2017.
Krall H.: Zdążyć przed Panem Bogiem. Hipnoza. Biała Maria. Warszawa 2013.
Lang B.: Nazistowskie ludobójstwo. Akt i idea. Przeł. A. Ziębińska-Witek. Lublin 2006.
Leociak J.: Tekst wobec Zagłady. O relacjach z getta warszawskiego. Wrocław 1997.
Lyotard J.-F.: Poróżnienie. Przeł. B. Banasiak. Kraków 2010.
Małczyński J.: Krajobrazy Zagłady. Perspektywa historii środowiskowej. Warszawa 2018.
Markowska A.: Język Neuera. O twórczości Jonasza Sterna. Cieszyn 1998.
Matuszewski R.: Wszyscy piszą wiersze. „Miesięcznik Literacki” 1973, nr 12, s. 44–57.
Możdżyński P.: Inicjacje i transgresje. Antystrukturalność sztuki XX i XXI wieku w oczach socjologa. Warszawa 2011.
Passeron P.: Encyklopedia surrealizmu. Przeł. K. Janicka. Warszawa 1993.
Rosenfeld A.H.: Podwójna śmierć. Rozważania o literaturze Holocaustu. Przeł. B. Krawcowicz. Warszawa 2003.
Rosenstein E.: Czas. Warszawa 1986.
Rosenstein E.: Spoza granic mowy. Warszawa 1976.
Rosenstein E.: Ślad. Warszawa 1972.
Rosenstein E.: Trochę z archiwum. Legionowo 1993.
Rosenstein E.: Wszystkie ścieżki (wiersze wybrane). Kraków 1979.
Sajewska D.: Nekroperformans. Kulturowa rekonstrukcja teatru Wielkiej Wojny. Warszawa 2016.
Sendyka R.: Śledztwo i łowy. Nie-miejsca pamięci i krajobraz cynegetyczny. W: Poetyki ekocydu. Historia, natura, konflikt. Red. A. Ubertowska, D. Korczyńska-Partyka, E. Kuliś. Warszawa 2019, s. 87–110.
Sendyka R.: W imię zmarłych: humanistyka forensycznej wrażliwości i publicznej prawdomówności. „Teksty Drugie” 2017, nr 1, s. 81–90.
Shallcross B.: Rzeczy i Zagłada. Kraków 2010.
Taborska A.: Spiskowcy wyobraźni. Surrealizm. Gdańsk 2013.
Usakowska-Wolff U.: Odbicia na płótnie, niecichnące słowa. „Midrasz” 2014, nr 1, s. 28–31.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
