Langue (dé)colonisée, langue colonisatrice La surconscience linguistique et la condition juive chez Albert Cohen et Piotr Rawicz
Abstrakt
Albert Memmi, one of the forerunners of the postcolonial thought, perceived the Jewish condition as an emblem, even an archetype, of any dominated, oppressed, dispossessed condition. The highly specific consciousness of the colonised condition which the Jewish writer manifests seems to be shaped by the centuries-long communal experience, which exceeds the historical and political frames of postcolonialism sensu stricto, as the Jewish identity is stigmatised from its beginnings (conceived of as a narrative conveyed by the biblical tradition) by the experience of oppression and the threat of extermination or assimilation. These transhistorical factors determine to a large extent linguistic strategies typical for Jewish literature written in European (non-Jewish) languages. It is from this perspective that the present article discusses the role of the linguistic superconsciousness of Albert Cohen and Piotr Rawicz, two francophone Jewish writers, whose works — precursory to the postmodern condition — reveal identitarian, ethical and esthetic challenges related to the use of the language of the other in the creative process.
Key words: Jewish literature, linguistic superconsciousness, oppression, postmodern condition.
Bibliografia
Agamben, Giorgio, 2009: Czas, który zostaje. Komentarz do Listu do Rzymian. Przeł. Sławomir Królak. Warszawa, Wydawnictwo Sic!
Bem, Jeanne, 2002 : « Camus, écrivain monolingue ? ». In : Dion, Robert, Lüsenbrink, Hans-Jürgen, Riesz, Jánosz, dir. : Écrire en langue étrangère. Interférences de langues et de cultures dans le monde francophone. Québec, Nota bene.
Cohen, Albert, 1986 [1968] : Belle du Seigneur. Paris, Gallimard « Bibliothèque de la Pléiade ».
Cohen, Albert, 1993 [1954] : Le Livre de ma mère. In : idem : Œuvres. Paris, Gallimard, « Bibliothèque de la Pléiade ».
Cohen, Albert, 1993 [1972] : Ô vous, frères humains. In : idemM : Œuvres. Paris, Gallimard, « Bibliothèque de la Pléiade ».
Cohen, Albert, 1993 [1969] : Les Valeureux. In : idem : Œuvres. Paris, Gallimard, « Bibliothèque de la Pléiade ».
Dayan Rosenman, Anny, 2007 : Les Alphabets de la Shoah. Survivre. Témoigner. Écrire. Paris, CNRS Éditions.
Derrida, Jacques, 1996 : Le Monolinguisme de l’autre ou la prothèse d’origine. Paris, Éditions Galilée.
Długosz, Leszek, 2003: „Wyższy poziom beznamiętności”. Rzeczpospolita (Rzecz o książkach), 4—5 octobre.
Dollé, Marie, 2002 : « L’effraction du français ». Cahiers Albert Cohen, no 12.
Gauvin, Lise, 1997 : L’Écrivain francophone à la croisée des langues. Entretiens. Paris, Karthala.
Geller, Ewa, 1994: Jidysz. Język Żydów polskich. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gobard, Henri, 1976 : L’Aliénation linguistique. Analyse tétraglossique. Paris, Flammarion.
Goitein-Galperin, Denise, 1994 : « Albert Cohen et les Juifs du soleil ». Los Muestros. La boz de loz sefaradim — La voix des sépharades — The sepharadic voice, nº 15, http://74.52.200.226/~sefarad/lm/015/index.html [date de consultation : le 1 décembre 2009].
Kafka, Franz, 1965 : Correspondance. Traduit en français par Marthe Robert. Paris, Gallimard.
Katz-Hewetson, Janina, 1990: „Piotr Rawicz, pisarz zapomniany”. Kultura, no 3/510.
Kaufmann, Judith, 1993 : « Langage de la violence et violence du langage : la Shoa dans Le Sang du Ciel de Piotr Rawicz ». In : Études art et littérature. Vol. 20. Université de Jérusalem. Hebrew University Studies in Literature and the Arts.
Kwaterko, Józef, 2008 : « L’expérience judéo-européenne dans le roman migrant au Québec ». In : Jarzębowska-Sadkowska, Renata, dir. : Le Québec littéraire : lectures plurielles. Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Lévy, Clara, 1998 : Écritures de l’identité. Les écrivains juifs après la Shoah. Paris, Presses Universitaires de France.
Mandel, Gabriele, 2001 : L’Écriture hébraïque. Alphabet, styles et calligraphie. Paris, Flammarion.
Memmi, Albert, 1957 : Portrait du colonisé, précédé du portrait du colonisateur. Paris, Gallimard.
Memmi, Albert, 1962 : Portrait d’un Juif. Paris, Gallimard.
Memmi, Albert, 1968 : L’Homme dominé. Paris, Gallimard.
Neher, André, 1970 : L’Exil de la parole. Du silence biblique au silence d’Auschwitz. Paris Seuil.
Peyrefitte, Christel, 1986a : « Chronologie de la vie et de l’œuvre d’Albert Cohen ». In : Cohen Albert : Œuvres. Paris, Gallimard, « Bibliothèque de la Pléiade ».
Peyrefitte, Christel, 1986b : « Préface ». In : Cohen, Albert : Œuvres. Paris, Gallimard, « Bibliothèque de la Pléiade ».
Perec, Georges, en collaboration avec Robert Bober, 1980 : Récits d’Ellis Island : histoires d’errance et d’espoir. Paris, Édition du Sorbier.
Rawicz, Piotr, 1961 : Le Sang du Ciel. Paris, Gallimard.
Rawicz, Piotr, 1969 : Bloc-notes d’un contre-révolutionnaire (ou la guele de bois). Paris, Gallimard.
Rawicz, Piotr, 2003: Krew nieba. Przeł. Andrzej Socha. Kraków, Wydawnictwo Krakowskie.
Rinn, Michael, 2007 : « L’effet de style. Au sujet du Sang du Ciel de Piotr Rawicz ». Tangence, no 83.
Robin, Régine, 1993a [1983] : La Québécoite. Montréal, Typo.
Robin, Régine, 1993b : Le Deuil de l’origine. Une langue en trop, la langue en moins. Saint-Denis, Presses Universitaires de Vincennes.
Sadkowski, Piotr, 2005 : « ‛De l’index traçant des mots sur de l’air’. La thématisation de l’écriture et de la langue dans l’autofiction migrante d’Albert Cohen ». Cahiers Albert Cohen, no 15.
Schaffner, Alain, 2004 : « Le récit d’enfance d’Albert Cohen ou l’impossible biographie ». Cahiers Albert Cohen, no 14.
Szczęsna, Joanna, 2004: „Niedostrzeżeni pisarze i przeoczone książki”. Gazeta Wyborcza z 25—26 września.
Von Schwerin, Christoph, Graf, 1998: „Piotr Rawicz”. Twórczość, no 6/631.
Université Nicolas Copernic de Toruń
Piotr Sadkowski est maître de conférences à l’Université Nicolas Copernic de Toruń. Ses recherches actuelles concernent la relation entre la judéité et le postmodernisme. Il est auteur d’une monographie, Récits odysséens. Le thème du retour d’exil dans l’écriture migrante au Québec et
en France (Toruń, 2011) et corédacteur, avec Anna Branach-Kallas, de Dialogues with Traditions in Canadian Literatures. Dialogues des traditions dans les littératures du Canada (Toruń, 2005). Ses articles dans le domaine d’études francophones ont paru dans des revues universitaires et ouvrages collectifs en Pologne et à l’étranger.
Właściciele praw autorskich do nadesłanych tekstów udzielają Czytelnikowi prawa do korzystania z dokumentów pdf zgodnie z postanowieniami licencji Creative Commons 4.0 International License: Attribution-Share-Alike (CC BY-SA 4.0). Użytkownik może kopiować i redystrybuować materiał w dowolnym medium lub formacie oraz remiksować, przekształcać i wykorzystywać materiał w dowolnym celu.
1. Licencja
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego zapewnia natychmiastowy otwarty dostęp do treści swoich czasopism na licencji Creative Commons BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/). Autorzy publikujący w tym czasopiśmie zachowują wszelkie prawa autorskie i zgadzają się na warunki wyżej wymienionej licencji CC BY-SA 4.0.
2. Oświadczenie Autora
Autor deklaruje, że artykuł jest oryginalny, napisany przez niego (i współautorów), nie był wcześniej publikowany, nie zawiera stwierdzeń niezgodnych z prawem, nie narusza praw innych osób, jest przedmiotem praw autorskich, które przysługują wyłącznie autorowi i jest wolny od wszelkich praw osób trzecich, a także, że autor uzyskał wszelkie niezbędne pisemne zgody na cytowanie z innych źródeł.
Jeśli artykuł zawiera materiał ilustracyjny (rysunki, zdjęcia, wykresy, mapy itp.), Autor oświadcza, że wskazane dzieła są jego dziełami autorskimi, nie naruszają niczyich praw (w tym osobistych, m.in. prawa do dysponowania wizerunkiem) i posiada do nich pełnię praw majątkowych. Powyższe dzieła udostępnia jako część artykułu na licencji „Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe”.
UWAGA! Bez określenia sytuacji prawnej materiału ilustracyjnego oraz załączenia stosownych zgód właścicieli majątkowych praw autorskich publikacja nie zostanie przyjęta do opracowania redakcyjnego. Autor/autorka oświadcza równocześnie, że bierze na siebie wszelką odpowiedzialność w przypadku podania nieprawidłowych danych (także w zakresie pokrycia kosztów poniesionych przez Wydawnictwo UŚ oraz roszczeń finansowych stron trzecich).
3. Prawa użytkownika
Zgodnie z licencją CC BY-SA 4.0 użytkownicy mogą udostępniać (kopiować, rozpowszechniać i przekazywać) oraz adaptować (remiksować, przekształcać i tworzyć na podstawie materiału) artykuł w dowolnym celu, pod warunkiem, że oznaczą go w sposób określony przez autora lub licencjodawcę.
4. Współautorstwo
Jeśli artykuł został przygotowany wspólnie z innymi autorami, osoba zgłaszająca niniejszy formularz zapewnia, że została upoważniona przez wszystkich współautorów do podpisania niniejszej umowy w ich imieniu i zobowiązuje się poinformować swoich współautorów o warunkach tej umowy.
Oświadczam, że w przypadku nieuzgodnionego z redakcją i/lub wydawcą czasopisma wycofania przeze mnie tekstu z procesu wydawniczego lub skierowania go równolegle do innego wydawcy zgadzam się pokryć wszelkie koszty poniesione przez Uniwersytet Śląski w związku z procedowaniem mojego zgłoszenia (w tym m.in. koszty recenzji wydawniczych).
